Microsoft Word Mag dis isi Maliyye net. Shefa Jeferli doc

13 

 

Коммерсийа  тяшкилатларынын  малиййя  нятижяляринин  малиййя  (мцщасибат) 

щесабатында  формалашмасы  (тяшяккцлц)  барядя  информасийанын  якс  етдирилмяси  цчцн 

«Mənfəət və zərər haqqında hesabatda» нязярдя тутулмушдур. 1 №-li Milli Mühasibat 

Uçotu Standartında bu hesabatların nümunəvi formalar təsdiq edilmişdir, 1 №-li Maliyyə 

Hesabatlarının  Beynəlxalq  Standartında  isə  onların  strukturları  məzmunu  üzrə  minimum 

tələblər açıqlanır. 

Щесабат  эюстярижиляринин  кодлашдырылмасы  гайдасы  Азярбайжан  Республикасы 

Дювлят  Статистика  комитясинин  вя  Азярбайжан  Республикасы  Малиййя  назирлийинин 

мцвафиг ямрляри иля мцяййян едилмишдир.  

Планлашдырма, учот вя игтисади тящлил заманы мянфяят эюстярижиляринин «Mənfəət və 

zərər haqqında hesabatda» (4 və 5 сайлы əlavədə) тягдим едилмиш ашаьыдакы системиндян 

истифадя едилир: 

1)  цмуми мянфяят; 

2)  əmıliyyat mənfəəti (zərəri) (сатышын нятижяляри); 

3)  vergiqoymadan əvvəlmənfəət(zərər),  (bаланс мянфяяти); 

4)  hesabat dövründəхалис мянфяят(zərər).  

1.  Цмуми  мянфяят(сатышын  нятижяляри)  игтисади  мянасына  эюря  маръинал  (фяргли) 

эялир эюстярижисиня  йахындыр.O,əsas  əməliyyat  gəlirindən  (малларын,  мящсулларын,  ишлярин, 

хидмятлярин  сатышындан)  алынан  мядахилля  (нетто)  (ЯДВ,  аксиз  вя  аналоъи  ющдялик 

юдянишляри  чыхылмагла)satışın  maya  dəyəri  (сатылмыш  малларын,  мящсулларын,  ишлярин, 

хидмятлярин майа дяйяри) арасында фярг кими щесабланыр (4 сайлы форма цзря: maddə60 

–maddə70). 4 сайлы формада о, üмуми мянфяят сятiрinдя якс етдирилир. ı 

2.  Əməliyyat  mənfəəti  (zərəri)  (сатышын  нятижяляри)–  тяшкилатын  ясас  фяалиййятиндян 

алынан  малиййя  нятижясидир.  4  сайлы  формада  о,  əməliyyat  mənfəəti  (zərəri)    сятiрinдя 

эюстярилир.  

3.  Vergiqoymadan  əvvəl  mənfəət  (bаланс  мянфяяти)  (БМ)  тяшкилатын  фяалиййятинин 

бцтцн  нювляри  цзрямяжму  малиййя  нятижясидир.  4  сайлы  формада  о,  vergiqoymadan 

əvvəl  mənfəət(zərər)  сятирinдя  эюстярилир.  Бу  эюстярижи  беля  щесабланыр: 

vergiqoymadan əvvəl mənfəət(баланс мянфяяти) = цмуми мянфяят (сатышын нятижяляри) 

+  саир  əməliyyat  эялирляр  –kommersiya  xərcləri  –  inzibati  xərclər  -  саир  əməliyyat 

---

14 

 

хяржляр 

+ 

fəaliyyətin 

dayandırılmasından 

mənfəətlər 

- 

fəaliyyətin 

dayandırılmasından  zərərlər  +  əməliyyat  mənfəəti  -  əməliyyat  zərəri  +  maliyyə 

gəlirləri – maliyyə xərcləri + asılı və birgə müəssisələrin mənfəətlərində pay - asılı və 

birgə müəssisələrin zərərlərində pay. 

4.  Hesabat  dövründə  xалис  мянфяят  (ХМ)  –  жари  мянфяят  верэиси  (ЖМВ) 

щесабланандан сонра,вя тяхиря салынмыш vergi aktivlərini (ТВA) vəтяхиря салынмыш vergi 

öhdəliklərini  (TVÖ)  нязяря  алмагла  vergiqoymadan  əvvəl  mənfəətin    (bаланс 

мянфяятиnin)  тяшкилатын  сярянжамында  галан  щиссясидир.  Халис  мянфяят  ашаьыдакы 

дцстурла мцяййян едилир: 

ХМ = VQM+ ТВA –TVÖ – ЖМВ. 

 

1.2. Fəaliyyətin son maliyyə nəticəsi olan mənfəətin formalaşmasında gəlir və 

xərclərin qarşılıqlı əlaqəsi

 

 

       

Kommersiya  təşkilatlarının  fəaliyyətinin  əsas  məqsədini  mənfəət  əldə  etmək  təşkil 

edir.  O  müəyyən    bir  dövr  ərzində  müəssisədə  mövcud  olan  əmək,  material,  maliyyə 

resurslarından, torpaq, tikili və avadanlıqlardan, digər maddi və qeyri-maddi ehtiyatlardan 

nə dərəcədə səmərəli istifadə olunmasını xarakterizə edir. Mənfəət əmək kollektivinin izafi 

əməyi ilə yaradılan xalis gəlirin reallaşdırılan hissəsidir.  

           Mənfəətin  formalaşmasının  əsasını  gəlir  və  xərclər  təşkil  edir.  Gəlir  və  xərclər 

mənfəəti  formalaşdıran  əsas  amillər  kimi  çıxış  etdiyinə  görə  müəssisənin  maliyyə 

nəticələrinin təhlilinə də ilk öncə gəlir və xərclərin təhlilindən başlamaq lazımdır. 

           Təşkilatın  gəlirləri  aktivlərin  daxil  olması  və  öhdəliklərin  ödənilməsi  nəticəsində 

həmin  təşkilatın  kapitalının  yüksəlməsinə  səbəb  olan  iqtisadi  faydaların  artmasından 

ibarətdir. 

           Təşkilatın  xərcləri  iqtisadi  faydaların,  aktivlərin  və  öhdəliklərin  yaradılması 

nəticəsində həmin təşkilatın kapitalının azalmasına gətirib çıxaran azalmadan ibarətdir. 

           Müəssisənin gəlir və xərcləri haqqında əsas informasiya mənbəyi mühasibat uçotu 

və mühasibat hesabatı hesab olunur.  

---

15 

 

           Müəssisənin gəlirləri onların xarakterindən, əldə olunma şəraitindən və müəssisənin 

fəaliyyət istiqamətindən asılı olaraq aşağıdakı növlərə ayrılır: 

•  əsas əməliyyat gəlirləri; 

•  sair əməliyyat gəlirləri; 

•  fəaliyyətin dayandırılmasından mənfəətlər; 

•  maliyyə gəlirlər.   

           Müəssisənin gəlirlərinin  təhlilinin qarşısında  duran əsas  məsələlər  hesabat  

dövründə  gəlirlərin  səviyyəsi  və  strukturunun  müəyyən  olunmasından,  gəlirlərin 

strukturunun  və  səviyyəsinin  hesabat  və  baza  dövrləri  üzrə  müqayisə  olunmasından, 

gəlirlərin dinamikasının qiymtləndirilməsindən və s. ibarətdir. 

            Təhlil  zamanı  yuxarıda  qeyd  olunan  məsələlərin  həlli  üçün  analitik  cədvəldən 

istifadə  olunur  (cədvəl  1.1).  Cədvəldə  hesabat  dövründə  və  keçən  dövrdə  müəssisənin 

gəlirlərinin tam həcmi və xüsusi çəkisi haqqında məlumatlar onların ayrı-ayrı növləri üzrə 

əks olunur. Eyni zamanda cədvəldə hesabat dövründə keçən dövrlə müqayisədə gəlirlərin 

həcmində və xüsusi çəkisində baş verən dəyişikliklər də qeyd olunub. 

                                                                                                       

  Cədvəl 1.1. 

Mənfəətin formalaşmasının əsas amili kimi gəlirlərinin təhlili 

                                                                                                                   (min manat ) 

 

 

 

Gəlirlərin 

növləri 

 

  Mütləq miqdar 

Gəlirlərin ümumi həcmi 

üzrə xüsusi çəkisi (%) 

 

Dəyişikliklər 

Keçən 

dövrdə 

(keçən     

ilin analoji 

dövründə) 

 

 

Hesabat 

dövründə 

Keçən 

dövrdə 

(keçən     

ilin analoji 

dövründə) 

 

 

Hesabat 

dövründə 

 

 

Mütləq 

miqdarda 

 

 

Xüsusi 

çəkidə 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

---