Microsoft Word Kitab-Rofat 2-M. doc
Yüklə 34,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
Azərbaycan SSR sovet gömrük sistemi şəraitində (1920-1991) 39 sirkə, meyvə şirəsi, duz, ət və balıq (müxtəlif növdə), pendir, yağ, mal-qara və quş, yumurta, taxtadan hazırlanmış tara və yeşiklər, lampa şüşəsi, maşın yağı, xına, kağız makulaturadan gömrük rüsumunun pulla alınmasına icazə verilirdi. Malların gömrük baxışından keçirilməsi və nəticələrinin xüsusi tərtib edilmiş kitablara qeyd edilməsi və gəmilərə baxış keçirilməsinin qüvvədə olan qaydaları olduğu kimi saxlanılırdı. Sovet respublikalarının liman- larından daxil olan və bu limanlara gedən gəmilər kabotaj hesab edilirdi. Gömrük sənədlərində yüklərin əsasən “Evelina”, “Kaspi”, “Karol Radek”, “Tehran”, “Tula”, “Parizen”, “Qorçakov”, “Kekkum” adlı gəmilərlə daşın- ması haqqında məlumatlar vardır. Respublikanın ərzaq ehtiyatı ilə təchi- zatını qaydaya salmaq üçün Rəşt və Ənzəli limanlarından daşınan düyü, quru meyvə, xırda buynuzlu heyvanlar və digər ərzaq məhsulları əsasən “Cəngəl” Şurasından və Ehsanulla xan hökuməti ilə aparılan sövdələş- mələrlə qızıl pul və neft məhsullarının mübadiləsi yolu ilə alınırdı. Sözsüz ki, sovet gömrük siyasəti SSRİ-ni daxili və xarici siyasətinin təsiri ilə formalaşırdı. Bu siyasət sovet dövlətinin həm qanunverici, həm də normativ hüquqi aktlarında əks olunurdu. 1922-ci ildən sovet gömrük müəssisələri yeni tariflə işləməyə başladılar və 1924-cü ilə qədər davam etdi. Bu tarifə görə ölkəyə gömrük rüsumu tutulmadan kənd təsərrüfatı maşın və mexanizmlərinin, toxum və mineral gübrələrin gətirilməsinə, ölkədə istehsal olunmayan gübrə və zərərvericilərə qarşı vasitələrin gətiril- məsinə yol verilirdi. İdxal mallarına daxil olan tütün, çay, kibrit, papiros və dəftərxana kağızı bağlamalarına gömrükxanada icbari qaydada möhür (damğa) vuru- lurdu. Gömrük anbarları, pakhauzlar, körpülər və gömrükxana ərazisinə yığılan mallar yeddi gün ərzində anbar rüsumundan azad olunur, bu müddət ötdükdən sonra anbar rüsumuna cəlb edilirdi. Azərbaycan SSR-nin gömrükxanalarında idxal malları aşağıdakı yığımlara cəlb olunurdu: a) gömrük anbarlarında saxlanılan hər pud yükün saxlanılmasına görə: - 1 gün saxlamağa - 1000 manat - 2 gün saxlamağa - 2000 manat - 3 gün saxlamağa - 3000 manat Anbar rüsumu malların saxlanılma müddətinə müvafiq olaraq artırdı. b) gömrük baxışı sənədlərinin tərtib edilməsinə görə malın dəyərinin 10 faizi həcmində rüsum tutulurdu. c) möhürlənməyə görə yığımın həcmi dəyişdirilmir; d) yüklərə möhür vurulmasına görə yığım bir ədəd bağlamaya görə - 5 manat; e) hər baxışdan keçirilməyə görə məzuniyyət haqqı - 25 manat; ç) bağlamalara damğa vurulmasına görə - 100 manat [29, 53-54]. Azərbaycan dövlətçiliyi tarixində gömrük işi 40 Tədqiq olunan dövrdə gömrük xidmətində çalışan azərbaycanlıların sayının az və ya çox olması, bu sahədə rəhbər vəzifələrə irəli çəkilməsi haqqında məsələyə birmənalı yanaşmaq olmaz. Birincisi, bu sahənin spesi- fik xüsusiyyətləri əməkdaşlardan xüsusi təhsilə və bacarığa malik olmasını; ikincisi hərbi mükəlləfiyyət daşımasını, rus dilini, eləcə də digər xarici dili bilməsini və s. keyfiyyətləri tələb edirdi. Rusiya imperiyası dövründən başlayaraq, Cümhuriyyət dövründə və sovet rejimi zamanı ölkənin gömrük orqanlarında peşəkarcasına xidmət etmiş mütəxəssislərin vicdanlı fəaliy- yətini inkar etmək olmaz. Əlbəttə, qeyd edilən şərtlərə uyğun olan azərbay- canlıların həm AXC dövründə, həm də sovet rejiminin müəyyən dövrlərində dövlət idarəetmə aparatında, o cümlədən maliyyə və gömrük sistemində işə qəbul edilirdilər. 1920-ci il mayın 29-da tərtib edilən ştat cədvəli Azərbaycandakı gömrükxanaların (Bakı gömrükxanası istisna olmaqla) statusu, şəxsi heyətin sayı və milli tərkibi haqqında məlumat əldə etməyə imkan verir: 1. 2-ci dərəcəli Ağstafa gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 33 nəfər (7 vakant yer), onlardan 7 nəfər azərbaycanlı; 2. 2-ci dərəcəli Astara gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 36 nəfər, onlardan 16 nəfəri azərbaycanlı; 3. 2-ci dərəcəli Balakən gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 16 nəfər (3 vakant yer), onlardan 8 nəfəri azərbaycanlı; 4. 2-ci dərəcəli Lənkəran gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 17 nəfər (1 vakant yer), onlardan 9 nəfəri azərbaycanlı; 5. 3-cü dərəcəli Biləsuvar gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 7 nəfər (3 vakant yer), onlardan 3 nəfəri azərbaycanlı; 6. 3-cü dərəcəli Muğanlı gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 4 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; 7. 2-ci dərəcəli Yalama gömrükxanası, əməkdaşların sayı – 17 nəfər (6 vakant yer), onlardan 5 nəfəri azərbaycanlı; 8. Qızıl-Ağac gömrük postu, əməkdaşların sayı – 4 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; 9. Qabaqçöl gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; 10. Mazımçay gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; 11. Poylu gömrük postu, əməkdaşların sayı – 4 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; 12. Salahlı gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan hamısı azərbaycanlı; 13. Yuxarı Kür gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı; Azərbaycan SSR sovet gömrük sistemi şəraitində (1920-1991) 41 14. Çaxmaqlı gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan hamısı azərbaycanlı; 15. Şıxlı gömrük postu, əməkdaşların sayı – 3 nəfər, onlardan 2 nəfəri azərbaycanlı [10, 4-7]. Digər gömrükxanalar, bir qayda olaraq rəis, dəftərxana işlərini aparan kargüzar və yoxlayıcılardan ibarət azsaylı şəxsi heyətə malik idi. Məsələn, 1921-ci ildə Biləsuvar gömrükxanasının tərkibi rəis, 2 dəftərxana işçisi və cəmi 5 nəfər yoxlayıcıdan ibarət idi. Poylu, Şıxlı və Salahlı gömrük postlarının heyəti 1-2 nəfərdən ibarət idi. Gömrük nəzarətçilərinin ixtisaslarının artırılması, xüsusilə Azərbaycan (türk) dilini və xarici dilləri mənimsəməsi üçün tədbirlər görülürdü. Bakı gömrükxanası rəisinin 29 aprel 1924-cü il tarixli əmri ilə əməkdaşlara türk dilinin nəzəri və praktik cəhətdən öyrədilməsi üçün kurslar təşkil edilmişdi [37, 64]. Xalq Maliyyə Komissarlığının 1922-ci il 2 aprel tarixli 574 saylı sərəncamı ilə Gömrük idarəsinin rəisi Əbdül Baqi Məmmədzadə cari ilin aprelin 1-dən tutduğu vəzifədən azad edilmiş və onun yerinə Əhməd Rzayev təyin edilmişdi. Onun təqdimatı ilə bundan öncə Moskva XTŞ-nin əməkdaşı olmuş, iqtisad elmləri namizədi Musa Səlimov Gömrük idarəsinin rəis müavini vəzifəsinə təyin edilmişdi [21, 10]. Yük dövriyyəsinin artması Xəzər Dəniz Gəmiçiliyik idarəsi ilə Bakı gömrükxanasının fəaliyyətinin əlaqələndirilməsini tələb edirdi. Bu məqsədlə hər iki qurum arasında 1924-cü il mayın 29-da müqavilə imzalanmışdı. Sənəddə göstərilirdi: Bakı gömrükxanası və Xəzər gəmiçiliyi Səhmdar cəmiyyətinin idarə heyəti arasında müqavilə Biz aşağıda imza edənlər, Bakı gömrükxanası tərəfindən gömrük- xananın rəisi A.D.Hasilava və Xəzər gəmiçiliyi səhmdar cəmiyyətinin (“Kaspar”) idarə heyətinin sədr müavini Q.N.İllarionov arasında aşağıdakı şərtlərlə müqavilə imzalanır: 1. Xəzər gəmiçiliyi idarəsi (“Kaspar”) Qara şəhər, Fəhlə prospek- tindəki 4 nömrəli körpü ərazisində (keçmiş “Komvo”) yerləşən anbarlarını tələb olunan miqdarda Bakı gömrükxanasının sərəncamına verir. 2. Bakı gömrükxanası Xəzər gəmiçiliyinin xaricdən gələn gəmilərinin 4 nömrəli körpüdə yüklərin, eyni zamanda quru sərhədindən keçərək vaqonlarda dəmiryolu keçidi vasitəsilə körpüyə daxil olan xarici malların bilavasitə gömrük nəzarəti altında boşaldılaraq qeyd edilən anbarlara yığılmasına icazə verir. Yüklə 34,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|