Microsoft Word humbatova xadica docx
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
13 ə mtəə və xidmət alır. Seyə görə tələb və təklif həmişə tarazlaşır, ifrat istehsal mümkün deyil. Makro səviyyədə ∑əmtəə dəyərləri=∑məcmu gəlirlərinə Sey tarazlığının çatışmazlığı makro səviyyədə bu bərabərliyinin bir xülya olmasıdır. [ 25, səh.101] A.Marşall sabit və yaxud müvazinatlı elə qiymətin olmasını göstərirdi ki, o tələb və təklif üst-üstə düşdüyü nöqtə ilə tuş gəlsin. Tələb və təklifin müvazinatına xüsusi ə həmiyyət verən Marşall göstərirdi ki, onların kəmiyyətlərinin dəyişilməsi qiymət problemindən asılıdır[30, səh323]. Qiymətin miqyasının dəyişilməsini isə o iki amillə "son faydalılıqla" və "istehsal xərcləri" ilə əlaqələndirir. Ümumi iqtisadi tarazlıq haqında ilk konsepsiyanı M.Valras yaratmışdır. M.Valrasın yaratdığı iqtisadi tarazlıq barədə olan riyazi modeli abstrakt xarakter daşıyır. qtisadi tarazlıq haqqında yaradılan M.Valrasın abstrakt-riyazi modeli məhsul istehsalının bütün çeşidlərini özündə əks etdirir, hər bir əmtəə üzrə tələb və təklifin bərabərliyi bütün əmtəələrin qiymət funksiyası əsasında müəyyən olunur. Nəticə etibarilə əmtəələrin miqdarı ilə onların qiyməti arasında olan qarşılıqlı təsir nəticəsində tələb və təklif bərabərləşir. Siyasi iqtisad elmində M.Valrasın bu modelini təkmilləşdirmək üçün bir neçə cəhdlər həyata keçirilmişdir. M.Valrasın modelinin təkmilləşdirilmiş variantını Xiks-Allen yaratmışlar ki, ümumi tarazlığı burada üç qrup tənlik sistemi müəyyən edir: Birinci tənlikdə hər bir istehlakçının gəlirinin məhdud kəmiyyət daxilində onun maksimum fayda əldə etməsi işıqlandırılır. kinci tənlikdə istehsal olunan məhsulun miqdarının və xarakterinin məhdudluğundan asılı olaraq hər bir sahibkarın maksimum mənfəət əldə etməsi şərh edilir. Üçüncüdə isə ə mtəələrin bütün çeşidləri üzrə tələb və təklifin bərabərləşməsi əsasında mənfəətin satış və alış qiyməti arasında olan fərq kimi formalaşması ifadə olunur. C.Klarkın fikrinə görə müvazinətliyi təmin etmək məqsədi ilə qiymət mexanizmindən istifadə edilməlidir. Müvazinatın pozulması səbəblərini, eləcə də onun bərpa olunması imkanlarını siyasi iqtisadın statik qanunlarında görən Klark göstərirdi ki, dinamika statik vəziyyətin davamıdır. Beləliklə də, o göstərirdi ki, 14 müvazinatın statik vəziyyətdə baş verməsi səbəblərini izah etməkdən ötəri,mütləq iqtisadi dinamikanı təhlil etmək lazımdır[30, səh.349]. Qiymət mexanizmi vasitəsilə ayrı-ayrı əmtəələr üzərində həm makro, həm də mikroiqtisadi səviyyədə tələb və təklif arasında müvazinətliyi təmin etmək olar. Lakin onu qeyd edək ki, makro və mikro səviyyədə müvazinətliyin təmin olunmasının şəraiti və metodu eyni deyildir. Çünki, makroiqtisadi səviyyədə müvazinətliyinin təmin olunması xeyli ziddiyyətli və mürəkkəb prosesdir. Belə bir cəhəti də qeyd edək ki, iqtisadiyyatda ümumi müvazinətliyin təmin olunmasında bazar müvazinətliyi və eyni zamanda bütün bazarlarda olan tələb və təklif arasında olan müvazinətlik mühüm rol oynayır. C.Keyns kapitalist iqtisadiyyatının xronoloji qeyri-müvazinətli vəziyyətini nəzərə alaraq makroiqtisadi sabitliyin təmin edilməsi üçün dövlət tənzimlənməsi ideyasını irəli sürmüşdür. Keynsin ideyaları 1936-ci ildə nəşr olunmuş “Məşğulluğun, faizin və pulun ümumi nəzəriyyələri” əsərində öz əksini tapmışdır. 1929-33-cü illər böyük böhranlar, depressiya illəri adlanır. Böyük depressiya dövründə Keynsin fikirlərinin mühüm rolu olmuşdur. Həmin illərdə əmək qabiliyyətinə malik olan işsizlərin sayı 25 % təşkil edirdi. stehsal gücü isə 50% aşağı enmişdi. Belə bir şə raitdə məcmu tələbin artması arzu olunan proses idi. Keyns ümumi sabitliyə nail olunmasında məşğulluq, gəlir, tələbi əlaqələndirmişdir. ngilis iqtisadçısı C.Keynsin fikrinə görə, vergilər cəmiyyətdə əsasən iqtisadi münasibətləri tənzimləmək üçün mövcuddur[63]. Klassik və neoklassik məktəbin nümayəndələri iddia edirlər ki, məcmu tələbin və məcmu təklifin tənzimlənməsinə dövlətin heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Bu onunla ə laqədar idi ki, bazar iqtisadiyyatı öz-özünə tənzimlənən iqtisadiyyatdır. Klassiklərin və neoklassiklərin fikrincə bazar iqtisadiyyatıının öz-özünə tənzimlənməsində qiymətlər, əmək haqqı, faiz norması mühüm rol oynayır. Guya bu rıçaqlar rəqabət şə raitində tələb və təklifi əmətə, resurs və pul bazarında bir-birinə uyğunlaşdırır. Bunun da nəticəsində elə bir şərait yaranır ki, guya resurslardan tam mənası ilə və səmərəli istifadə olunur. Ümumiyyətlə qeyd edək ki, klassiklər və neoklassiklərin 15 nəzəriyyəsinə görə öz-özünə tənzimlənən bazar iqtisadiyyatında təkrar istehsal prosesinə dövlətin nüfuz etməsi ancaq mənfi hallarla nəticələnə bilər. Bazar iqtisadiyyatının ilk dəfə tənzimlənməsi ideyasını Keyns irəli sürmüşdür. Onun fikrincə bazar heç özünü tənzimləməyə qadir deyil. Keyns iddia edirdi ki, əmək haqq qiymət və faiz norması çevikliyə malik deyil. Keyns emprik faktlara və göstəricilərə istinad edərək göstərir ki, iqtisadiyyat düz xətt boyunca inkişaf edə bilməz. Lakin klassiklər görə isə iqtisadiyyat stabil inkişaf edir. C.M.Keynsin maliyyə konsepsiyası aşağıdakı əsas müddəlardan çıxış edir: 1. Geniş təkrar istehsalın bütün mühüm problemləri resursların realizə olunmasını təmin edən tələb mövqeyindən həll etmək lazımdır. 2. Kapitalist iqtisadiyyatı tamamilə özütənzimlənə bilmir. Əməyin və kapitalın hədsiz böyük ictimailəşməsi şəraitində dövlət müdaxiləsi qaçılmazdır. 3. frat istehsal böhranları böhranlarının səbəbi tələbin çatışmamasıdır. Buna görədə iqtisadiyyatda tarazlıq problemi tələb baxımından həll edilməlidir. 4. qtisadiyyatın tənzimlənməsinin əsas aləti büdcə siyasətidir. Məşğulluğun təmin edilməsi dövlət büdcəsinin üzərinə düşür. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, C.M.Keyns nəzəriyyəsi bir sıra ziddiyyətlərə malikdir. Lakin, Keyns dövrü üçün ideyalar doğru idi. Çünki, həmin dövrdə olan iqtisadi inkişaf Keyns fikirlərini təsdiqləyirdi. Lakin, iqtisadiyyatın sonrakı inkişafı, ET şəraitində iqtisadi artımın intensiv növünə keçid və təsərrüfat həyatının beynəlmiləlləşməsi Keynsin konsepsiyasının yeni şəraitə uyğunlaşmadığını göstərdi. Keyns konsepsiyasını ciddi tənqid edərək neokonservatorlar «defisitliyin maliyyələşdirilməsi» «sağlam maliyyə», yəni büdcə gəlirləri ilə xərcləri arasındakı məcburi, tarazlıq prinsipini irəli sürmüşlər. Neokonservatorlar dövlət büdcəsinin kəsirliliyinə iqtisadiyyatın sabit inkişafı yolunda ciddi maneə, dövlət borcunun və inflyasiyanın artım amili kimi baxırdılar. Yuxarıda qeyd olunduğu kimi maliyyə -pul fondlarının bölgüsü, yenidən bölgüsü və istifadəsi ilə əlaqədar yaranan münasibətlər sistemidir. Belə ki, pul bazarında tarazlıq olmasa maliyyə sabitliyinə nail olmaq olmaz. Bu baxımdan Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|