Microsoft Word Design Cihan doc

Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi                         Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov  
arasındakı münasibət və Azərbaycan                                           
 
41 
vergiləndirmələr, bu varlıq və hesabların cazibəsini ortadan qaldıra-
caq qədər yüksək olmamalıdır.
87
 
 
Devalvasiyanın ən önəmli risklərindən bir başqası da psixoloji 
təsirlərdir.  Çünkü  aparılan  devalvasiya  o  ölkə  iqtisadiyyatının  bir 
zəifliyi    olaraq  görülməkdədir.  Bu  dəyərləndirmə  səbəbiylə    ölkənin 
kredit  dəyəri  düşə  bilməkdə,  yerli  və  xarici  investorların ölkə  iqtisa-
diyyatına və ölkədəki investisiyalarının gələcəyinə olan inamları qırıl-
maqdadır. Əlavə olaraq həyata keçirilən devalvasiyanın uğuru ticarət 
partnyorlarının  göstərəcəyi  qarşı  devalvasiyalarla  da zədələnə  biləcə-
yindən  bu  mövzuya  inam  azalmaqdadır. Qloballaşan  dünyada  ortaya 
çıxan  iqtisadi  mənfi  hallar  və  inamsızlıq  ölkədən  ölkəyə  keçərək 
ümumi  iqtisadi  fəaliyyətlərə  təsir  edə  bilməkdədir.  Belə  ki,  1997-də 
ortaya  çıxan  böhran  və  həyata  keçirilən  devalvasiyaların  təsiri  Şərqi 
Asiya  ölkələrindən  başlayaraq  Latin  Amerikası,  Rusya  və  digər  bir 
çox  inkişaf etməkdə olan ölkələrə də mənfi yöndə təsir göstərmişdir.
88
 
 
Valyuta məzənnələrindəki qeyri müəyyənliklər ölkə içində və 
ölkələr  arasında  iqtisadi  fəaliyyətlərə  mənfi  yöndə  təsir  göstərmək-
dədir. Asiya Böhranı sonrasında bir çox  inkişaf etməkdə olan ölkə bu 
qeyri-müəyyənliyə  qarşı  idarəedilən  dalğalanma  sistemini  mənimsər-
yərkən, bir çox  ölkə də sabit məzənnə sistemini sürdürmüşdür. Yaşa-
nan  yeniliklər,  artıq  müdaxilənin  olduğu  dalğalı  və  bağlı  valyuta 
məzənnələrinin  bazarlar  tərəfindən  rahatlıqla  test  edildiyini  və  bu 
məzənnələrin  qorunmasının  və  ya  nataraz  olaraq sürdürülməsinin  ol-
duqca məsrəfli olduğunu  göstərmişdir. Məsələn, ölkədə mali istiqrarı 
müəyyən  edəcək  olan  qiymət  istiqrarını  təmin  etmək  üçün  müraciət 
edilən metotlardan biri ölkə pulunu, iqtisadiyyatı böyük və inflyasiyası 
az  olan  bir  ölkə  puluna  bağlamaqdır.  Bu  bağlılıq  sabit  məzənnə 
şəklində ola biləcəyi kimi sürünən tarazlıq (müəyyən edilmiş limitlər 
arasında dəyişə bilən) şəklində də ola bilər. Bunlara davam etmənin və 
ya bunlardan uzaqlaşmanın gətirəcəyi məsrəflər olduqca yüksəkdir.
89
 
 
 
                                                 
87
  Emin Ertürk, a.g.e., s. 150. 
88
  Tom  Petruno,  “Devaluation a  Sign  of  Weakness”  Los  Angeles  Times,  August 24, 
1998 http://devnews.com/1998/biz/9808/24/08230038.htm, 10 Ağustos 2001. 
89
  Horst  Köhler,  “New  Challenges  for  Exchange  Rate  Policy”  January  13,  2001, 
http://www.imf.org/external/np/speeches/2001/011301.HTM, 13 Ağustos 2001. 
Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov                         Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi 
arasındakı münasibət və Azərbaycan 
                                         
 
 
42 
Sabit və ya bağlı valyuta məzənnəsi, inflyasiyanın kontrolun-
da  müvəffəqiyyətli  bir  strategiya  olmasına  baxmayaraq  bəzi  mali 
böhran  analizləri  bu  strategiyaların  xüsusilə  böyük  miqdarda  xarici 
borcu olan ölkələr üçün nə qədər təhlükəli olduğunu göstərməkdədir. 
Bağlı  məzənnə rejimində uğurlu spekülyasiya hücumları olduğunda 
yerli  pulun  dəyərindəki  düşüşlər  əsasən  elastik  məzənnə  rejimlərin-
dəki  dəyər  düşüşlərindən  daha  çox,  daha  sürətli  və  daha  gözlən-
məyən  şəkildə  baş  verməkdədir.  Məsələn,  1994-1995  Meksika 
Böhranlarında  Pesonun  dəyəri  bir  neçə  ay  içində  yarıya  düşərkən 
Asiya  Böhranından  ən  çox  zərər  görən  ölkə  Đndoneziyanın  pulu  da 
çox  qısa  zamanda  böhran  öncəsindəki  dörddə  bir  dəyərinin  altına 
düşmüşdür.  Bu  devalvasiyalar  sonrasında  ödəmələr  tarazlığının 
gördüğü  zərər  olduqca  böyükdür.  Meksikada  iqtisadi  təşəbbüskar-
ların xalis borc pozisiyalarında dekabr 1994-dən mart 1995-ə (deval-
vasiya  öncəsi  və  sonrası)  qədər  keçən  müddətdə  bir  neçə  qat  artım 
olmuşdur. Yenə Đndoneziyada xarici borcların dəyəri devalvasiyayla 
bərabər qısa zamanda 4 qat artaraq firmaların borclarını ödəyə bilmə 
gücünü əməlli başlı zəiflətmişdir. Mali olmayan firmaların balansla-
rındakı pozulma, bu firmaların banklara olan borclarının ödənməsini 
imkansızlaşdırdığından  bankların balansları  da  pozulmuşdur.  Balans-
lardakı bu neqativ nəticə iqtisadi daralmanı sürətləndirmişdir. Meksi-
kada  1995-in  2-ci  və  3-cü  rübündə  ÜDM-da  10%  düşmə  olarkən, 
Đndoneziya ÜDM-unda 1998-də təxminən 15% azalma olmuşdur.
90
 
 
Digər tərəfdən valyuta kurslarının elastik olması və bu elastik-
liyin ortaya çıxara biləcəyi qeyri müəyyənliyin beynəlxalq ticarət üzə-
rindəki təsiri də dəqiq deyildir. Bununla əlaqədar aparılan bəzi nəzəri 
çalışmalara  görə  (Akhtar  və  Hilton  1984,  Cushman  1986,  Kenen  və 
Rodrik 1986, Peree və Steiner 1989 kimi), valyuta məzənnəsi elastik-
liyinin  beynəlxalq  ticarət  həcmi  üzərində  neqativ  təsiri  varkən  bəzi 
modellərdə  (Franke1991,  Sercu  və  Vanhulle1992  kimi)  valyuta  mə-
zənnəsi  elastikliyinin  iqtisadi  fəaliyyətlər  üzərində  müsbət  təsirinin 
olduğu  göstərilmişdir. Hətta  bəzi araşdırmalarda (de  Vires  və  Viaene 
1992 kimi) bu müsbət təsirin yaradılan cəmi pul riskinə bağlı olduğu 
göstərilmişdir. Bu iki fərqli nəzəri proqnozlar xaricində tətbiqi araştır-
                                                 
90
  Frederic S. Mishkin, Uris Hall, “Financial Policies and the Prevention of Financial 
Crises in Emerging Market Countries” September 24, 2000, 
http://www.nber.org/books/woodstock00/financial/10-24-00.pdf, 20 Mayıs 2001. 

---