Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 65 Beləcə Patinkin, qiymət və maaş elastikliyində qiymətlərin düşməsi ilə xarici pul dəyərindəki dəyişmələrin iqtisadiyyatda tam məşğulluq tarazlığını təmin edəcəyini göstərmişdir. Burada qiymət- lərin düşməsi ilə MB-nın bazara sürdüyü pul və istiqraz dəyər- lərindəki dəyişikliklər və bunların xərclərə təsiri nominal və real faiz hədlərinə təsir etməkdədir. Xüsusilə istiqraz faizləri qiymətlərdəki düşüşlə bərabər artmaqda, insanların gəliri və xərclərini artırmaq- dadır. Qiymətlərin düşməsi nominal faizləri azaltarkən real faizləri artırmaqdadır. 6. Milton Friedman və Digər Modern Miqdar Nəzəriyyəçilərinin Analizi Miqdar nəzəriyyəsi pul, milli gəlir və qiymətlər arasında özünə məxsus və bəsit bir əlaqə quraraq əsrlərdir iqtisadi ədəbiyyatda yer almışdır. Tarixi olaraq Qədim Yunan dönəminə qədər uzanan miqdar nəzəriyyəsi, ən qədim iqtisadiyyat nəzəriyyələrindən birisi olan 16-cı əsrın ortalarındakı Đspanya Salamanka Məktəbi Skolastik yazıçılarının əsərlərində də özünü göstərməkdədir. Pul təklifiylə qiymətlər ümumi səviyyəsi arasında düz mütənasib bir əlaqənin var olduğunu söyləyən nəzəriyyə, bir tərəfdən bu əlaqənin tam və eyni nisbətdə olması mövzusunda qəti bir fikirdə ikən, digər tərəfdən də daha ilıq bir versiyanı bərabərində inkişaf etdirmişdir. Məsələn, Amerikalı iqtisadçı Đrving Fisher (1867-1947) pul miqdarındakı bir artışın eyni nisbətdə qiymətlər ümumi səviyyəsində artışa səbəb olacağını söylərkən Đsveçli iqtisadçı Knut Wicksell (1851-1926) pul miqdarındakı artışların bazar faiz həddi ilə təbii faiz haddi arasındakı ələqayə görə qiymətlərə təsir göstərəcəyini söyləmişdir. 139 Miqdar nəzəriyyəsi, 1930-lardakı böyük iqtisadi böhranla birlikdə önə çıxan keynesyən iqtisadiyyatın əksik məşğulluq səviy- yəsi və bundan çıxış yolları ilə əlaqədar siyasət açıqlamalarının geri- sində qalmışdır. Ancaq, 1960-lı illərdəki pul ilə əlaqəli mövzularda yaşanan müzakirələr bu nəzəriyyəni yenidən gündəmə gətirmişdir. Xüsusilə Milton Friedmanın 1956-da (studies in the quantity theory of money) və 1959-da (the demand for money some theoretical and empirical results) yazmış olduğu məqalələr bunda təsirli olmuşdur. 139 Thomas M. Humphrey, “Fisher and Wicksell on the Quantity Theory” Economic Quarterly, Federal Reserve Bank of Ricmond, Volume 83/4, Fall 1997, p. 71. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 66 Friedman, milli gəlir səviyyəsini müəyyənləşdirən ən önəmli fakto- run pul və pul siyasətləri olduğunu önə sürən bir qrup monetarist iqtisadçının fikir lideridir. Bu monetarist iqtisadçıların öndə gələnlərindən bəziləri; Karl Brunner, Allan Meltzer, Phillip Cagan, David Laidler, Michael Parkin, William Poole, Anna Schwarz, Robert Barrodur. 140 Milton Friedman klassik miqdar nəzəriyyəsinin əksinə əldə pul tutmanın fürsət məsrəfinə (faiz gəliri və inflyasiya) olduqca önəm vermişdir. Bu səbəblə Friedmanın keynesyən ənənəyə yaxın- laşdığını düşünənlər belə olmuşdur. Ancaq, Friedman Times Jurnalı- na verdiyi bir reportajda bu düşüncələrin cavabı olaraq “biz keynes- yən üslub və vasitələrdən istifadə edirik amma, başlıca keynesyən nəticələri qəbul etmərik” ifadəsini işlətmişdir. Friedman monetarizm ilə keynesyən düşüncə arasındakı fərqləri bu şəkildə göstərmişdir: 141 1 - Keynesyənlər faiz həddinin tamamilə deyil, əsasən pul təklif və tələbi tərəfindən müəyyən edilən monetar bir hadisə olduğuna inanır- lar. Monetaristlər isə faiz həddinin borc verilə bilən fondların təklif və tələbi tərəfindən müəyyən edilən real bir hadisə olduğuna inanırlar. 2- Keynesyən düşüncədə faiz hədlərindəki bir dəyişimənin məc- mu kapital qoyuluşları üzərində bir təsiri yoxkən, monetarist düşün- cədə önəmli bir təsiri vardır. Bu fərqlilik böyük nisbətdə keynesçi və moneta-rist düşüncələrdəki qısa və uzun dönəmli yönəlişləri əks etdirməkdədir. 3- Keynesyən düşüncədə iqtisadiyyat üzərindəki təsirləri səbəbiylə maliyyə siyasətləri pul siyasətlərinə görə daha önəmli olduğundan seçilməkdədir. Monetarist düşüncə isə geniş ölçüdə bazar mexaniz- ması içində inkişaf edən qaydaya əsaslanan bir pul siyasəti tətbiqatını seçməkdədir. 4- Keynesyənlər, iqtisadi durğunluqları bazar iqtisadiyyatının xa- rakteristik istiqrarsızlıqları olaraq görməktədirlər. Đnvestisiya fondları 140 Rudiger Dornbusch, Stanley Fischer, a.g.e., s. 209 141 Roger W. Garrison, “Is Milton Friedman a Keynesian?” Dissent on Keynes: A Critical Appraisal of Keynesian Economics, Ed. By Mark Skousen, New York, Praeger Publishers, 1992, pp. 131-133. Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 67 tələbindəki ani bir düşüş iş çevrələrində anlaşılmaz şəkildə etibarsız- lığı artırmaqda, xərc və gəlirlərdə daimi azalışlara səbəb olmaqdadır. Monetaristlər, iqtisadi durğunluqları pul siyasətlərinin səhv tətbiqatları olaraq görməkdədirlər. Məsələn, yersiz pul məhdudlaşdırmaları nomi- nal maaşlarda və qiymətlərdə buna görə uyğunlaşmalara səbəb olaca- ğından məcmu istehsal və gəlirlər üzərində azaltıcı təsirlər ortaya çıxa- racaqdır. 5- Keynesyənlər iqtisadiyyatdakı boşda qalan istehsal imkanları- nın bazarlar kanalıyla ortadan qaldırıla biləcəyinə inanmazkən, monetaristlər maaş və qiymətlərdəki dəyişikliklərə bağlı olaraq bazar şərtlərində bu natarazlığın ortadan qaldırılacağına, kənardan bir müdaxiləyə ehtiyac olmadığına inanmaqdadırlar. Monetaristlər, pul miqdarındakı dəyişmələrin iqtisadi fəaliy- yətlər və qiymətlər ümumi səviyyəsi üzərində əhəmiyyətli təsirinin olduğunu, iqtisadiyyatda qiymət istiqrarının təmini üçün ən uyğun həll yolunun da pul təklifindəki artışın əvvəlcədən müəyyənləş- dirilməsi olduğunu irəli sürmüşlər. Yəni ixtiyari pul siyasəti tətbiqatlarına son verilərək siyasi səlahiyyətlilərin pul səlahiyyətliləri üzərindəki müdaxilələri qaldırılmalıdır. Monetarislərə görə pul təkli- findəki artımlar qısa dönəm üçün eyni nisbətdə faiz hədlərini azalda- raq sərmayə malları üçün daha artıq təlabatın ortaya çıxmasına səbəb olacaqdır. Sərmayə mallarına yönəlik artıq tələb də qiymət artışla- rına yəni inflyasiyaya səbəb olacaqdır. 142 Monetaristlər tərəfindən inflyasiyanın təməl səbəbi pul təklifi- nin pul səlahiyyətliləri tərəfindən lazımsız yerə və hədsiz ölçüdə artı- rılmasıdır. Đnflyasiya həddinin yüksək olması, əldə tutulan nağd pulun alım gücünü daimi azaltacağından nağd pul tutmanın faiz məsrəfi yanında dəyər itirmə məsrəfi də ortaya çıxmaqdadır. Đnflyasiya ehti- malları Fisher təsiri səbəbiylə fond təklif edənlərin daha artıq faiz tələb etmələrinə səbəb olmaqda, faizləri artırmaqdadır. Buna görə Friedmanda pul tələbinə təsir göstərən faktorlar; pul tutmanın faydası, 142 Michal Oulik, “Why Monetarists and Keynesians Disagree About the Relationship Between Money &Inflation” 1996, http://www.aapi.co.uk/ ~oulik/Essay1.htm, 30 Ağustos 2001. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 68 qiymətlər ümumi səviyyəsi, real gəlir səviyyəsi və bazarda keçərli faiz həddidir. 143 Monetarist düşüncə pulu bir varlıq xüsusiyyəti ilə dəyərlən- dirməkdədir. Bir sərvət tutma şəkli olan pulun tələbi digər istehlak malları tələbindən fərqsizdir. Pul tələbi məcmu sərvətə, pul alterna- tivi çeşidli sərvət ünsürlərinin gəlirinə və şəxslərin seçimlərinə bağlıdır. Friedman gəlirdən ziyadə sərvəti ön plana çıxarmaqdadır. Burada sərvət, gəlirin kapitalizə edilmiş dəyəri olaraq tərif edilərkən gəlir də keçmiş, bugün və gələcək dönəm gəlirlərinin ortalaması olan daimi gəlir olaraq alınmaqdadır. Daimi gəlir istiqrarlı olduğundan pul tələbi də istiqrarlıdır. Monetaristlər real faktorlar tərəfindən müəyyən edilən pul tələbinin pul səlahiyyətlilərinin müdaxilələrin- dən birbaşa təsirlənməyəcəyini söyləyirlər. Pul tələbi faizə həssasdır amma, faiz elastikliyi zəifdir. 144 Keynesin likid seçimi yanaşmasında nominal pul təklifindəki artış, faiz hədlərini azaltaraq investisiyaları və iqtisadi böyüməni artırmaqdadır. Halbuki monetarist yanaşmada nominal pul miqdarın- dakı artım qısa vədədə faiz hədlərini azaltsa da xərclərdəki və məcmu tələbdəki artımlar faizləri təkrar başlanğıc səviyyəsinə gəti- rəcəkdir. Əlavə olaraq inflyasiya ehtimallarının varlığında nominal və real faiz hədləri təklif edilən inflyasiya həddinə görə müəyyən edilməkdədir. 145 Qısaca modern miqdar nəzəriyyəsində inflyasiyanın təməl səbəbi monetar faktorlardır. Bir ölkə pul miqdarındakı artım sürət- ləndikcə inflyasiya həddi artacaqdır. Pul miqdarındakı artışla düşən nominal faiz hədləri qiymətlər ümumi səviyyəsindəki artışla yenidən artacaqdır. Fisher təsiri səbəbiylə nominal faiz həddi gözlənən inflyasiyaya görə müəyyən ediləcəkdir. Nominal faiz hədlərində azalışların keynesyən düşüncədə olduğu kimi istehsal üzərində artıq bir təsiri yoxdur. 143 Merih Paya, Makro Đktisat, Filiz Kitabevi, Đstanbul, 1997, s. 141. 144 Mükerrem Hiç, Para Teorisi ve Politikası, 8. Baskı, Đstanbul, Menteş Kitabevi, 1992, s. 430. 145 Đlker Parasız, Monetarizm, 2. Baskı, Bursa, Ezgi Kitabevi Yayınları, 1996, s. 123. Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|