Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 31 Valyuta məzənnəsinin ortaya çıxışı yuxarıda anlatıldığı kimi sərbəst valyuta bazarında valyuta təklif və tələbi tərəfindən müəyyən edilməkdədir. Ancaq, tətbiqatda hər ölkədə sərbəst valyuta bazarı olmadığından valyuta məzənnəsinin ortaya çıxmasına dövlət tərəfin- dən müdaxilə edilməkdədir. Valyuta məzənnəsinun ortaya çıxışında bu müdaxilənin ölçüsünə görə fərqli xarakteristikalara və nəticələrə sahib üç cür valyuta məzənnəsi sistemi mövcuddur. Bunlar; a) elastik valyuta məzənnəsi, b) sabit valyuta məzənnəsi və c) bağlı valyuta məzənnəsidir. Bunlardan sabit və elastik məzənnə sistemi bir-birinin ziddi kimi görünsələr də təməldə hər ikisi də beynəlxalq ödəmələr yönündən sərbəst bazar mexanizmasının ünsürləridir. Bağlı məzənnə bunlardan fərqli və beynəlxalq ödəmələr yönündən sərbəst bazar mexanizmalarından deyildir. Elastik məzənnə sistemində pul siyasə- tini həyata keçirən səlahiyyətli orqanlar (qeyd: bundan sonra pul səlahiyyətliləri) bəlli bir pul siyasəti ortaya qoysa da valyuta məzənnəsi təklif və tələbə görə avtomatik olaraq ortaya çıxdığından bir valyuta məzənnəsi siyasəti yoxdur. Pul həcmi pul səlahiyyətliləri tərəfindən daxili olaraq müəyyən olunur. Sabit məzənnə sistemində isə pul səlahiyyətliləri valyuta məzənnəsini müəyyənləşdirərkən pul tarazlığı avtomatik olaraq müəyyənləndiyindən bəlli bir pul siyasəti yoxdur. Sabit məzənnə sistemində pul həcmi ödəmələr tarazlığı tərəfindən müəyyən olunur. Yəni bir ölkənin rəsmi valyuta rezervi artdığında pul həcmi artmaqda tərsində azalmaqdadır. Bu iki sərbəst bazar valyuta məzənnəsi sistemində pul siyasəti ilə valyuta məzənnəsi arasında bir uyuşmazlıq və ödəmələr tarazlığında böhran olmaz. Çünkü elastik və sabit məzənnə sistemlərində bazar gücləri mali hərə- kətləri avtomatik olaraq bərzbərləşdirdiyindən ödəmələr tarazlığı böh- ranları önlənməkdədir. Prinsip olaraq elastik və sabit məzənnə rejim- ləri eyni dərəcədə seçilməklə bərabər qeyd edilməlidir ki, elastik məzənnə rejimi pul səlahiyyətlilərinin və monetar istiqrarın zəif olma- sı səbəbiylə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə yaxşı işləməməkdədir. 71 Valyuta bazarındakı təklif və tələbə görə ortaya çıxan tarazlıq məzənnəsində, ölkənin puluyla əlaqədar olaraq bazarda bir artıqlıq və 71 Steve H. Hanke, “Some Reflections on Currency Boards” Central Banking, Monetary Policies and the Implication for Transition Economies, Edited by Mario I. Blejer, Marko Skreb, Kluwer Boston, Academic Publishers, 1999, pp. 341- 343. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 32 ya əksiklik yoxdur. Çünkü belə bir fərqlilik tarazlıq məzənnəsinə təsir edəcəkdir. Məsələn, tarazlıqdakı dollar/mark məzənnəsində ABŞ-ın Alman mal və xidmətlərinə olan tələbindəki artım Alman markına olan tələbi artıracağından bazar qurucuları olan ticarət bankları markın dolar qarşısındakı məzənnəsini artıraraq yeni bir tarazlıq məzənnəsi ortaya çıxacaqlar. Bunun yerinə Alman şirkət və investor- larının daha artıq ABŞ mal və varlığını satın almaq istəməsi dollara olan tələbi artıracaq, dollar qarşısında markın dəyər itirməsinə səbəb olaraq tarazlıq dollar/mark məzənnəsi dəyişəcəkdir. Əslində tarazlıq valyuta məzənnəsi, təklif və tələbdəki dəyişmələrə bağlı və bərabər zamanlı olaraq mütəmadi dəyişməkdədir. Tarazlıq valyuta məzənnəsindəki dəyişiklikdə təsirli olan başqa bəzi faktorlar da vardır. Bunlar: inflyasiya hədlərindəki, faiz hədlərindəki, gəlir səviyyəsindəki fərqliliklər və dövlətin həyata keçirdiyi müdaxilələr kimi faktorlardır. Đnflyasiya həddi yüksək olan ölkənin digər ölkə mallarına və buna bağlı olaraq pullarına tələbi yüksək olacağından bazara sürəcəyi yerli pul miqdarı artacağından tarazlıq valyuta məzənnəsi əleyhinə dəyişəcəkdir. Daha əvvəl də açıqlandığı kimi faiz hədlərindəki fərqlilik, investorları faiz həddinin yüksək olduğu ölkəyə çəkəcəyindən bu ölkənin puluna olan tələbi artıraraq tarazlıq məzənnəsini ölkə lehinə çevirəcəkdir. Gəlir səviy- yəsinin yüksək olması başqa ölkə mal və xidmətinə yönəlik tələbi artıracağından valyuta bazarında yerli pulun təklifini artıraraq taraz- lıq valyuta məzənnəsini azaldacaqdır. Əlavə olaraq dövlətin mərkəz bankı kanalıyla aparacağı birbaşa müdaxilələr və ya inflyasiya, faiz, gəlir kimi faktorlara təsir edərək həyata keçirəcəyi dolayılı müdaxi- lələr tarazlıq valyuta məzənnəsinə təsir göstərəcəkdir. 72 Fərqli valyuta rejimlərində müəyyən edilən məzənnələrdəki inkişaflar qısa və uzun dönəmdə müxtəlif faktorların təsirində qala- raq ortaya çıxmaqdadır. Qısa dönəm valyuta məzənnələri bir çox dəyişkən faktor tərəfindən təsirlənməkdə olub bu faktorların təsir yönünü tam olaraq əhatə edən bir model ortaya çıxarmaq olduqca çətindir. Uzun dönəmdə isə bu dəyişmələrin yönünü və təsirinin nə olacağını bir az daha yaxşı anlamaq mümkün olmaqdadır. Məsələn, 72 Jeff Madura, Financial Markets and Instıtutions, Second Edition, West Publishing Company, New York, 1992, pp. 328-330. Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|