Microsoft Word Design Cihan doc
Yüklə 4,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 37 əlaqədar açıqlamalara daha əvvəl yer verilmişdi. Buna görə bir ölkə- nin pulunun dəyərli və ya dəyərsiz olması nisbi bir anlayışdır. Çünkü ölkə pul məzənnəsinin artıb/azalması; əvvəlkinə görə öz dəyərindəki və digər ölkə pul məzənnələri qarşısındakı dəyişikliklərdən qaynaq- lanmaqdadır. Pulun öz satın alma gücündəki dəyişiklik istehlakçı qiymət indeksi kimi ölçülərlə dəyərləndirilirkən digər ölkə pulları qarşısındakı dəyişiklik Satın Alma Gücü Tarazlığı ilə dəyərləndiril- məkdədir. Məzənnələrin dəyər qazanmasının və dəyər itirməsinin nisbi fərqli üstünlükləri və zərərləri vardır. Bu üstünlük və zərərlər- dəki dəyişməyə görə məzənnələrdəki dəyişməyə qarşı lazımi iqtisadi tədbirlər alınmaqdadır. 81 Pulun Dəyər Qazanması Üstünlükləri Zərərləri Đstehlakçılar xarici mal və xidmətlər üçün daha az qiymət ödəyərlər. Xarici mal və xidmət qiymətlərinin aşağı olması inflyasiyanın azaldılmasında yardımçı olur. Ölkə vətandaşları üçün ölkə xarici səyahatləri ucuzlaşar. Yerli investorlar xarici varlıqları aşağı qiymətdən ala bilirlər Yerli firmalar xarici bazarlarda rəqabət edə bilməzlər Yerli firmalar daxili bazarda da aşağı qiymətli xarici mallar qarşısında rəqabət etmək məcburiyyətində qalırlar. Xarici turistlərin ölkəyə gəlişləri bahalaşır. Xarici investorlar üçün yerli varlıqların alınması çətinləşir. Pulun Dəyər Đtirməsi Üstünlükləri Zərərləri Yerli firmalar üçün ölkə xarici bazarlara mal satmaq asanlaşır. Qiymətlərin aşağı olması səbəbiylə yerli firmalara qarşı bazarda rəqabət basqısı azdır. Qiymətlərin xaricilər üçün ucuz olması səbəbiylə ölkəyə daha çox xarici turist gələ bilər. Ölkə sərmayə bazarı xaricilər üçün daha cazib olmağa başlaryar. Đstehlakçılar üçün xarici mal və xidmət qiymətləri olduqca yüksəkdir. Xarici mal qiymətlərinin yüksək olması yaşayış məsrəflərini daha da artırır. Ölkə vətandaşları üçün ölkə xarici səyahətlər olduqca bahalaşır. Yerli firma və investorlar üçün xarici bazarlara açılma olduqca çətinləşir. 81 Tim Schilling, Strong Dollar Weak Dollar, Fedaral Reserve Bank of Chicago, http://www.chicagofed.org/pulications/strongdollar/strongdollar.pdf, 28 Haziran 2001. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 38 Günümüzün rəqabət dünyasında iqtisadi fəaliyyətlərin öz mənfəətlərinə görə inkişaf etməsini istəyən dünya ölkələri, pullarının digər ölkə pullarına görə artıq dəyər qazanmasını istəməməkdədirlər. Çünkü ölkələr keçmişdə ticarət tarazlıqlarında ortaya çıxan neqativ nəticələri ödəmək üçün idxalatı əngəlləyici tarifələr ilə ixracatı artırıcı təşviqlər tətbiq edə bildikləri halda dünya ticarətində liberal- laşma məqsədli GATT prosesinin gətirdiyi Dünya Ticarət Təşkilatı (WTO), bu tətbiqatlara önəmli ölçüdə limitləmələr gətirmişdir. Belə- cə, ölkələrə, dünya ticarətində üstünlük əldə etmənin yolu olaraq pullarının dəyərinin azaldılması (devalvasiya) ilə əlaqədar tətbiqatlar qalmışdır. 2001-ci ilin ilk rübündə Yapon yeni dollara qarşı 8% devalyu edilmişdir. Bunu rəqib ölkələrdən biri olan Koreyadakı 6%- lik bir devalvasiya təqib etmişdir. Digər yandan Brazilya 9% deval- vasiya həyata keçirmişdir. Bənzər şəkildə Malaziya, Tayland, Çin, Argentina və Türkiyə kimi ölkələrdə də devalvasiyalar aparılmışdı. Ölkələr üçün dünya bazarında ixracatı artırıp idxalatı azaltaraq rəqabət edə bilmənin yolu devalvasiyalar olmuşdur. 82 Ölkə pulları, sərbəst məzənnə sistemlərində bazar gücləri tərəfindən ortaya çıxarılan təklif və tələbə görə dəyər qazanıb itirər- kən, sabit məzənnə sistemlərində resmi səlahiyyətlilər tərəfindən devalyu və ya revalyu edilməkdədir. Sabit məzənnə sistemlərində ölkə pulunun digər ölkə pulları qarşısındakı dəyərinin rəsmi olaraq azaldılmasına devalvasiya, dəyərinin artırılmasına da revalvasiya deyilməkdədir. Ancaq, revalvasiya tətbiqatda devalvasiyaya görə çox nadir hallarda həyata keçirilməkdədir. 83 Ölkələrin həyata keçirdiyi devalvasiya ilə xarici mal və xidmətlərin qiymətləri bahalaşırkən yerli mal və xidmətlərin qiymət- ləri ucuzlaşmaqdadır. Beləcə, ölkənin ticarət partnyorlarından aldığı mal və xidmət miqdarının satdıqlarından daha artıq olması səbəbiylə ortaya çıxmış olan cari əməliyyatlar hesabı kəsirlərinin ödənilməsi, ticarət üstünlüklərinin artması gözlənməkdədir. Əlavə olaraq cari kəsirlərin ortadan qaldırılmasında vergilərdə bir artışın, dövlət xərc- ləri və dövlət yardımlarında bir azaltmanın aparılmaması, ölkə 82 Andrew West, “Devaluation is Not the Answer” April 11, 2001, http://www.capitalismmagazine.com/2001/april/aw_devaluation.htm, 30 Mayıs 2001. 83 Michael Greener, “Devaluation”, 1994, http://www.xrefer.com/entry/106475, 8 Ağustos 2001. Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov arasındakı münasibət və Azərbaycan 39 idarəçilərinə daxili siyasətdə fərqli üstünlüklər təmin edəcəyi umul- maqdadır. 84 Həyata keçirilən devalvasiyaların uğurlu olması üçün lazımi olan şərtlər Alfret Marshall və Abba Lerner adlı iqtisadçılar tərəfin- dən müəyyən edilmişdir. Marshall-Lerner Şərti (Marhall-Lerner Condition) olaraq bilinən bu formula görə; idxal malların ölkə daxili tələb elastikliyi (e) ilə ixrac mallarının xarici tələb elastikliklərinin (e*) cəminin birdən böyük olması lazımdır. Buna görə yerli pulun devalyu edilməsi ilə tədiyyə balansının bundan müsbət təsirlənməsi üçün lazımi şərtlərin formulu: e+e*>1-dir. 85 Đdxal malların ölkə daxili tələb elastikliyi ilə ixrac mallarının ölkə xarici tələb elastikliyi birdən böyük olduğunda, idxal mallarının qiymətlərindəki artım ölkə daxili tələbi azaldarkən, ixrac mallarının qiymətlərindəki düşüş də ölkə xarici tələbi artıracaqdır. Beləcə, devalvasiyadan gözlənən nəticə baş verərək tədiyyə balansında müs- bət dəyişikliklər təmin edilmiş olacaqdır. Əgər Marshall-Lerner şərti keçərli deyilsə (e+e*<1 isə), ödəmələr tarazlığı bundan mənfi yöndə təsirlənəcəkdir. Əlavə olaraq aparılan devalvasiya nəticəsində qiy- mətlərdəki dəyişimənin istehlakçı tələbi üzərindəki təsirinin ortaya çıxması (vətəndaşların xarici mallardan yerli mallara və ya xarici- lərin yerli mallardan xarici mallara keçişi) bir az zaman almaqdadır. Dolayılı olaraq, bu zaman prosesində xarici ticarət üzərində mənfi dəyişmələr olmaqdadır. Ancaq, zamanla tədiyyə balansında yaxşılaş- ma yönündəki dəyişmələr şəkil-2-də görüldüyü kimi J hərfinə bənzədiyindən J əyrisi təsiri (j curve effect) olaraq adlandırılmışdır. 86 84 Currency Devaluation and Revaluation, BanxQuate, http://www.banx.com/banx/trasury/devarev.htm, 12 Mayıs 2001. 85 How the Exchange Rate Effects the Balance of Trade, http://www.uh.edu/˜pt.hompo/econ.334/class/3.pdf, 12 Ağustos 2001. 86 The Marshall-Lerner Condition, http://www.bized.ac.uk/virtual/ dc/trade/theory/th12.htm, 13 Ağustos 2001. Dr. Cihan Bulut, Nəsimi Kamalov Đnflyasiya, faiz, valyuta məzənnəsi arasındakı münasibət və Azərbaycan 40 Şəkil: 2. J Əyrisi Təsiri Devalvasiya sonrasında ticarət mövzusu olan mal və xidmətlə- rin qiymətləri və istehsalı digər mal və xidmətlərin qiymət və istehsa- lına görə artmaqdadır. Əgər ticarət xarakterli olmayan mal və xidmətlər də xarici sektordan xammal alırsa, bunların qiymətlərində də bir artım olacaqdır. Dolayılı olaraq qiymətlərdəki bu artım inflyasiyaya (adjustment inflation) səbəb olmaqdadır. Əlavə olaraq qiymətlərdəki artım səbəbiylə nominal maaşlardakı artım ticarət xarakterli olmayan mal və xidmətlərin qiymətini də artıracağından bir maaş-qiymət qarşı- lıqlı təsirlənməsi ortaya çıxacaqdır. (Bu əsnada əgər cəmi tələbdə də eyni şəkildə bir artım olmazsa, qiymətlərdəki artım həqiqi tələbdə düşüşlərə səbəb olaraq işsizliyi də artıra bilər.) Beyləcə devalvasiya ticarət mallarının qiymətini (Pt) artırarkən, inflyasiya da ticarət xarak- terli olmayan malların qiymətlərini (Pn) artırmaqdadır. Nəticədə Pt/Pn nisbətində bir dəyişiklik olmamaqdadır. Devalvasiya sonrasında xarici pula bağlı hesablarda dəyər artışı olarkən milli pula indeksli gəlirlərdə dəyər azalması yaşanmaq- dadır. Valyuta ilə borclananların borcları artmaqda, yerli pul cinsindən alacağı olanların alacaqları azalmaqdadır. Yenə yerli pul dəyərindən xəzinə sadə vekseli və istiqrazı alaraq dövlətə borc ve- rənlər də devalvasiyadan zərər görməkdədir. devalvasiya səbəbiylə ortaya çıxan bu natarazlığın bir az olsun ortadan qaldırılmasında valyuta cinsindən tutulan varlıq və hesablara dövlətin tətbiq edəcəyi Ödəmələr Tarazlığı Artıq Açıq 0 Zaman Yüklə 4,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|