Microsoft Word Biologya ha`m awil xojalig`i tiykarlari doc

 
  Jobasi 
   1. Suu almasiu xakkinda uliuma magliumat. 
   2.  Suudin kletka strukturasinin kaliplesiuinde roli 
   3.  Suudin osimlik boylap xareketi. 
   4.  Osmotikalik basim 
   5. Tamir basimi 
   6.  Topiraktin osimlikti suu menen taminleudegi roli 
   7.  Transpiratsiya xakkinda tusinik. 
   8. Osimliktin kseromorf strukturasi 
 Tayanish tusinikleri:  
Osmotikalik basim;gipertonik: izotonik:turgor:tsitorriz: nutatsiya: fundikulyar :pendikulyar 
transpiratsiya Zalenskiy nizami. 
  Baklau soraulari:  
1 osimliklerde suudin kanday roli bar? 
2. osmotikalik basim degen ne? 
3. Kletkanin soriu kushi degen ne? 
4. Tamir basimin kalay tusiniuge boladi? 
5. Topirak osimlikti suu menen kalay taminley aladi? 
6.Transpiratsiyadegen ne xam ol osimliklerde kanday axmiyetke iye? 
Paydalangan adebiyatlar: 
1.
 
 Gekkel` P.A «fizialogiya rasteniy»M.1975 
2.
 
Gusev N.A. «Sostoyanie vodi v rasteniy»M.1974 
3.
 
Paxomova G.I. Bezuglov. V.K «Vodniy rejim rasteniy»Kazan 1980 
4.
 
Polevoy V. «fizialogiya rasteniy »M 1984 
5.
 
Sleyger R.»Vodniy rejim rasteniy»M 1970 
                     Suu almasiu xakkinda uliuma magliumat.
 
    Keyingi  uakitlari  suudin  kletka strukturasinin kaliplesiuine tikkeley  katnasatuginligi bargan 
sayin aykin brlmakta. Suu massasi belok nukleyti xam may kislatalari molekulalari menen barlik 
uakitta karim katnasta boladi.Bioximiyalik protseslerdin otiuinde biyalogiyalik strukturalardin 
kaliplesiuinde suudin axmiyeti ulli.Belok molekulalarinin strukturasinin turakli boliuna suudin 
tasirin kop gana ilimpazlar korip otken. 
Yadro magnit rezonans metodi menen suuga baylanisli kop gana nizamlikti ashiu imkaniyatina 
iye boldi. Suudin kozgalisina kletkadagi membrana  Struktura kop karsilik 
korsetedi.Xloroplastlardagi suudin strukturasinda  vodorod baylanisinda japirakka karaganda kop 
kraxmal xam belok toplaushi osimliklerdin tukimlari xar kiyli biopolimerler menen baylaniskan 
suuga iye boladi. Temperaturani jokarilatsan birinshi gezekte kraxmaldagi juda bekkem birikken 
suu bolinedi odan son bir kansha erkin turdegi belok penen birikken suu ajiraladi. 
      Osmotikalik  basim.    Osimlik  tirishligi ushin xam osimlik oprganizimi ushin osmotikalik 
basim yamasa osmotikalik potentsiyal ulken axmiyetke iye. (osmos grek sozi bolip basim 
degendi anlatadi) Osmotikalik basim dep- eritpenin konsentratsiyasina baylanisli yarim 
otkizgishli membranaga bolgan basimdi aytamiz. 
Eger osmometrdagi eritpenin kontsentratsiyasi kansha jokari bolsa suudin yarim otkizgishli 
membrana arkali otiu kushi sonsha darejede jokari boladi. Jokari kontsentratsiyaga iye bolgan 
eritpe suyiltilgan kontsentratsiyali eritpege karaganda jokari osmotikalik `asimga iye bolip  ozine 
kop suudi jutuu ukibina iye. 1877-jili  1-marte nemets ilimpazi V. Praffer osmotor islep shikti. 
Ol kuuisli ilaydan uzin tsilindir talalar onin kuuisliginda yarim otkizgishlerde payda etiu usilin 
tsilindir ishine sari kan K 4  Fe(CN)6 duzinin 1.0 suyiltpasin kuyadi. Onnan keyin tsilindir 
SuSo4 mis kuporasinin 0.5 suyiltpasina batiradi.Eki duzdin eritpesinin bir birine reaktsiyaga 
kirisiuinen tsilindirdegi kuuisliklar ishinde yarim otkizgishlerde payda boladi. Sari kan duzinin 
mis penen birikpesinen payda bolgan yarim otkizgish  transplazmanin modeli esaplanadi. Usi 

---

tsilindir ishine saxarozanin kontsentratsiyali eritpesin kuyip suu salgan bankaga batirilgenda 
ishtegi eritpe tsilindir boylap 102 sm ge yagniy 1.5 atm basimga iye bolgan. 
Osmotikalik basim xarkiyli osimliklerde xar kiyli suu osimliklerinde olar onsha kop emes(teniz 
xam kop suuda osetugin osimliklerde emes) Kurgakshilikta osetugin osimliklkrde osmotikalik 
basim 30 atmosperaga jetedi. Kebir osimliklerinde 100 xam onnanda jokari osmotikalik basim 
boladi. 
Osimliktin tirishlik dauirinde osmotiklik basim ozgerip otiradi yagniy onin jasina rauajlaniu 
fazasina baylanisli.  
Jas osimliklerde kartaygan osimliklerge  karaganda basim az boladi. 
Osmotikalik basim kletkanin suu menen taminleniuinde ulken axmiyetke iye. 
Osmometr menen sirtki ortalik arasinda tomendegi 3 baylanis bar. 
1.
 
Osimliklerdegi eritpenin kontsentratsiyasi  ortaliktan jokari bolsa onda suu osmometrge 
karap otedi xam ol eritpege Gipertonik eritpe dep ataladi. 
2.
 
Kontsentratsiya osmometde xam ortalikta birdey bolsa oni izotonik eritpeler d.a. 
3.
 
       Ortaliktin  kontsentratsiyasi osmometrden jokari  b-sa onda osmometrden suu 
ortalikka otedi buni Gipertonik eritpe d.a. 
Eritpenin kontsentratsiyasi kaysi tarepte kop bolsa suu sol tarepke karay otedi.Usigan tiykarlanip 
kletkanin suu menen taminleniuin 1918- jilga shekem ,yagniy Urshprung xam Blyum suudin 
kletkaga otiuin osmotik basimnin  kushine karap emes ,al kletkanin soriu kushine baylanisli 
ekenligin dalillegeninshe makullap kelgen edi. 
Kletkanin soriu kushi dep- osmotik basim menen turgor basiminin ayirmashiligina aytiladi. Ol 
tomendegi formula menen belgilenedi 
           S=O-T                   S-soriu kushi. 
O- osmos basimi.            T-turgor basimi. 
Turgor- Turgere degen latin tilinen alingan bolip isingen toliskan degen manisti anlatadi. 
Turgor basimi dep- protoplasttin basimi natiyjesinde kletka kabiginin shiriuine aytiladi. 
    Issi  kuyashli  kunde  palaukabak.  Askabak.  Besbiyday japiragi solip tomen karap salbirap 
kaladi.Osimliktin issilik natiyjesinde turgor xalatin jogaltiui 
tsitorriz dep ataladi. Tsitorrizde 
kletkanin bir birine tigilip kishireyip kaladi. 
Osimliktin turgorin oni kontsentratsiyali eritpege salganda jok etiuge boladi.Ayrim jagdayda 
kletkanin soriu kushi kletka shiresinin osmotik basimina karaganda kushli 
 Kletka shiresinin osmotik basimina karaganda ulken boladi. Bul jagday keri turgorda korinedi 
yagniy suudi jogaltsada kletka kabiginan  tsitoplazma ajiralmay ozi menen ishke karay 
tartadi.Buni tomendegishe koriuge boladi. 
                 S=P-(-T) /          S=P+T 
Keri turgor issi kunleri  ayrim osimliklerde ushirasadi. Soriu kushi osimlikte katip kalgan 
bolmastan ol barlik uakitta ozgerip otiradi. Plazmalik uaktinda turgor 0 ge ten bolip soriu kushi  
barlik osmotikalik basimga tenlesedi. Solay etip kletkaga suudin kiriui onin soriu kushine 
baylanisli boladi. Soriu kushi kansha jokari bolsa osimlik sirtki ortaliktan suudi juda jenil turde 
tartip aladi. Jokari darejeli osimliklerde juda ulken bolmagan soriu kushine iye boladi. 
Bakteriyalarda soriu kushi tsitoplazma  kollandinin ozinen baslangannan keyin 50 atmosperalik 
basimga shekem jetedi. Pilisli zamariklarda 200 atmosferalik basimga shekem soriu kushine iye 
boladi. Sogan baylanisli kurgak ionlardin ustine  pilisli zamariklardin ustine   kiynalmastan osip  
rauajlana aladi. 
             Suudin osimlik boylap xareketi. 
Osimliklerde suudi transkripsiyalau tomen bolsa yamasa bolmay kalgan jagdayda tamirdin 
basimi keriledi. Osimlik shakasin keskende yamasa osimlik kabigi jaralanganda ol jerden 
suyikliktin akkanin koriuge boladi. Bul jerge monometr jaylastirsak onda tamirdin basimin 
olsheuge boladi. Adette tamir basimi 1 atmosperadan tomen boladi tek ayrim jagdayda 2.5 
atmosperadan artadi.  Suudin transkrip siyalaniui tamirdin suudi tutikshelerge jetkiziu tezliginen 
pas bolsa tamirdin basimi juzege keledi. Bul uakitta tutikshelerde jokari osmotikalik  
kontsentratsiyaga iye bolgan suu payda boladi.Osimliklerdin jiliui erte baxarde kopshilik agash 

---