Microsoft Word Bio mv az -aq doc

 
144
VIII FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ  
 
 
1. Mədəni bitkilərin adını cədvəlin müvafiq xanasında qeyd edin: 
 
Dənli bitkilər Bostan 
bitkiləri Meyvə və giləmeyvə 
bitkiləri 
Ədviyyə bitkiləri 
 
 
 
 
 
Alma, buğda, qabaq, arpa, zəfəran, albalı, çovdar, zəncəfil, çiyələk, qarpız, ərik, 
yemiş, qarğıdalı, xardal. 
 
2. Nöqtələrin yerinə açar sözlərdən uyğun olanı yazın.  
a) Müalicə məqsədilə ............................... saçaqlarından istifadə edirlər. 
b) .................................. dərman bitkisi olsa da, o, zəhərlənməyə səbəb ola bilər. 
c) Yabanı dərman bitkilərinə ..................................... aiddir. 
d) ................... meyvələri böyrək xəstəliklərinin müalicəsi üçün istifadə olunur. 
Açar sözlər: b
ağayarpağı, qarğıdalı, dəmirov otu, itburnu. 
 
 
3. Şəkillərdə təsvir olunanlardan hansılar bitki mənşəlidir?  
 
 
4. Düzgün variantın altından xətt çəkin. 
1. 
Güman olunur ki, müasir qaramal cinsləri olan inək və camışlarn  əcdadı o 
dövrlərdə yaşamış Avropa və Asiya turu/tarpan olmuşdur. 
2. İnsanın
 əhliləşdirdiyi canlılar arasında kələm kəpənəyi/bal arısı mühüm yer 
tutur. 
3.  İnsan çiy süd içdikdə  və ya duzsuz pendir yedikdə  vərəmlə/brusellyozla 
xəstələnir. 
4. Azərbaycanda əsasən minik atları – Qarabağ/Prjevalski atı yetişdirilir.   
 
5. Uyğunluğu müəyyən edin: 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
Gənə
Malyariya paraziti
İnsan askaridi
Birə
Bit
Tripanosom
Uşaq bizquyruğu
Qaraciyər sorucusu
Dizenteriya amyöbü
Xarici parazitlər
Daxili parazitlər

---

 
145 
6. Düzgün fikirləri “+”, səhv fikirləri isə “–” ilə işarələyin. 
□  İnsanın gün ərzində qəbul etdiyi qida onun qida rasionu adlanır. 
□  Vitaminlər, mineral maddələr və su qida maddələri adlanır. 
□  Qida piramidasının  əsasını ən çox yeyilən yarma və un məhsulları təşkil 
etməlidir. 
□  Karbohidrat, zülal və yağlar qeyri-üzvi maddələrə aiddir. 
□  Vitaminlər nizamlayıcı rolunu oynayır, orqanizmin böyüməsini və normal 
inkişafını təmin edir. 
 
7. Bitkilərin adlarını sxemin müvafiq hissəsində yerləşdirin: 
kalanxoe, yonca, şəkər çuğunduru, jenşen, hibiskus, qızılgül, murdarça, tütün 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Cümlələri tamamlayın: 
  Otaq bitkisinin kökünə havanın daha yaxşı keçməsi üçün ...   
  Otaq bitkisinin yarpaqlarını nəm əsgi ilə ...  
  Otaq bitkiləri otaq temperaturunda olan ...    
  Ev heyvanlarına profilaktik tədbir olaraq ...             
  Ev heyvanları ilə təmasda olarkən ...  
 
9. Yuxu xəstəliyini törədən orqanizm hansıdır?  
A) Dizenteriya amyöbü  
 
B) Malyariya ağcaqanadı       
C) 
Tripanosom 
 
  D) 
Qoturluq 
gənəsi 
 
10. Sadalanan hansı orqanizmlərdən insan zəhərlənə bilər? 
 
A) Yalançı tülküqulağı, yemişan, murdarça 
B) Maya göbələkləri, solğun əzvay, dəlibəng 
C) Xanımotu, quşüzümü, solğun əzvay   
D) Kəklikotu, dəmirov otu, sürvə 
 
Mədəni 
bitkilər 
Texniki bitkilər: 
Yem bitkiləri: 
Dekorativ 
bitkilər: 
Dərman bitkiləri: 

---

 
146
GÜNDƏLİK PLANLAŞDIRMAYA DAİR NÜMUNƏLƏR
 
 
Dərs 3 / Mövzu 3:
 CANLI ORQANİZMLƏRİN  ƏSAS    
   XÜSUSİYYƏTLƏRİ 
 
 
DƏRSİN GEDİŞİ 
 
MOTİVASİYA  
Lövhədə şəkillər nümayiş etdirilir.  
 
 
 
Müəllim sinfə müraciət edir: 
– Burada nə əks olunub? (təbii varlıqlar) 
– Bu varlıqları necə qruplaşdırmaq olar?  
– Aşağıdakı sxemdə bu varlıqları qruplaşdıraraq, “?”  
işarəsi olan çərçivələri adlandırın.  (Təbiət, canlı 
təbiət və cansız təbiət) 
 
Tədqiqat sualı:
 Canlı orqanizmləri cansızlardan hansı  əlamətlərə görə  fərq-
ləndirmək olar? Canlılarda hansı bioloji proseslər gedir? 
 
TƏDQİQATIN APARILMASI 
Müəllim tədqiqatı aparmaq üçün şagirdləri 6 kiçik qrupa bölür. O, qrupların hər bi-
rinə  dərsliyin “Fəaliyyət” hissəsindəki tapşırığın və  dərslikdəki mətnin müvafiq 
parçası olan iş vərəqlərini verir. Tapşırığın əsas məqsədi bu hadisələrin canlıların 
həyatında  əhəmiyyətini və  həyat üçün zəruriliyini  şagirdlərin başa düşdükləri sə-
viyyədə izah etməkdir.  
Alt  
STANDARTLAR  
2.1.1. Bioloji proseslərin xüsusiyyətlərini sadalayır  
 
 
DƏRSİN MƏQSƏDİ
 Canlı orqanizmlərin əsas xüsusiyyətlərini təsvir edir  
 
 
İstifadə olunan 
İŞ FORMALARI 
Bütün siniflə iş, qrupla iş 
 
 
İstifadə olunan 
İŞ ÜSULLARI 
Beyin həmləsi, kiçik mühazirə, təqdimat, kiçik qruplarda 
müzakirə 
 
 
İNTEQRASİYA 
F-1.1.2; 1.1.4 
 
 
RESURSLAR 
İş vərəqləri, şəkillər, kompüter, proyektor, dərslik 

---

 
147 
Tapşırıq: Şəkildə hansı hadisə əks olunmuşdur? Bu hadisə canlı orqanizmin hansı 
xüsusiyyətinə aiddir və canlı üçün hansı  əhəmiyyəti var? Cavablarınızı  cədvəldə 
qeyd edin. 
 
 
Şəkildə təsvir olunan hadisə Canlılar üçün 
əhəmiyyəti  
Xüsusiyyət 
1  
 
 
 
 
1-ci qrupa verilən mətn parçası 
 
Orqanizmlər məhdud zaman ərzində yaşayır, qocalaraq ölür  
və əvəzinə yeniləri meydana gəlir. Bu, çoxalma nəticəsində 
baş verir. Orqanizmin özünə oxşar nəsil törətmək qabiliyyəti 
nəticəsində      (alma  ağacından alma, toyuq yumurtasından 
cücə və s.) Yer üzərində həyat fasiləsiz olaraq davam edir. 
 
 
2-ci qrupa verilən mətn parçası 
 
Canlı orqanizmlər uzun tarixi dövr ərzində inkişaf 
edirlər. Orqanizmin tarixi inkişafı ilə yanaşı, fərdi 
inkişafı da mövcuddur. Fərdi inkişaf zamanı canlı 
orqanizm doğulandan ölənə  qədər dəyişir və bu,  
böyümə  ilə, yəni bədən ölçülərinin və kütləsinin 
artması ilə  səciyyələnir. Bitkilər ömrü boyu bö-
yüsələr də, heyvanların  əksəriyyəti müəyyən yaş 
dövrünə qədər böyüyür.  
 
3-cü qrupa verilən mətn parçası 
 
Bütün canlı orqanizmlər yaşamaq üçün – böyümək, 
inkişaf etmək, çoxalmaq – daha doğrusu, bütün həyat 
fəaliyyəti prosesləri üçün – qidalanırlar. Məsələn, insan 
müxtəlif qida maddələri (meyvə, tərəvəz, süd, ət 
məhsulları və s.) ilə qidalanır. Onun tərkibinə həm üzvi, 
həm də qeyri-üzvi maddələr daxildir. Onlar insan 
orqanizminin həyat fəaliyyəti üçün zəruridir. Heyvan or-
qanizmləri də buna bənzər qidalanır. Onların qidasının 
tərkibinə ya bitkilər, ya heyvanlar, bəzən də  hər ikisi 
daxil olur. Bitki orqanizmləri başqa cür qidalanır: onlar yalnız qeyri-üzvi maddə-
lərdən istifadə edir (su, suda həll olmuş mineral maddələr və havada olan karbon 
qazı). Bunun nəticəsində bitkilərdə üzvi maddələr alınır (qlükoza) və bu proses 
yalnız işıqda gedir. 
 

---