Microsoft Word Bio mv az -aq doc

 
128
Mövzunun təqdimatını bloklara ayırmaqla aparmaq mümkündür. Bu halda iş kiçik 
qruplarda aparıla bilər. Bunun üçün müəllim qruplara müvafiq mətnlər təklif edə 
bilər: 
  Suyun çirklənməsi 
  Torpağın çirklənməsi  
  Havanın çirklənməsi     
  Heyvanların qırılması  
  Meşələrin qırılması və s. 
Dərslikdə “Qırmızı kitab”, canlıların nadir növlərinin saxlanılması, qorunması üçün 
ayrılan ərazilər – qoruqlar, yasaqlıqlar və milli parkların xüsusiyyətləri, həmin ərazi-
lərin oxşar və fərqli cəhətləri haqqında məlumatlar verilir. Növbəti dərsdə bu mövzu 
daha geniş əhatə olunduğuna görə, verilən məlumat tanışlıq xarakteri daşıyır. 
“Öyrəndiklərinizi yoxlayın” bölümündə 1-ci tapşırıqda  şagirdlər işarələrin 
mənasını izah edir. Təlim nəticələri yüksək olan şagirdlərə təbiətin mühafizəsi ilə 
bağlı yeni işarələr fikirləşmək təklif oluna bilər.  
2-ci tapşırıq qorunan ərazilərin xüsusiyyətlərinin müqayisəsi üzərində qurulub. Bu 
tapşırığın icra olunması üçün şagirdlərə əlavə müvafiq resurslar təqdim oluna bilər 
(məqalələr, ensiklopediyalar, İnternet resursları və s.) 
Qorunan 
ərazilər 
? 
Yasaqlıqlar 
? 
Xüsusiyyətləri 
Сiddi mühafizə olunan təbiət 
sahələridir. Ərazidə insanın bütün 
təsərrüfat fəaliyyəti qadağan edilir. 
? ? 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
İzahetmə 
Təqdimetmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti-
nin təbiətə təsirinə aid nümu-
nələri çətinliklə göstərir, on-
ların səbəblərini müəllimin 
istiqamətləndirici sualları va-
sitəsilə izah edir. 
İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti-
nin təbiətə təsirinə aid nümu-
nələr göstərir, amma onların 
səbəblərini izah edərkən 
bəzən səhvlərə yol verir. 
 
İnsanın təsərrüfat fəaliyyəti-
nin təbiətə  təsirinə aid ətraflı 
nümunələr göstərir, onların 
səbəblərini düzgün izah edir. 
 
Məlumatı 
əldə edir, 
sistemləşdirə bilmir.  
Məlumatı əldə edir, çətinliklə 
sistemləşdirir. 
Məlumatı  əldə edir, sistemli 
təqdim edə bilir.  
 

---

 
129 
Dərs 55 / Mövzu 49:
 AZƏRBAYCAN QORUQLARI 
 
 
 
 
 
Bu mərhələdə  şagirdlər  əvvəlki biliklərindən faydalanmalıdırlar. Bunun üçün 
“Həyat bilgisi” və “Biologiya” fənləri üzrə  əvvəlki dərslərdən mühafizə olunan 
ərazilər haqqında öyrəndikləri məlumatları yada salmaq olar. 
 Əvvəlki biliklərinə  əsaslanaraq  şagirdlər Azərbaycan Respublikası  ərazisində 
geniş yayılmış  və xüsusi mühafizəyə ehtiyacı olan heyvanları qeyd edir, sual 
ətrafında müzakirələr aparırlar. 
 Praktik  işin müzakirəsindən sonra müəllim Azərbaycan Respublikasının 
xəritəsi, elektron təqdimatlar, yaxud video və fotomateriallar, həmçinin digər əyani 
vəsaitlərdən istifadə edərək nəzəri materialı izah edir.  
Dərslikdə verilmiş tapşırıqlarda  əlavə  məlumat mənbələrindən (“Qırmızı kitab”, 
ensiklopediya, müvafiq məqalə və İnternet saytları və s.) istifadə edərək şagirdlər 
kiçik qruplarda Yer üzündə yaşayan hər hansı nadir, yaxud nəsli kəsilməkdə olan 
canlı növü haqqında məlumat toplayır və  təqdimatlar hazırlayırlar. Toplanan 
məlumat verilmiş plan üzrə divar qəzeti, tövsiyə, məqalə, yaxud elektron təqdimat 
formasında nümayiş etdirilir. Bu tapşırıq dərsdə  mənimsənilən biliklərin 
ümumiləşdirilməsi və dərsin məqsədində qeyd olunmuş bacarıqların formalaşması 
üçün imkan yaradır. Şagirdlərə təqdimatın ümumi planını vermək olar.  
 
 
 
Alt
 
STANDARTLAR
4.1.1. Canlıların ətraf mühitlə və bir-birilə əlaqəsini izah edir. 
4.2.1. Canlıların qorunması ilə bağlı topladığı  məlumatları  təq-
dim edir.
 
 
 
Dərsin
 
MƏQSƏDİ
 
  Bitki və heyvanları qoruma yollarını izah edir. 
  Mühafizə olunan heyvan və bitkilər haqqında məlumat topla-
yır, təqdim edir. 
 
 

---

 
130
PLAN 
  Heyvanın və ya bitkinin adı. 
  Yayıldığı ərazi. 
  Sayının azalma səbəbi. 
  Xüsusiyyətləri (sayı, həyat tərzi və s.). 
  Növü qorumaq üçün görülən tədbirlər. 
  Bu heyvanları  və ya bitkiləri qorumaq tədbirləri barədə edəcəyiniz  əlavə 
təkliflər. 
 
Qiymətləndirmə meyarları: 
İzahetmə 
Təqdimetmə 
Zəif
 
Orta
 
Yüksək
 
Bitki və heyvanları qorumaq 
yollarını izah etməkdə 
çətinlik çəkir.  
 
Bitki və heyvanları qorumaq 
yollarını izah edərkən bəzən 
səhvlərə yol verir.  
 
Bitki və heyvanları qorumaq 
yollarını ətraflı şəkildə izah 
edir. 
 
Mühafizə olunan heyvan və 
bitkilər haqqında məlumat 
toplayır, onu təqdim edərkən 
müəllim və şagirdlərin 
köməyindən istifadə edir. 
 
 
Mühafizə olunan heyvan və 
bitkilər haqqında məlumat 
toplayır, tələb olunan  
şəkildə təqdim edə bilmir. 
 
 
Mühafizə olunan heyvan və 
bitkilər haqqında dolğun mə-
lumat toplayır, onu sistemli 
şəkildə təqdim edir.
 
 
 

---

 
131 
VII FƏSİL ÜZRƏ KİÇİK SUMMATİV QİYMƏTLƏNDİRMƏ  
 
1. Meyvələrin  yayılma üsulunu onların əlamətlərinə görə müəyyən edir.  
 
 
2. Ekoloji amillərin canlı orqanizmlərə təsiri barədə məlumatları oxuyun. 
Məlumatın nömrəsini cədvəlin müvafiq xanasına yerləşdirin.  
 
EKOLOJİ  AMİL BİTKİLƏR GÖBƏLƏKLƏR HEYVANLAR 
İşıq 
 
 
 
Su 
 
 
 
 
1. Bəzi ibtidailərin (yaşıl evqlena) və birhüceyrəli yosunların  işığa həssas 
gözcüyü əlverişli işıq  şəraitini tapmağa xidmət edir. 
2. Yarpaqlar iynələrə və tikanlara çevrilmiş, həşəratların nəfəslikləri qapaqlar-
la örtülmüşdür. 
3. Kaktusun gövdəsində su ehtiyatı toplanır. 
4. Fotosintez prosesi nəticəsində bitkilər qidalanmaq üçün üzvi maddələr əmələ 
gətirir.  
5. Əksər meymunlar gündüz heyvanlarıdır. Yalnız gecə meymunları fəsiləsinin 
nümayəndələri gecə həyat tərzi sürürlər. 
6. Göbələklər lazım olan maddələri canlı  və  məhv olmuş orqanizmlərdən, 
torpağın nəmliyindən, təbii su hövzələrindən alır. 
7. Bəzi bitkilərin tükcüklü yarpaqları olur, bəziləri isə quraqlıq zamanı yarpaq-
larını tökür.  
8. Quru qurbağalarının sidik kisəsində su ehtiyatı toplanır. 
 
3. Düzgün variantın altından xətt çəkin. 
1. Oxşar qidaya, məkana və digər həyat şəraitinə ehtiyacı olan növlər arasındakı  
münasibətlər rəqabət/yırtıcılıq adlanır. 
2. Bir orqanizmin digər orqanizmi parçalayaraq qidalanması   parazitizm/ 
yırtıcılıq adlanır. 
3. Bir orqanizmin digərinin qidalı maddələri hesabına yaşaması simbioz/ para-
zitizm adlanır. 
4. Paxlalı bitkilərin köklərində yumrucuq bakteriyaları yaşayır. Bakteriyalar bit-
kinin üzvi maddələri ilə qidalanır, eyni zamanda bitkini lazımi maddələrlə 
təchiz edirlər. Belə qarşılıqlı əlaqə simbioz/rəqabət adlanır. 
 
Meyvələrin şirəli ləti var
Meyvələrin tükcükləri var
Meyvələrin qarmaqcıqları, iti dişcikləri var 
Yüngül meyvələrin hava boşluqları var 
küləklə
 
su ilə 
heyvanlar vasitəsilə
 
MEYVƏLƏRİN ƏLAMƏTLƏRİ
YAYILMA ÜSULU
 

---