4
2008-ci ildə ölkə ÜDM-nin həcmi cəmisi 40,1 mlrd. manat olmuşdur. 2009-2013-cü
illərdə ölkə ixracının həcmi 2 dəfəyə yaxın, xarici ticarət dövriyyəsi isə 1,6 dəfə
azalmışdır. 2012-2013-cü illərdə ixracın artımında durğunluq əmələ gəlmişdir.
Beləliklə, bütövlükdə milli iqtisadiyyatın artım tempinin zəifləməsi, ixracın həcminin
artmasına imkan verən mənbələrin məhdudluğu, neft sektorunun ixrac potensialının
real imkanlarından istifadənin pik səviyyəsinə çatdığı amilləri nəzərə alınmaqla,
Azərbaycanda qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi
problemlərinin həllinə sistemli yanaşmanın vaxtının gəlib çatdığı və adekvat
tədbirlərin görülməsi aktuallığı ilə xeyli diqqət cəlb etməyə başlamışdır.
Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının artırılması üçün ilk növbədə
milli iqtisadiyyatın özünün diversifikasiyalaşdırılması və modernləşdirilməsi
prosesləri başa çatdırılmalı, innovasiyalaşdırılması sürətləndirilməlidir. Bundan
əlavə, qeyri-neft sektorunun ölkənin təbii resursları və iqtisadi amilləri nəzərə
alınmaqla, dərindən tədqiq edilməsi, onun potensialının obyektiv qiymətləndirilməsi
zərurəti diqqəti cəlb edir. Bu proseslərdə strateji vəzifələrdən biri də müasir dövrdə
Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının dərin təhlilinin aparılması,
adekvat meyarlar çərçivəsində bu sahənin imkanlarının müəyyənləşdirilməsi, ixrac
potensialından istifadənin tənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin aşkar
edilməsidir. Bütün bu amillər, spesifik xüsusiyyətlər, mövcud problemlər
“Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi
problemləri” mövzusunda dissertasiya işinin aktuallığını əyani göstərir.
Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Tədqiqatın məqsədi müasir dövrdə və
qloballaşma şəraitində Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından
istifadənin tənzimlənməsi problemlərinin öyrənilməsi və təhlil olunmasıdır.
Dissertasiya işinin strukturuna müvafiq və məqsədinə uyğun olaraq, tədqiqat işində
əsasən aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur:
−
Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının nəzəri aspektlərinin öyrənilməsi;
−
Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının metodoloji əsaslarının araşdırılması;
−
Milli iqtisadiyyatın inkişafında qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından
səmərəli istifadənin öyrənilməsi;
5
−
Azərbaycanda iqtisadiyyatın inkişaf problemlərinin araşdırılması;
−
Milli iqtisadiyyatın diversifikasiyalaşdırılması imkanlarının təhlili;
−
Qeyri-neft sektorunun əsas göstəricilərinin təhlil edilməsi;
−
Müasir dövrdə Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının
tənzimlənəsinin qanunvericilik bazasının mövcud vəziyyətinin təhlili;
−
Qloballaşma şəraitində qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından effektivli
istifadənin araşdırılması;
−
Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının tənzimlənməsinin
təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin öyrənilməsi və s.
Tə
dqiqatın nə
zə
ri və
metodoloji ə
sasını Azərbaycanın, eləcə də xarici ölkə
iqtisadçılarının, tədqiqatçı-alimlərinin milli iqtisadiyyatın inkişaf problemləri,
iqtisadiyyatın dövlət tənzimlənməsi mexanizmləri, Azərbaycanda qeyri-neft
sektorunun inkişafının xüsusiyyətləri, qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından
istifadənin tənzimlənməsi problemləri üzrə apardıqları elmi tədqiqat əsərləri,
nəzəriyyələr, elmi baxışlar, əldə olunmuş elmi nəticələr, metodoloji yanaşmalar və
digər elmi əhəmiyyət kəsb edən materiallar təşkil edir.
Tədqiqatın elmi yeniliyi - Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac
potensialından istifadənin tənzimlənməsi problemlərinə müasir dövrün iqtisadi
reallıqlarına və qlobal iqtisadi mühitin təsirinə adekvat kompleks və sistemli
yanaşmadan ibarətdir. Elmi yeniliyi arqumentləşdirən və müəyyənləşdirən mühüm
nəticələr bunlardır:
−
“Qeyri-neft sektoru” anlayışının mahiyyəti açıqlanmış və onun nəzəri-
metodoloji müddəaları müəyyənləşdirilmişdir;
−
Qeyri-neft sektorunun ölkə iqtisadiyyatının inkişafına təsiri və onun bu sahədə
rolu qiymətləndirilmişdir;
−
Milli iqtisadiyyatın rəqabətqabiliyyətinin artırılmasına mane olan problemlər
aşkar edilmiş və onların səbəbləri təhlil olunmuşdur;
6
−
Qeyri-neft sektorunun mövcud vəziyyətinin təhlili əsasında bu sektorun
potensialından istifadə istiqamətləri araşdırılmış və zəif istifadə olunan
istiqamətlər aşkar edilmişdir;
−
Ölkənin xarici ticarət dövriyyəsi, onun ixracının strukturundakı problemlər
müəyyənləşdirilmiş və qeyri-neft sektorunun ixracı hesabına ölkə ixracının
potensialının artırılması şərtləri və yolları müəyyən olunmuşdur;
−
Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının tənzimləmə mexanizmlərinin
təkmilləşdirilməsi əsaslandırılmışdır;
−
Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının artırılmasına imkan verən prioritet
istiqamətlər ciddi arqumentlərlə müəyyənləşdirilmiş, ixrac potensialından
istifadənin tənzimlənməsi problemlərinin həlli üzrə tövsiyyələr hazırlanmış və
təkliflər əsaslandırılmışdır.