Microsoft Word Az?rbaycan?n qeyri-neft sek dis doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DUNYAMALIYEV ELNUR
87
iqtisadiyyatının inkişafı vacib amil kimi qiymətləndirilir. Müəllifə görə, hazırda da bu prinsiplər neft istehsal edən bir çox ölkələr, o cümlədən Azərbaycan üçün xarakterikdir. Ölkəmiz neft gəlirlərindən səmərəli istifadəyə dair strategiyaya, dünya təcrübəsinə söykənmiş idarəetmə mexanizminə malik olsa da, hələ də qeyri-neft sektorunun inkişafının gücləndirilməsi, onun ixrac potensialının artırılması məsələlərində əsaslı irəliləyiş təmin olunmayıb və bu sahədə həllini gözləyən problemlər qalmaqdadır. 6. Akademik Z. Səmədzadə, professor A. Şəkərəliyev, bir qrup digər azərbaycanlı tədqiqatçı-alimlərə və işdə yer alan materiallara istinadən qeyd etmək olar ki, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun inkişaf istiqamətlərinin nizamlanması və təkmilləşdirilməsi, ixrac
potensialının artırılmasının stimullaşdırılması mexanizmlərinin yeni nəslinin daha işlək formasının, metodlarının işlənib hazırlanması və tətbiqi zərurəti qalmaqdadır. 7. Qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının nəzəri-metodoloji əsaslarına dair tədqiqat materiallarına istinadən bildirmək olar ki, bu sektorun ixrac potensialının artırılması üçün ilk növbədə milli iqtisadiyyatın diversifikasiyalaşdırılması intensivləşdirilməlidir. Sonra bu sahələrin ixrac potensialları reallıqları əks etdirən meyarlar əsasında qiymətləndirilməli və onlardan səmərəli istifadə mexanizmləri işlənib hazırlanmalıdır. Bu mexanizmlər milli iqtisadiyyatın strateji inkişaf prioritetlərinə, beynəlxalq iqtisadi proseslərinin əsas inkişaf tendensiyalarına, qlobal dünya iqtisadiyyatının meyarlarına adekvat olmalıdır. Dissertasiya işində milli iqtisadiyyatın inkişafında qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından səmərəli istifadənin rolunun tədqiqinə geniş yer verilmişdir. Bu onunla izah edilir ki, bir çox dünya ölkələri güclü təbii ehtiyatlara, resurslara malik olsalar da, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinin inkişafını təmin etməkdə çətinliklər çəkmişlər və bu proseslər bir çox ölkələrdə hazırda da davam etməkdədir. 88
Ədəbiyyat siyahısı 1. 1920-1930-cu illərdə dünya iqtisadi böhranı. http://www.kayzen-az. 2. 2011-2013-cü illər üçün qeyri-neft məhsullarının ixracının stimullaşdırılmasına dair tədbirlər planı. AR Nazirlər Kabinetinin Sərəncamı №40, 8 fevral 2011-ci il, Bakı. 3. 2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasında üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramı. AR Prezidentinin 2011-ci il 15 dekabr tarixli ilə təsdiq edilmişdir. 4. 2012-2020-ci illərdə Azərbaycan Respublikasının üzümçülüyün inkişafına dair Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında AR Prezidentinin Sərəncamı, 15 dekabr 2011 Bakı. 5. 2013-cü ildə Azərbaycan Respublikasının xarici ticarət əlaqələri. AR SN, http://www.economy.gov.az. 6. 2014-cü ilin Azərbaycan Respublikasında “Sənaye ili” elan edilməsi haqqında AR Prezidentinin Sərəncamı, 10 yanvar 2014-cü il, Bakı. 7. Abdullayeva S. Qeyri-neft sektorunun ÜDM-də payı gələn ildə 61,5 %-ə qədər yüksələcək. http://www.sia.az . 8.
sürətləndirilməsi ilə bağlı tədbirlər haqqında AR Prezidentinin Fərmanı, 16.04.2014 Bakı. 9. Alıyev .H. və Soltanlı .Q. Milli iqtisadi inkişaf modelinin formalaşmasının qanunauyğunluqları və xüsusiyyətləri. Qloballaşma prosesində Qafqaz və Mərkəzi Asiya. III Beynəlxalq konqres. Bakı, 15-17 oktyabr 2013. 10. Aliyev . Ölkədə qeyri-neft sənayesinin inkişaf strategiyası. http:// www.yeniazerbaycan.com (12.04.2014) . 11. Amanova S. Ölkə sənayesinin səmərəliliyinin yüksəldilməsi istiqamətləri. http://www.academia.edu . 12.
ARDNŞ-nin rəsmi saytı– SOCAR. http://socar.com . 13.
AR SN. 2013-cü ildə Azərbaycanda sahibkarlığın inkişafı dinamikasına dair arayış. Bakı – 2014. 89
14. Aslanzadə . A. Dövlət innovasiya siyasətinin formalaşdırılması və sənaye sektorunun rəqabətqabiliyyətliliyinin yüksəldilməsi problemləri. . e. d. dissertasiyasının Avtoreferatı. AMEA, qtisadiyyat nstitutu. Bakı, 2013. 15.
Atakişiyev M.C. Azərbaycan 2020: milli iqtisadi inkişaf və səmərəli yüksəlişin problemləri// Azərbaycanın vergi jurnalı, № 4, 2012. C135-146. 16. Azərbaycan kənd təsərrüfatı 2013. ARDSK. Statistik Məcmuə. Bakı -638 s. 17. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 27 sentyabr 2004-cü il tarixli 128 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq edilmiş "Neft və qaz gəlirlərinin idarə olunması üzrə uzunmüddətli Strategiya"sı. http://www.oilfund.az. 18. Azərbaycanın xarici ticarəti, 2013. Statistik Məcmuə. Bakı, 2013.-278 s. 19. Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi. http://www.facemark.az
20. Azərbaycanın xarici ticarət dövriyyəsi. ARDSK. http://www.stat.gov.az . 21.
“Azərbaycan Polad stehsalı Kompleksinin yaradılması haqqında” AR Prezidentinin 23.04.2013-cü il tarixli 2875 nömrəli Sərəncamında dəyişikliklər edilməsi barədə AR Prezidentinin Sərəncamı. 15.04.2014 Bakı. 22.
Azərbaycan Polad Istehsalı Kompleksinin yaradılması haqqında AR Prezidentinin Sərəncamı, 23.04.2013 Bakı. 23. Azərbaycan Respublikasının milli təhlükəsizlik konsepsiyası. AR Prezidentinin 2007-ci il 23 may tarixli, 2148 nömrəli Sərəncamı ilə təsdiq olunub. Bakı, 2007. 24.
Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyası. “Hüquq ədəbiyyatı” nəşriyyatı, Bakı, 2002 84 s. 25. Azərbaycan Respublikasında xarici ticarətin sərbəstləşdirilməsi haqqında Azərbaycan Respublikasının Fərmanı. http//www.e-qanun.az. 26.
Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi qaydaları. AR Prezidentinin 24 iyun 1997-ci il tarixli, 609 nömrəli Fərmanı ilə təsdiq olunmuşdur. Bakı, 1997. 27.
Azərbaycan Respublikasında idxal-ixrac əməliyyatlarının tənzimlənməsi qaydalarının təkmilləşdirilməsi sahəsində əlavə tədbirlər haqqında AR Prezidentinin Fərmanı, 14 may 2010-cu il, Bakı.
90
28. Azərbaycan Respublikası Regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramının təsdiq edilməsi haqqında AR Prezidentinin Fərmanı, 27 fevral 2014 Bakı. 29.
Azərbaycan Respublikası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı. AR Prezidentinin 27.02.2014-cü il tarixli 118№-li Fərmanı ilə təsdiq edilib. Bakı. 30.
Azərbaycan Respublikasında kosmik sənayenin yaradılması və inkişafı üzrə dövlət Proqramı. http://www.azercosmos.az .
31. Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankının 2014-cü il 01 saylı Statistik bülleteni. http://www.cbar.az . 32.
Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı. http://www.cbar.az . 33.
Azərbaycan Resbublikasında regionların sosial-iqtisadi inkişafı dövlət proqramların icrasına həsr olunmuş konfrans, Bakı, 5 fevral 2014-cü il. 34. Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Dövlət Proqramı (2004-2008-ci illər). 35.
Востютченко И.Н. Интеграционная диверсификация АПК регионов юга России: институциональной аспект. Автореферат дисс. канд. экон. наук. Ростов-на-Дону – 2012. 36.
ВТО назвала крупнейших мировых экспортеров и импортеров. Интернет- ресурсы: http://www.economics.lb.ua .
37. Доклад о торговле и развитии, 2013 год. Доклад секретариата Конференции Организации Объединенных Наций по торговле и развитию. Нью-Йорк и Женева, 2013 г. 38. ЕБ РР: Слабый нефтяной экспорт спас Азербайджан. http://www.uaport.net . 39. Исмайлов С.Ф. Реформирование и развитие промышленных предприятий в условиях переходной экономики. Баку, “Элм”, 2006. – 340 с. 40. Кахраманов Н.Т. Перспективы развития нефтехимической и химической промышленности Азербайджана // Азербайджанское нефтяное хозяйство. № 4, Баку, 2006. С.47-51. 91
ДЮНЯМАЛЫЕВ ЕЛЬНУР Резюме В современных условиях экономика Азербайджана вошла в динамичное русло развития. Страна успешно интегрируется в мирохозяйственную систему, повышается рейтинг национальной экономики Азербайджана на международной арене. Однако зависимость экономики страны от нефти и ее экспорта в виде сырья еще остается. С учетом влияния глобализации, исследованы научно-
исследовательские работы, теоретические и методические проблемы в вопросах выявления потенциала экспорта экономики Азербайджана, диверсификации внешнеторгового оборота, расширения экспортноориентированных отраслей и предприятий, товаров и продукции, совершенствовании законодательной базы и стимулирования экспорта, выявления рациональных направлений развития экспорта в стране. В Азербайджане традиционно имелись конкурентоспособные и экспортоориентированные промышленные секторы, сферы сельского хозяйства. Промышленность страны имеет достаточный потенциал для увеличения экспорта и расширения его ассортимента.
92
The economy of Azerbaijan has entered to dynamic course of development in modern conditions. The country has successfully integrated into the global economic system, increases the rating of the national economy of Azerbaijan in the international arena. However, the dependence of economy from oil and its export like raw material still remains. Scientific research, theoretical and methodological issues in the identification of export potential of Azerbaijan's economy, diversification of foreign trade turnover, expansion of export-oriented industries and enterprises, goods and products, the improvement of the legislative base and export promotion, the rational directions of development of export in the country are studied with the influence of globalization. Azerbaijan traditionally had a competitive and export-oriented industrial sectors, agriculture. The industry has the potential to increase exports and expand its range.
93
Азярбайжан Дювлят Игтисад Университетинин «Бейнялхалг тижарят вя эюмрцк иши» kafedrası цзря тящсил алан 102 M груп маэистри Dünyamalıyev Elnur Alirza oğlunun yazdığı “Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi problemi” ишиня
Р Я Й Dissertasiya işinin strukturuna müvafiq olaraq aparılan araşdırmalar və təhlillər, bu iş üzrə nəticələri ümumiləşdirməyə və bir sıra təkliflər irəli sürməyə imkan verir. Qeyd etmək olar ki, işin strukturundakı ardıcıllıq qorunmaqla, qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının tənzimlənməsinin nəzəri-metodoloji əsaslarının öyrənilməsi, bunula bağlı spesifik xüsusiyyətlərin mahiyyətinin açıqlanması vəzifəsi əsasən yerinə yetirilmişdir. Milli iqtisadiyyatların inkişafında qeyri-neft sektorunun çoxşaxəli funksiyalarının başlıca prinsiplərinin qiymətləndirilməsi və açıqlanmasına müvəffəq olunmuşdur. Azərbaycanda qeyri-neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin mövcud vəziyyətini əks etdirən göstəricilərin sistemli təhlili və qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bu sahədəki problemlərin səbəbləri tədqiqat materiallarının imkan verdiyi səviyyəyə kimi açıqlanmışdır. Ölkə iqtisadiyyatının inkişaf tendensiyalarının və diversifikasiyalaşdırılması problemlərinin mahiyyəti verilmişdir. Müasir reallıqlar nəzərə alınmaqla, ölkənin qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının qiymətləndirilməsi aparılmışdır. Bunlarla bərabər, Azərbaycanda qeyri- neft sektorunun ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətləri müəyyənləşdirilmişdir və s. Бütün bunlarla yanaşı işi тамамланмыш маэистр диссертасийасы щесаб етмяк олар. Ишин мцдафияйя бурахылмасы мягсядяуйьундур.
94
Азярбайжан Дювлят Игтисад Университетинин «Бейнялхалг тижарят вя эюмрцк иши» kafedrası цзря тящсил алан 102 M груп маэистри Dünyamalıyev Elnur Alirza oğlunun yazdığı “Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi problemi” ишиня Р Я Й Dünya təsərrüfat sisteminin qloballaşması şəraitində beynəlxalq əmək bölgüsünün dərinləşməsi prosesləri intensivləşməkdədir. Belə bir şəraitdə milli iqtisadiyyatların inkişaf etdirilməsinin optimal modelləşdirilməsi, milli iqtisadi maraqların qorunması, iqtisadiyyatın diversifikasiyalaşdırılması, bütövlükdə milli iqtisadiyyatın xammal və təbii resurslardan asılılıq amillərinin azaldılması kimi prioritet vəzifələr ortaya çıxır. Şübhəsiz, bu məsələlərdə dövlətin iştirakı, müdaxiləsi və iqtisadi siyasətinin formalaşdırılması prosesləri mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Dünya iqtisadiyyatının müxtəlif mərhələlərində iqtisadi proseslərin tənzimlənməsi, dövlətin bu proseslərə müdaxiləsi üzrə nəzəriyyələr, elmi baxışlar və mülahizələr formalaşmışdır. Klassik iqtisadçı A. Smitin öz tədqiqatlarında iqtisadiyyata dövlətin müdaxiləsi problemlərinə xeyli yer verilmişdir. Görkəmli iqtisadçı "Mütləq üstünlüklər nəzəriyyəsi"ndə ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsündə, beynəlxalq iqtisadi proseslərdə, milli iqtisadiyyatın beynəlmilləşməsi proseslərində iştirakının bir çox vacib tərəflərinə aydınlıq gətirmişdir. Bu nəzəriyyədə demək olur ki, ölkənin beynəlxalq əmək bölgüsü sistemində mövqeyinin gücləndirilməsinə xidmət edən üstünlük elementlərinin əsasları verilmişdir. Бütün bunlarla yanaşı işi тамамланмыш маэистр диссертасийасы щесаб етмяк олар. Ишин мцдафияйя бурахылмасы мягсядяуйьундур. i.e.n.M.M.Aslanova 95
Müstəqillik əldə etdikdən sonra Azərbaycan iqtisadiyyatı bir çox ciddi problemlərlə üzləşmişdir. Ölkə iqtisadiyyatının müxtəlif sektorları iflic halına qədər proseslər yaşamışdır. 1994-cü ildən başlayaraq, Azərbaycanda milli karbohidrogen ehtiyatlarından səmərəli istifadənin təşkili istiqamətində, yəni neft strategiyasının reallaşdırılması sahəsində aparılan tarixi işlər ölkə iqtisadiyyatının dirçəldilməsi tədbirlərinin genişləndirilməsinə əlavə stimullar vermişdir. Artıq 2000-ci ilə qədər olan dövrdə Azərbaycan iqtisadiyatının müxtəlif sektorlarında islahatlar dərinləşdirilmiş, qanunvericilik bazası formalaşdırılmış, bir çox istiqamətlər üzrə strateji iqtisadi hədəflər müəyyənləşdirilmiş və milli iqtisadiyyatın rəqabət qabiliyyətinin artırılması məqsədilə ilk addımlar atılmışdır.
Ölkənin
iqtisadi prioritetlərinin milli iqtisadi maraqlar əsasında formalaşdırılması prosesləri 2000-ci illərin əvvəllərindən başlayaraq, xeyli intensivləşmişdir. Azərbaycan bu dövrdə özünün iqtisadi inkişaf modelini formalaşdıra bilmiş, iri regional layihələrin təşəbbüskarı və həlledici tərəfdaşı kimi çıxış etməyə başlamışdır. Ölkəyə neft gəlirlərinin axını ilə əlaqədar olaraq, milli iqtisadiyyatın infrastrukturunun yenilənməsi, ayrı-ayrı sahələrin modernizasiyası prosesləri intensivləşdirilmiş, neft sektorunun inkişafı onu ölkə iqtisadiyyatının lokomotivinə çevirmiş və bu imkandan bəhrələnməklə, Azərbaycanda iqtisadi siyasətin daha iri miqyaslı hədəfləri özündə birləşdirən modeli işlənib hazırlanmış, ölkənin xarici ticarət siyasəti əhəmiyyətli səviyyədə güclənmişdir. Bu proseslərlə yanaşı, artıq milli və dünya ekspertlərinin yekdil fikirlərinə görə, Azərbaycan iqtisadiyyatı neft amilərindən asılı vəziyyətə düşmüşdür və ölkənin məlum “Holland sindromu”nun fəsadlarına məruz qalmaması üçün adekvat tədbirlərin görülməsinə çağırışların səslənməsi intensivləşmişdir. 2008-ci ildən başlayaraq genişlənən dünya maliyyə böhranı və iqtisadi tənəzzül prosesləri Azərbaycan iqtisadiyyatının neftdən asılılığını əyani nümayiş etdirdi. Belə ki, Azərbaycan 2008-ci ildə 54,9 mlrd. dollar həcmində xarici ticarət dövriyyəsinə malik olmuşdur və bunun 47,76 mlrd. dolları ixracın payına düşmüşdür. Şübhəsiz ixracın rekord həcmi birbaşa xam neft ixracı və onun qiymətinin rekord həddə çatması ilə bağlı idi (147 $/ barrel). Bununla bərabər, 96
2008-ci ildə ölkə ÜDM-nin həcmi cəmisi 40,1 mlrd. manat olmuşdur. 2009-2013-cü illərdə ölkə ixracının həcmi 2 dəfəyə yaxın, xarici ticarət dövriyyəsi isə 1,6 dəfə azalmışdır. 2012-2013-cü illərdə ixracın artımında durğunluq əmələ gəlmişdir. Beləliklə, bütövlükdə milli iqtisadiyyatın artım tempinin zəifləməsi, ixracın həcminin artmasına imkan verən mənbələrin məhdudluğu, neft sektorunun ixrac potensialının real imkanlarından istifadənin pik səviyyəsinə çatdığı amilləri nəzərə alınmaqla, Azərbaycanda qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi problemlərinin həllinə sistemli yanaşmanın vaxtının gəlib çatdığı və adekvat tədbirlərin görülməsi aktuallığı ilə xeyli diqqət cəlb etməyə başlamışdır.
milli iqtisadiyyatın özünün diversifikasiyalaşdırılması və modernləşdirilməsi prosesləri başa çatdırılmalı, innovasiyalaşdırılması sürətləndirilməlidir. Bundan əlavə, qeyri-neft sektorunun ölkənin təbii resursları və iqtisadi amilləri nəzərə alınmaqla, dərindən tədqiq edilməsi, onun potensialının obyektiv qiymətləndirilməsi zərurəti diqqəti cəlb edir. Bu proseslərdə strateji vəzifələrdən biri də müasir dövrdə Azərbaycanın qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının dərin təhlilinin aparılması, adekvat meyarlar çərçivəsində bu sahənin imkanlarının müəyyənləşdirilməsi, ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsinin təkmilləşdirilməsi istiqamətlərinin aşkar edilməsidir. Bütün bu amillər, spesifik xüsusiyyətlər, mövcud problemlər “Azərbaycanın qeyri-neft sektorunda ixrac potensialından istifadənin tənzimlənməsi problemləri” mövzusunda dissertasiya işinin aktuallığını əyani göstərir. Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|