Microsoft Word Az?rbaycan?n qeyri-neft sek dis doc
Yüklə 0,75 Mb. Pdf görüntüsü
|
22
Şək.1.2. xracın dəstəklənməsi tədbirləri. Şəkil 1.2.-dən göründüyü kimi, dövlət ixracın dəstəklənməsi üçün çoxsaylı iqtisadi siyasət mexanizmlərinə və iqtisadi alətlərin kompleks formada baxılmasını, nəzarətdə saxlanılmasını, reallaşdırılması proseslərinin sadələşdirilməsini və stimullaşdırılmasını həll etməli, bu sahədə balanslaşdırılmış iqtisadi siyasət yürütməli və səmərəli praktiki alətlərin tətbiqinə nail olmalıdır. Bir sıra dünya dövlətlərinin ixracın dəstəklənməsinə sərf etdikləri maliyyə resurslarının həcmi milyard dollarla ölçülür. Məsələn, 2012-ci ilin yekunu üzrə Çində bu məqsədlərlə 45,0 mlrd.dollar, ABŞ-da – 31,3; Almaniyada – 15,3; Fransada – 13,0; Hindistanda – 10,6; taliyada – 5,2; Böyük Britaniyada – 2,9; Braziliyada – 2,7; Kanadada – 1,7 mlrd. dollar sərf olunmuşdur, maliyyə dəstəyinin təyinatı isə orta və uzunmüddətli dövlət maliyyə dəstəyi xarakteri daşımışdır. Cənubi-Şərqi Asiya ölkələrinin ixrac potensialının artırılması üzrə təcrübəsi əvvəldə qeyd etdiyimiz kimi xeyli maraq doğurur. Bu təcrübədən yararlanmaq istəyən Qırğızıstan Respublikasında 2010-2020-ci illəri əhatə edəcək kompleks proqram qəbul olunmuşdur. Bu proqramda ixrac yönümlü və idxal əvəzedici sahələrin inkişafı strategiyası müəyyənləşdirilmişdir. Ixrac potensialından səmərəli istifadə edilməsi məqsədilə bir sıra prioritet fəaliyyət istiqamətləri proqramın əsas hədəfləri kimi çıxış edirlər: − xarici bazar təyinatlı istehsal sahələrinin təşkili; − müasir texnikadan və qabaqcıl texnologiyalardan istifadə edilməsi; − valyuta daxil olmalarının artırılması; − iqtisadiyyatın müasir strukturunun yaradılması; − xarici bazara xammal ixracının azaldılması; − ticarət şərtlərinin yaxşılaşdırılması; − milli iqtisadiyyatın diversifikasiyalaşdırılmasının sürətləndirilməsi, ölkənin elektroenergetika, yüngül sənaye, tikinti materialları sənayesi kimi iqtisadiyyat sahələrinin ixrac potensialının artırılması. Keçmiş SSR -nin ən kiçik iqtisadiyyata malik olan ölkələrindən biri olan Qırğızıstan üçün xarakterik olan bu
23
amillər, əslində neft ölkəsi statusundan asılı olmayaraq, bu quruma daxil olan respublikaların hamısında yer almışdır. Həmin suveren dövlətlər bu və ya digər iqtisadiyyat sahələrinin ixrac potensialının artırılması və rəqabətqabiliyyətinin gücləndirilməsi üçün kompleks tədbirlər, proqramalr və sairlər qəbul edərək, ixracyönümlü milli iqtisadi inkişaf modelinin formalaşdırılmasına səy göstərirlər. Rusiyalı tədqiqatçı . Vostyutçenko ixrac potensialının artırılmasında struktur xüsusiyyətlərinə bunları daxil etmişdir: − təbii-resurs potensialı; − istehsal potensialı; − kadr potensialı; − təşkilati-idarəetmə potensialı; − innovasiya potensialı; − marketinq potensialı; − investisiya potensialı. Digər bir rusiyalı tədqiqatçı A. Bulatov məhsul ixracı üzrə dövlət tənzimlənmələrinin təkmilləşdirməsi üçün innovatik yeniləşmənin intensivləşdirməsini vacib saymışdır: − istehsalın strukturunun təkmilləşdirməsi və bu istiqamətdə tətbiq edilmiş dövlət mexanizmlərinin icrasına nəzarətin gücləndirilməsi; − ixracın daxili və
xarici strukturunun yaxşılaşdırılması, konseptual əsaslandırılması; − ixracın fiskal tənzimlənməsi şərtlərinin yenilənməsi; − dünya bazarlarında güclü rəqabətqabiliyyətinə malik, əlavə dəyər gətirən malların ixracının genişləndirilməsi və bu kimi mallar üzrə ixtisaslaşmanın prioritet qəbul edilməsi; − ixrac infrastrukturunun modernləşdirilməsi. Milli iqtisadiyyatların inkişafında qeyri-neft sektorunun ixrac potensialının rolunun artması, dünya ticarətində ixracın əhəmiyyətinin yüksəlməsi ilə bilavasitə bağlıdır. 1990-2012-ci illərdə dünya mal ixracının həcmi 5,2 dəfə artmış və 2012-ci
24
ilin yekununa görə ümumi ixrac 18,3 trln. dollar təşkil etmişdir. Həmin dövr ərzində dünya mal ticarətinin dinamikası Cədvəl 1.2.-də verilmişdir.
Cədvəl 1.2. Dünya üzrə mal ixracının 1990-2012-ci illər ərzində dinamikası (mlrd. ABŞ dolları ilə) l Məbləğ l Məbləğ
1990 3499
2008 16140
2000 6452
2009 12542
2005 10495
2010 15274
2006 12120
2011 18291
2007 14012
2012 18323
Cədvəl 1.2.-dən göründüyü kimi 2008-ci ildə başlayan dünya maliyyə dövranından sonrakı ildə dünya mal ixracı 28,7 % azalsa da, növbəti 2010-2012-ci illərdə ixracın artım tempi yüksəlmiş və 2011-2012-ci illərdə eyni səviyyədə sabitləşmişdir. Dünya ixracının mallar üzrə strukturunda isə 2000-2011-ci illər ərzində hazır məhsulların, maşın və avadanlıqların xüsusi çəkisi azalmış, əksinə yanacaq və mineral məhsulların, yəni xammal resurslarının ixracı 1,6 dəfə artmışdır. Dünya ixracının mallar üzrə strukturu Cədvəl 1.3-də verilmişdir.
Cədvəl 1.3. Dünya ixracının mallar üzrə strukturu (%-lə)
2000 2011 Ixrac, cəmi 100 100
Kənd təsərrüfatı malları 8,8
9,3 Ərzaq
6,9 7,6
Yanacaq və mineral məhsullar 13,7
22,5 Yanacaq
10,8 17,8
Emal olunmuş əlvan metallar 2,0
2,3 Hazır məhsullar 74,9 64,6
Maşınlar, avadanlıq, nəqliyyat vasitələri 41,9
32,3 Qeyd: Cədvəl 1.3. tədqiqat materialları əsasında müəllif tərəfindən hazırlanmışdır .
Dünya ixracında inkişaf etməkdə olan ölkələrin rolu artmaqdadır. Tədqiqatçı V. Şunskiy qeyd edir ki, inkişaf etməkdə olan ölkələr maşın və avadanlıqların, həmçinin Yüklə 0,75 Mb. Dostları ilə paylaş:
|