Азярбайъан Республикасынын Дювлят рямзляри
16
orqanları yaradılmış, türk dili rəsmi dövlət dili elan edilmiş,
siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni quruculuq sahələrində bir sıra
sosial islahatlar həyata keçirilmişdir. O zaman hakimiyyətin
əsasını vətəndaşların şəxsi azadlığı, əmək, söz, vicdan azadlığı,
yığıncaq və siyasi cəmiyyətlər qurmaq azadlığı və s. təşkil
edirdi.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti
dövründə maarif, mədəniyyət və incəsənətin inkişafı üçün bir
sıra əməli tədbirlər görülmüşdür. Dini etiqadlara müstəqillik
verilmiş, ümumi və icbari təhsil haqqında qanun qəbul olun-
muşdur. 1918-1920-ci illərdə Bakıda Azərbaycan Dövlət
teatrı fəaliyyətə başlamış, sabiq Mayılov teatrının binası həmin
teatrın sərəncamına verilmiş, Bakı Dövlət Universiteti, Dövlət
konservatoriyası, Dövlət kitabxanası, Dövlət mətbəəsi, “İstiq-
lal” muzeyi, Maarif nazirliyi nəzdində arxeoloji şöbə və digər
mədəniyyət ocaqları təşkil olunmuş, Bakıda, Şəkidə və Qazaxda
müəllimlər seminariyaları açılmış, milli ziyalı kadrların, ali
təhsilli mütəxəssislərin hazırlanılmasına başlanılmış, onların
mütərəqqi dünya sivilizasiyasına qovuşması məqsədilə 100-ə
qədər tələbə Qərbi Avropa ölkələrinin ali məktəblərinə dövlət
hesabına oxumağa göndərilmişdir. Azərbaycanın müstəqilliyinin
möhkəmləndirilməsi proqramında milli dövlətçiliyin atributları
olan milli bayrağın, gerbin və himnin yaradılmasına xüsusi
əhəmiyyət verilmişdir.
M.Ə.Rəsulzadənin göstərdiyi kimi “Milli kültür əsasına
dayanması və milli demokratik türk dövlətçiliyi təməli üzərinə
qurulması etibarilə, Azərbaycan ilk türk dövləti və ilk müsəlman
Cümhuriyyəti idi”.
1
Hələ qədim zamanlardan başlayaraq bütün nüfuzlu
dövlətlərin özünəməxsus fərqləndirici əlamətləri – simvol və
rəmzləri olmuşdur. Bunlar müxtəlif emblem, bayraq, gerb,
1
M.Ə.Rəsulzadənin bəyanatından // Azərbaycan, 1919, 28 may.
Азярбайъан Республикасынын Дювлят рямзляри
17
medal və s.-dən ibarət olur. Azərbaycanın dövlətçiliyi təsdiq
olunan kimi onun yaradıcıları dövlətin milli əlamətlərini əks
etdirəcək özünəməxsus rəmzlərinin təxirə salınmadan yaradıl-
ması tədbirlərinə əl atmışlar. Bu tədbirlər sırasında ilk növbədə
gözəl təsvirli və çoxmənalı bayrağın qəbul edilməsini xüsusilə
qeyd etmək lazımdır. Dövlətin mühüm atributlarından sayılan
himnin və gerbin layihələri də hazırlanmış, lakin rus işğalçıla-
rının ölkəyə müdaxiləsi üzündən təsdiq edilməsinə imkan olma-
mışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin möhürü və bir çox
medallarının eskizləri də işlənilib hazırlanmışdır. Arxivlərdə
təxminən yüzədək müxtəlif medal eskizləri qorunub saxlanılır.
Təəssüflər olsun ki, həmin sözləri bayraq, gerb və himn
haqqında söyləmək mümkün deyil. Bu barədəki sənədlər sovet
hakimiyyəti illərində məhv edildiyindən onların haqqındakı cüzi
məlumatlar müxtəlif dolayı mənbələrdən əldə edilir.
Məlumdur ki, bayraq, gerb, himn kimi atributlar milli
dövlətçiliyin istiqlaliyyətini, varlığını, xalqın ən ali amallarını
lakonik, obrazlı, bədii dildə ifadə edən mühüm amillərdəndir.
Hər bir ölkənin dünya dövlətləri sistemində mövqeyi, onun
tarixi və milli dəyərləri, dövlətçilik ənənələri onun heraldika və
rəmzlərində öz əksini tapır.
Keçmişdə bizim maddi, mənəvi və bədii mədəniyyəti-
mizin zənginliyini, rəngarəngliyini ifadə edən heraldika və rəmz-
lər sistemi mövcud olmuşdur. Məsələn, folklor və ədəbiyyatda,
arxeoloji, etnoqrafik, dekorativ və təsviri sənət abidələrində at,
maral, qurd, şir, əjdaha, qartal, simurq, tovuz və s. bu kimi
heyvan və quşların, sərv, palıd, nar, lalə, nərgiz, qızılgül və s.
kimi ağac və çiçəklərin təsvirləri, həndəsi və nəbati naxışlarda
həkk olunmuş obrazları simvolik məna kəsb etmiş, milli
təfəkkürü, xalqın bədii zövqünü, estetik və əxlaqi təsəvvürlərini
əks etdirən rəmzi mahiyyət daşımışdır. Təsadüfi deyildir ki,
Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixi, azadlıq və istiqlaliyyət
naminə mübarizəsi, milli dövlətçilik meylləri, gözəllik anlayışları
Азярбайъан Республикасынын Дювлят рямзляри
18
qədim mifoloji təsəvvürlərdə, folklor qaynaqlarında, feodalizm
dövrü dövlət qurumlarının bayraq, nişan, emblem və digər
rəmzlərində ifadə olunmuşdur.
Tarixi mənbələr, maddi mədəniyyət və incəsənət abidə-
ləri
sübut edir ki, keçmişdə Azərbaycan ərazisində yerləşən
dövlətlərin müxtəlif rəmzləri, həndəsi və nəbati ornamentlərdən,
quş və heyvan təsvirlərindən ibarət nişan və emblemləri, ərəb
hərfləri ilə yazılmış xəttatlıq nişanələri – “tuğra”ları olmuşdur.
Məsələn, görkəmli dövlət xadimi, sərkərdə və istedadlı şair Şah
İsmayıl Xətainin yaratdığı qüdrətli Azərbaycan Səfəvilər
dövlətinin 12 qırmızı zolaqlı baş geyimi rəsmi fərqlənmə nişanı
kimi qəbul olunmuşdur. Bununla yanaşı, “Qırmızı taclı”
“qızılbaş şahı”nın özünəməxsus gerbi də olmuş – “Simurq quşu
ilə əjdahanın döyüşünü” təsvir edən “tuğra”sı dövlətin rəsmi
rəmzi, bir növ emblemi mahiyyətini daşımışdır.
Hökmdarlara məxsus belə rəmzlər Azərbaycanda müs-
təqil və yarımmüstəqil kiçik dövlət qurumları sayılan xanlıqlar
dövründə də geniş yayılmışdı.
XIX
əsrdə Azərbaycanda Rusiya imperiyasının hökm-
ranlığı zamanı Bakı, Gəncə, Şamaxı, Quba, Dərbənd, İrəvan və
digər Azərbaycan şəhərlərinin gerbləri təsdiq olunmuş və bunlar
maddi mədəniyyət abidələrində, rəsmi sənədlərdə müəyyən iz
qoymuşlar.
Bakıda İçərişəhərin qala divarlarında, Şamaxı darvazası
üzərində daş lövhədə həkk olunmuş buğa kəlləsi ilə qoşa şirlərin
təsviri də Şirvanşahlar dövlətinin qüdrətinə işarə edən monu-
mental emblemdir.
Bir sıra sənədlərin əldə edilməsinə yardım göstərdiyinə
görə sabiq millət vəkili Tofiq Hüseynova öz minnətdarlığımızı
bildiririk.
Dostları ilə paylaş: |