Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
67
Ölkələr keçmişlər. Onların islahatları arasında sərt məliyyə-kredit siyasəti əsas yer tuturdu. Bu ölkələr tezliklə rubl məkanmdan çıxdılar. 1992-ci ilin may-ında Latviya müvəqqəti valyuta kimi dövriyyəyə rus rubluna bərabər tutulan rublisi buraxdı və iyunda yeganə qanuni pul vahidinə çevrildi. 1993-cü ildə isə (iyunda) Latı dövriyyəyə buraxdı. 1992-ci ildə Litvada tətbiq olunan valyuta-talon rus rublu ilə yanaşı işlədilirdi. 1993-cü ilin iyununda talon 100:1 nisbətində litlə əvəz olundu. Həmin ilin avqust ayında xarici valyutanm işlənməsinə qadağa qoyuldu. 1992-ci ilin iyununda Estoniya kron adlı milli valyutasını tətbiq etdi. Onun alman markasına nisbəti 8:1 götürüldü və indi də ən dönərli valyutalardandır. Bu ölkələr pul islahatı ilə yanaşı sərt pul-kredit siyasəti yürüdürdülər. Belə ki, büdcə xərcləri azaldılmış, kəsirin emissiya hesabına maliyyələşdirilməsindənəl çəkildi, bank kreditləri məhdudlaşdınldı, kreditləşmə kommersiya bazası üzərinə keçirildi. Nəticədə, 1992-ci ildə nflyasiyanın səviyyəsi Litvada 1161%-dən 1993-də 189%- ə, Latviyada 959%-dən 35%-ə, Estoniyada 954%-dən 36%-ə düşərək kəskin şəkldə azaldı. Sonrakı illərdə isə nflyasiya istənilən formada idarə olunmuşdur. Antiinflyasiya siyasətinin uğurlanndan Azərbaycanm timsalında da danışmaq olar. Belə ki, 1995-ci ilə qədər Azərbaycanda üst-üstə 4600%-dən çox nflyasiya olmuşdur. Nəticədə 1994-cü il Azərbaycan iqtisadi tarixinə hiperinflyasiya ili kimi düşmüşdür (1788%). 1995-ci ildən Milli Bank hökumətlə razılaşdırdığı və BVF-nin hazırladığı sabitləşdiraıə proqramına uyğun olaraq sərt pul-kredit siyasətini həyata keçirməyə başladı. Apanlan antiinflyasiya siyasəti Monetarizm prinsiplərinə uyğun olaraq tələbin məhdudlaşdınlmasma əsaslanırdı. Bu prinsiplər aşağıdakılardan ibarətdir: -
-
Mərkəzləşdirilmiş kredit resurslan azaldıldı; -
Kredit emissiyası sahəsindəki hərc-mərclik aradan qaldırıldı; -
Uçot stavkalarının yüksəldilməsi hesabına kredit resurslarma olan tələbin aşağı salmması; -
Manatm xarici valyutalara nisbətən məzənnəsinin sabitləşdirilməsi; -
Qiymət və əmək haqqı üzrə nəzarətin gücləndirilməsi və s. 68
Tətbiq olunan bu siyasətin bir sıra mənfi nəticələri də qeyd olunur. Belə ki, siyasət əsasən tədavül sferasına təsir etmiş, lakin istehsal sferası kənarda qalmışdır. Dövriyyədəki pul kütləsi ÜDM-niiı həcmi ılə ziddiyyət təşkil etmiş, işgüzar fəallıq aşağı düşmüş, ölkənin xarici borcları artmış və. s kimi mənfı nəticələr göstərmişdir. Lakin real vəziyyət belədir ki, 1997-ci ildə artıq nflyasiyanın səviyyəsi postsosialist məkanmda ən aşağı səviyyəyə 3, 8%-ə düşmüşdür. Bundan başqa srail, Meksika və Braziliya kimi dövlətlər də antiinflyasiya siyasətində müəyyən uğurlar əldə etmişlər.
69
Ə ksər hallarda nflyasiyanı mövcud əmtəə kütləsi şəraitində həddindən artıq çox pul kimi şərh edirlər. Lakin nflyasiya daha mürəkkəb bir proses nəticəsində baş verir. Hər şeydən əvvəl nflyasiya qiymətlərin ümumi səviyyəsinin davamlı artımıdır. Əmtəələrin ayrı-ayrı növlərinin qiymətləri daha sürətlə arat bilərlər. Əgər bəzi növ əmtəələrin qiymətlərinin artımı digər əmtəələrin qiymətlərinin aşağı enməsi ilə müşayiət olunarsa, bu, qiymətlərin ümumi səviyyəsinin dəyişilməz qalması ilə nəticələnə bilər. Beləliklə, nflyasiya - kifayət qədər uzun müddət ərzində mövcud olmuş əvvəlki normal səviyyəyə nisbətən qiymətlərin səviyyəsinin yüksəlməsini göstərir. Başqa sözlə desək nflyasiya - pul tədavülü kanallarının alıcılıq qabiliyyəti getdikcə aşağı düşən kağız pullarla dolması, təbii təzahür forması isə qiymətlərin aortımıdır. nflyasiyanın ilkin əlamətləri pulların geniş yayılması ilə təzahür etməyə başlamışdır. nflyasion proseslər, adətən pul kütləsinin dövriyyədə kəskin artımı müşayiət edildikdə özünü daha qabarıq göstərir. XVI əsrdə Qərbi Avropada qiymətlərin ümumi səviyyəsinin yüksəlməsi ilə nəticələnən qiymətlərin artım səviyyəsinin orta illik tempi 1-2% təşkil edirdi. O dövrdə nflyasiyanın bu səviyyəsi uzun müddət davam etmişdir. Bundan əlavə dövlətin əmtəə-pul münasibətləri sferasına müdaxiləsi səviyyəsindən asılı olaraq nflyasiya açıq formada da baş verə bilər. Bu zaman nflyasion proseslər qiymətlərin ümumi səviyyəsinin müvafiq artımı formasmda tozahür edir. Gizli formada isə qiymətlər dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilir və nisbətən stabil səviyyədə saxlanılır. Belə bir şəraitdə nflyasiya özünü əmtəə qıtlığı və məhsulların keyfiyyətiniıi aşağı düşməsi formasmda göstərir. Dövlətin inflyasion prosesləri idarə etməsi səviyyəsindən asılı olaraq idarə edilən və idarə olunmayan nflyasiyanı fərqləndirmək lazımdır. Əhatə dairəsindən asılı olaraq isə nflyasiya regional, milli və dünya nflyasiyasına bölünür. Ölkə iqtisadiyyatının qiymətlərin artım tempinə uyğunlaşma səviyyəsindən asılı olaraq balansiaşdırılmış və qeyri-balanslaşdırılmış nflyasiya mövcuddur. Balanslaş- dırılmış nflyasiya şəraitində qiymətlər digər makroiqtisadi göstəricilərin
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|