Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
64
Monetarizm məcmu tələbin məhdudlaşdınlaraq məcmu tək-lif səviyyəsinə endirilməsini əsas götürür, Təklif iqtisadiyyatı isə məcmu təklifin artmlaraq məcmu tələb səviyyəsinə qaldırlmasını irəli sürür. Bu yollardan birincisində büdcə xərciəri məhdudlaşdırılacaq, gəlirləri isə ftrtırılaraq büdcə artıqlığı (profsit) meydana gətirilcək, pul təklifi məhdud- laşdırılcaq, kredit faizləri yüksəldiləcək, vergi dərəcələri qaldırlacaq və s. kinci yolda isə ictimai xərclər və vergilər səmərəli investisi-yalara istiqamətləndirilir, vergi və faiz dərəcələri aşağı salınır və. s nflyasiya ilə mübarizə kompleks tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tutur və buna görə də onunla mübarizədə hər bir hökumət öz proqramım əvvəlcədən hazırlayaraq ortaya qoyur. Müasir dünyada nflyasiya ilə mübarizə proqramlarmı aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: 1.
Ortodoks proqramlar 2.
Qeyri-ortodoks proqramlar 3.
Heterodoks proqramlar 4.
BVF tipli proqramlar Ortodoks proqramlar BVF tərəfindən də tövsiyə edilir. Bu proqramlar əsəsən hiperinflyasiya və yüksək nflyasiyalara qarşı tətbiq olunur. Monetarist sistemə uyğun olaraq sərt pul və maliyyə siyasətinə əsaslanır. Pul təklifi məhdudlaşdırılır, pul emişsiyası dayandınlır və iqtisadi tarazlıq təmin olunur. Qiymətlər, əmək haqqı sistemi liberallaşdırılaraq, tam liberal sistem yaradılır, yüksək faizlər qoyulur. Bu proqramlar nflyasiyanı "boğmaq"da faydalı olsalar da mənfi cəhətləri də vardır. Belə ki, məhdudlaşdırıcı maliyyə siyasəti çox vaxt istehsalın aşağı düşməsinə və işsizliyə səbəb olur. Qeyri-ortodoks proqramlar pul təklifinə o qədər də toxunmur, yalnız inzibati yollarla qiymətə, əmək haqqına nəzarəti, istehsalı sabit saxlamağı əsas götürür. Dıgər yandan valyuta balansı ciddi nəzarətə götürülür və milli valyutanın dəyərdən düşməsinin qarşısı almır. Heterodoks proqramlar bır növ ortodoks proqramların davamıdır. Lakin burada bir ə lavə
odur ki,
hiperinflyasiya dövrlərində qiymətlər günlük
olaraq 65
müəyyənləşdirildiyindən indeksləşdirmələr və qiymətlərin müəyyənləşdirilməsi getdikcə sərbəst
xarici valyuta
kurslanna bağlanır və valyuta
kurslanrınınsabitləşdirilməsi ilə digər qiymətlərin sürətlə sabitləşdirilməsinə nail olunur. Beləliklə, bu proqramlar valyuta kursları, qiymət və əmək haqqlann dondurulmasım da özündə birləşdirir. Xatırladaq ki, Azərbaycanda BVF-nun tətbiq olunan sabitləşdirmə proqramı da hetero : doks prinsiplərinə əsaslanmışdır. BVF "iqtisadi xəstəxana"kimi dünyada tanınan bir təşkilatdır. Bu "xəstəxana"nın mütəxəsisləri ("həkimlər") daim "xəstə" iqtisadiyyatlar üçün proqramlar ("reseptlər") hazırlayırlar. Həmin proqramlar arasında antiinflyasiya pıoqramları da geniş yayılmışdır. Bu proqramların əsas istiqamətləri aşağıdakılardır: -
endirmək, büdcə gəlirlərini artırmaq, vergi dərəcələrini yüksəltmək, xüsusilə dolayı vergilərə üstünlük vermək; -
-
Ticarətin və qiymətlərin liberallaşdırılması; -
Milli valyutanın devalvasiyası, yəni onun nisbətən dəyərdən düşürülməsi və sonralar valyuta kurslarımn sabitləşdirilməsi; Həyata keçirilmə metodlanna görə antiinflyasiya proqramları 2 qrupa bölünür: 1. Şok (Cold turkey) proqramlar 2. Mərhələli proqramlar Hökumətin əsas məqsədi antiinflyasiya tədbirlərini minimum itki ilə başa . vurmaqdır. Birinci metodda qısa zamanda, ikincidə isə mərhələlərlə sabitliyə qovuşmaq nəzərdə tutulur. Lakin hansı proqramın maya dəyəri aşağıdır?Artıq bunu mövcud şəraitə uyğun alaraq həyata keçirəcək iqtidar müəyyənləşdirməlidir. Antiinflyasiyaproqramlarının müəffəqiyyətli olması üçün hökumətin öz vətəndaşları qarşısında etibarını saxlaması əsas şərtdir. Buna "kredibliti (etibar) problemi"deyirlər. Yəni həm hökumət, həm də həyata keçiriləcək proqram xalq ttrasında əvvəlcədən etibar qazanmalıdır. Bir sözlə şəffaflıq təmin edilməlidir. Herbert Şteyn bir proqramın etibar qazanması üçün 6 xüsusiyyətinin olmasını irəli sürür:
66
- Həyata keçiriləcək tədbirlərin birləşdirilməsi; -
-
Partiyalar arsında müəyyən məsələlərdə razılığın əldə olunması; -
Gələcəklə bağlı iqtisadi məqsədlərin açıq şəkildə ortaya qoyulması və məqsədlərdən uzaqlaşmaların düzəldilməsi; -
ş sizlik səviyyəsi ilə bağlı heç bir tərəddüdə yol verilməməsi -
XX əsrdə nflyasiyalara (təbii ki, yüksək və hiperinflyasiyalara) qarşı mübarizədə bir çox naliyyətlərin olduğu göz önündədir. Bəzilərinə diqqət yetirək: 1913-cü ildən başlayan və 1922-23-cü illərdə hiper- nflyasiya səviyyəsinə çatan Almaniya nflyasiyasını 1924-cü ildə Schart dayandırmışdır. Belə ki, 1923-cü ilin oktya-brmda Rentenmark adlı yeni valyuta buraxıldı və Renten-markın1 trln. kağız marka bərabər olduğu elan olundu. Yeni pullara ciddi məhdudiyyət qoyuldu, hökumət xərclərinin Mərkəzi Bankdan alınan borcla maliyyələşdirilməsi dayandırıldı, büdcə xərcləri azaldıldı, dövlət məmurlan 25% ixtisara salındı, 65 yaşdan yuxan çalışanlar pensiyaya göndərildi. Nəticədə büdcə tarazlaşdınldı və hiperinflyasiyaya son qoyuldu. 70-ci illərin energetika böhranlanndan, prezident Karterin nflyasiyaya qarşı ''könüllü məhdudiyyətlər" proqramının iflasından sonra 1980-cı ildə ABŞ-da nflyasiya illik 18-20% səvmyyəsinə gəlib çıxmışdı. 1980-cı ildə hakimiyyətə gələn Reyqan komandasınıniqtisadiyyatın sağlamlaşdınlması proqramında nflyasiyaya qarşı sərt pul-kredit siyasətinin yerinə yetirilməsi əsas götürüldü. Hökumət vergiləri azaltmaqla istehsala qoyulan investisiyaları artırdı və ÜDM-nin həcmi artdı. Sosial xərclər ixtisar edildi və bununla da büdcə kəsiri aradan qaldırıldı. Nəticədə 1983-cü ildə nflyasiya 3-4%-ə endirildi. II Dünya müharibəsi illərində Macarıstanda baş verən dünyanın ən böyük səviyyəli nflyasiyasının qarşısı pul islahatı aparmaqla alındı. Belə ki, 1946-cı ildə (iyunda) yeni pul vahidi dövriyyəyə buraxıldı və onun əvvəlki pula nisbəti ]: 1, 3x10
20 formasmda müəyyənləşdirildi. Postsovet ölkələri arasında pul-kredit siyasətində ən uğurlu yolu Baltikyam
Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|