Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
16
- lkin verilənlərin müxtəlifmənalılığı, - lkin verilənlərin qeyritamlılığı - lkin verilənlərin ziddiyyətliliyi; -Problem oblastı və həll olunan məsələ haqqında biliklərin səhvliyi, müxtəlifmənalılığı, qeyritamlılığı və ziddiyyətliliyi; - Həll fəzasının böyük ölçüləri; - Dinamik dəyişən bilik və verilənlər. Ekspert sistemlər yalnız mürəkkəbpraktiki məsələlərin həlli üçün tətbiq olunurlar. Həllin keyfiyyəti və səmərəliliyi baxımIndan insan-ekspertdən heç də fərqənmir. Ekspert sistemlər -in həlləri “şəffafliğa” malikdir, yəni keyfiyyətli səviyyədə istifadəçiyə izah edilə bilərlər. Ekspert sistemlər -rin bu keyfiyyəti öz bilikləri və nəticələri haqqında mülahizə qurmaq qabiliyyəti ilə təchiz edilir. Qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırdaEkspert sistemləri texnologiyası müxtəlif problem sahələrdə (maliyyə, neft və qaz sənayesi, energetika, transport, farmacevtika, metallurgiya, kimya, telekomminikasiyalar və s.) məsələlərin müxtəlif tiplərinin həllində istifadə edilir (interpretasiya, diaqnostika, planlaşdırma, nəzarət, instruktaj, idarəetmə və s.). Ekspert sistemlərin proqram komplekslərinin hazırlanması elmi xarakter deyil, daha çox incəsənət xarakteri daşıyır. Bu onunla əlaqədardır ki, uzun müddət süni intelekt sistemləri əsasən layihələndirmə mərhələsində tətbiq edilmişdir. Daha çox hallarda isə son məhsul alınmayıb, proqramların bir neçə nümunə versiyaları hazırlanmışdır. Belə yanaşma tədqiqat şəraitində əlverişli olub, kommersiya şəraitində baha olur. Sənaye ekspert sisteminin hazırlanması prosesini predmet sahəsindən asılı olmayaraq, bir-birindən nisbətən az asılı olan 6 mərhələyə bölmək olar: 1) Münasib problemin seçilməsi; 2) Ilk nümunə versiyalarının hazırlanması; 3) Nümunənin sənaye ekspert sisteminə qədər inkişaf etdirilməsi; 4) Sistemin qiymətləndirilməsi 5) Ekspert sistemin işləyəcəyi mühitin proqram vasitələri ilə qovuşması və istifadəçilərin öyrədilməsi 6) Sistemin saxlanması 17
Mərhələlərin ardıcıllığı ideal layihənin hazırlanması haqqında ümumi təsəvvür yaratmaq məqsədilə verilmişdir və tam müəyyən edilmiş ardıcıllıq deyil. Həqiqətdə isə ekspert sistemin hazırlanmasınınhər bir mərhələsi əvvəlki mərhələlərə təsir edən və hətta onların yenidən işlənməsinə səbəb ola bilən ideyalar yaradır. Buna görə də informatika üzrə bir çox mütəxəsislər ekspert sistemlərin metodologiyasına tənqidi yanaşırlar. Onlar hesab edirlər ki, belə sistemlərin hazırlanması xərcləri çox böyükdür, uzun vaxt tələb edir. Nəticədə alınmış proqramlar isə hesablama resurslarının üzərində ağır bir yükdür. Bütövlükdə ekspert sistemlərin hazırlanması ilə informasiya axtarışı, mürəkkəb hesablamalar, qrafika və mətnlərin işlənməsi sahəsində təcrübəyə malik olan təşkilatların məşğul olması məqsədəuyğundur. Ekspert sistemlər dərketmə vasitəsidir. Onlar birinci növbədə xüsusi professional sahələrdə baş verən proses və hadisələrin daha tez və yaxşı başa düşülməsinə xidmət edir. Ekspert kollektivlərinin dərin professional biliyi tələb olunan mürəkkəb, zəif formalaşdırılan proseslərin başa düşülməsi, tədqiqi üzrə problemlərin həllində onlar həlledici rol oynaya bilər. Həlledici qabiliyyəti biliklərin təsviri və işlənməsində cəmləşən ekspert sistemlərdən, gələcəkdə yaradıcılığın kəskin artması gözlənilir. nsanın əvəzedilməz fərdi (subyektiv) qabiliyyəti və intellektual avtomatların geniş təkrar olunan ictimai (obyektiv) qabiliyyətinin, yeni «insan və maşın» tipində birləşdirilməsi məqsədəuyğundur. Insan və maşın bir-birilə təbiətdə, texniki mühitdə, kooperativ və interaktiv qarşılıqlı fəaliyyətdə həqiqətən silahdaş münasibətlərini təşkil edir. Bu mənada spesifik qabiliyyəti, insanın əqli qabiliyyətini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirən ekspert sisteilərin yaradılması zəruri hesab edilir. Avtomat «maddi mühitin» köklü, tamamilə başqa bir prinsipini tələb edir. Çünki onun daxilində maddələr mübadiləsi prosesləri deyil, informasiya mübadiləsi prosesləri baş verir. Bu o deməkdir ki, o, informasiya mühiti olmalıdır. nsan həm bioloji, həm də psixoloji cəhətdən həlledici dərəcədə fərqlənir. O, bölünməyən biopsixososial vahidlik təşkil edir. Insan təkrarolunmazdır və yaşamaq, işləmək, yemək , içmək, geyinmək və s. kimi xüsusi tələbatla; hiss etmək, qəbul etmək, tanıma, fikirləşmək, yaratmaq, inanmaq və s. kimi xüsusi qabiliyyətlə; 18
öyrənmə, dərketmə, başa düşmə, nəticə çıxarma, təhlil, müqayisə etmə, sintez, layihələndirmə və s. kimi əvəzolunmaz və eyni zamanda məhdud qabiliyyətlərlə; fərdi və kollektiv yaradıcılıqla, yenilik yaratmaq, bu yeniliyi təqdim etmək, inkişaf etdirmək və s. qabiliyyətləri ilə fərqlənir. Təbiətin, cəmiyyətin, yəni, varlığın və yeni düşüncənin daha dərin, ətraflı və kompleks başa düşülməsi belə meydana çıxır. Insanın həm fərdi,həm də ictimai yaradıcılığına hal-hazırda«1 №li dünya problemi» kimi baxılır. O, ictimai tərəqqi və yaşayış səviyyəsinin həlledici mənbəyidir. Yaradıcılıq fenomeni anlayışında, insan idrakının inkişafı və başa düşülmənin, xüsusən, insan və maşın təfəkkürünün açarı yerləşir. Insan idrakı (fərdi, subyektiv və ictimai, abstrakt) qlobal problemlərin başa düşülməsinə açar ola bilər.Bu halda avtomatların yeri və funksiyaları barədə, ekspert sistemlərin insanla müqayisədə xüsusi funksiyaları barədə təbii sual meydana çıxır. Ekspert sistemlər dərketmə vasitəsidir. Onlar birinci növbədə xüsusi professional sahələrdə baş verən proses və hadisələrin daha tez və yaxşı başa düşülməsinə xidmət edir. Ekspert kollektivlərinin dərin professional biliyi tələb olunan mürəkkəb, zəif formalaşdırılan proseslərin başa düşülməsi, tədqiqi üzrə problemlərin həllində onlar həlledici rol oynaya bilər. Həlledici qabiliyyəti biliklərin təsviri və işlənməsində cəmləşən ekspert sistemlərdən, gələcəkdə yaradıcılığın kəskin artması gözlənilir. Problemin düzgün seçilməsi ekspert sistemlərin hazırlanmasının ən kritik hissəsidir. Münasib olmayan problemin seçilməsi sistemin yaradılmasından qənaətə deyil daha çox məsrəfə səbəb ola bilər. Sistem hazırlandıqdan sonra onun istifadəçilərin qəbul etməsinin qeyri mümkünlüyü daha pis ola bilər. Hətta əgər system müəssisənin özü tərəfindən öz məqsədləri üçün hazırlandıqda da bu mərhələ xarici rekomendasiya alınmasında mühüm an olur. Adətən ekspert sistemlər xüsusi biliklərin ekspertdən alınaraq sistemə daxil edilməsi yolu ilə hazırlanır. Buna görə də münasib ekspertin tapılması sistemin yaradılmasında ə sas addımdır. Sistemin hazırlanması və genişlənməsi dövründə ekspert və biliklərüzrə mühəndisbirlikdə işləyir. Biliklər üzrə mühəndis ekspertə biliklərin strukturlaşdırılmasında, problemin həlli üçün lazım olan anlayış və qaydaların təyin Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|