Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
13
təsadüfi deyil ki, ekspert sistemlərin nəzəriyyəsi və təcrübəsi sahəsində araşdırmaların sayı durmadan artır. Ekspert sistemlər – konkret sahənin mütəxəssislərinin biliklərinin məcmusu əsasında yaradılan və nisbətən aşağı təcrübəli istifadəçilər üçün nəzərdə tutulan mürəkkəb proqramlar toplusudur. Ekspert sistemlərin əsas üstünlüyü bilik və məlumatların yığılması və uzun müddət saxlanmasıdır. nsandan fərqli olaraq ekspert sistemlər istənilən informasiyaya obyektiv yanaşırlar ki, bu da aparılan təcrübənin keyfiyyətini artırır. Böyük həcmli biliklərin emalını tələb edən məsələlərin həllində səhvlərin baş vermə ehtimalı çox aşağıdır. Ekspert sistemi texnologiaysı həlli iqtisadi səmərə gətirən və kompüterdə həll olunan praktiki qiymətli məsələlərin dairəsini əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirir. Ekspert sistemi texnologiyası ənənəvi proqramlaşdırmanın qlobal problemlərinin həllində mühüm vasitədir. Ekspert sistemi texnologiyalarının ənənəvi proqramlaşdırma texnologiyası ilə birləşməsi proqram məhsullarına proqramçı tərəfindən deyil, istifadəçi tərəfindən ə lavələrin dinamik modifikasiyasının təmini, əlavələrin yüksək “şəffaflığı”, qarşılıqlı təsirinterfeysi kimi yeni keyfiyyətlər əlavəedir. 1.2 Ekspert sistemlərinin təyinatı Ekspert bilikləri - hər hansı predmet sahəsində mütəxəssisin malik olduğu biliklərdir. Ekspert sistemi – hər hansı konkret məhdud predmet sahəsi haqqında mütəxəssis bilklərindən istifadə edən və bu sahə hüdudlarında ekspert-professional səviyyəsində qərar qəbul etmək qabiliyyətinə malik proqramdır. ntellektual ekspert sistemi ( ES)– məhdud predmet sahəsində məsələlərin həllinin yüksək səmərəli təminatı üçün ekspert biliklərindən istifadə edən kompyuter proqramıdır. Belə proqramlar, bir qayda olaraq, bilikləri simvolik formada təqdim və tədqiq edir, öz mühakimə proseslərini izah edir və elə predmet sahələri üçün nəzərdə tutulur ki, bu sahələrdə bacarığa sahib olmaq üçün insanlara xüsusi öyrənmə və praktik təcrübə üçün illər tələb olunmur.[10]
14
Ekspert sistemi – qərarın qəbul edilməsi məsələsinin həlli üçün hər hansı formal şə kildə təqdim olunan və bir və ya bir neçə ekspertin biliyini istifadə edən kompyuter sistemidir. Ekspert sistemi üzrə tədqiqatda məqsəd ekspert-insan üçün çətin olan məsələlərin həllində ekspertin aldığı qərarlardan keyfiyyətinə və səmərəliliyinə görə heç də üstün olmayan nəticələrin alınması üçün proqramın işlənilməsindən ibarətdir. ES sahəsinin tədqiqatçıları çox vaxt bu sahəni adlandırmaq üçün “süni intellekt sahəsindən tədqiqat alətlərinin və prinsiplərinin ekspert biliklərini tələb edən çətin tətbiqi problemlərin həllinə əlavə edilməsi” kimi E.Feyqenbaum tərəfindən daxil edilmış “bilik mühəndisliyi” terminindən istifadə edirlər. ES-in fəaliyyətinin əsasını biliklərdən istifadə təşkil edir, onlarla manipulyasiya ekspertlərin formallaşdırdığı evristik qaydalar bazasında həyata keçirilir. ES məsləhətlər verir, təhlil aparır, təsnifatı yerinə yetirir, diaqnozlar qoyur. Onlar, adətən, insan-mütəxəssis tərəfindən ekspertizanın keçirilməsini tələb edən məsələlərin həllinə istiqamətləndirilir. Prosedur təhlildən istifadə edən maşın proqramlarından fərqli olaraq, ES deduktiv mühakimələ əsasında məhdud predmet sahəsində (konkret ekspertiza sagəsində) məslələri həll edir. Ekspert sistemlərinin üstünlüyü bilikləri toplamağın, uzun müddət saxlamağın, yeniləşdirməyin və bununla da konkret təşkilatın öz kvalifikasiyalı mütəxəssislərindən nisbi qeyi-asılılığını təmin etməyin mümkünlüyüdür. Ekspert sistemləri yalnız çətin praktiki məsələlərin həlli üçün tətbiq olunur. Həllin keyfiyyətinə və səmərəliliynə görə ekspert sistemləri ekspert-insanın qərarından geri qalmırlar. Ekspert sistemlərinin qərarı “şəffaflığa” malikdirlər, yəni istifadəçiyə yüksək keyfiyyətlə izah edilə bilər. ES-in bu keyfiyyəti onların öz bilikləri və nəticələri haqqında mühakimə etmək bacarığı ilə təmin olunur. ES ekspertlə qarşılıqlı təsirdə öz biliklərini təkmilləşdirməyə malikdirlər. Ekspert sistemləri və süni intellekt sistemləri verilənlərin emalı sistemlərindən onunla fərqlənir ki, bu sistemlərdə əsasən simvol (ədədi olmayan) təqdimat üsulundan, simvol nəticədən və həllin evristik axtarışından (məlum alqoritmin yerinə yetirilməsindən deyil) istifadə edilir. 15
80-ci illərin əvvəllərində süni intellekt üzrə tədqiqalarda “ekspert sistemləri” adını almış sərbəst istiqamət formalaşmışdır. Ekspert sistemi üzrə tədqiqaların məqsədi elə proqramların işlənilməsidir ki, onlar vasitəsilə insan üçün çətin olan məslələrin həllində alınan nəticələr ekspert tərəfindən alınan nəticələrə nə effektivlik nə də keyfiyyət nöqteyi nəzərindən fərq etməsin . Ekspert sistemi üzrə tədqiqatçılar öz dissiplinlərinin adı üçün “biliklər mühəndisliyi” terminindən istifadə edirlər. Ekspert sistemi texnologiyalarına əsaslanan proqram vasitələri dünyada böyük yayım almışdır. Ekspert sisteminin təyin edilməsinin vacibliyi aşağıdakılardan ibarətdir: -Ekspert sistemi texnologiyaları kompüterlərdə həll olunan və praktiki əhəmiyyətə malik olan məsələlərin dairəsini genişlədir; -Ekspert sistemi texnologiyaları ənənəvi proqramlaşmanın qlobal problemlərinin – mürəkkəb əlavələrin işlnilməsinin uzun müddətliyi və yüksək dəyəri həllində vacib bir vasitədir. - şlənilmənin dəyərini yüksəldən mürəkkəb sistemlərin müşaiyyətinin yüksək dəyəri; - Proqramların təkrar istifadəsinin aşağı səviyyəsi; - Ekspert sistemi texnologiyasının ənənəvi proqramlaşdırma texnologiyası ilə birləşməsi proqram məhsullarına aşağıdakılar hesabına yeni keyfiyyətlər əlavə edir; - Proqramçı yox, istifadəçi tərəfindən əlavələrin dinamik modifikasiyasının təchizatı; - Əlavələrin daha çox “şəffaflığı”,daha yaxşı qrafika, interfeys və qarşılıqlı əlaqəsi. - Ekspert sistemi-lərin tətbiq sahələri; - Layihələndirmə, işlənilmə, paylanma, satış, dəstək və xidmətin bütün fazalarında ES-lər aparıcı rol oynayacaqlar; - Kommersiyaalan Ekspert sistemi texnologiyası hazır intellektual, qarşılıqlı ə laqədə olan modullardan əlavələrə inteqrasiyada inqilabi sıçrayışı təmin edəcək. - Ekspert sistemi -lər formalizə olunmamış məsələlər üçün təmin edilmişdir, yəni ES- lər formalizə olunmuş məsələlərin həllinə yönəlmiş proqramların işlənilməsinə ə nənəvi yanaşmanı rədd və əvəz etmir.[18] Ekspert sistemlərinin təyin edilməsinin aşağıdakı mənfi xüsusiyyətləri də vardir: - lkin verilənlərin səhvliyi, Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|