AZƏRBAYCAN RESPUBL KASI TƏHS L NAZ RL Y
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT İQTİSAD UNİVERSİTETİ
MAG STRATURA MƏRKƏZ
Ə
lyazması hüququnda
Həbilova Afaq Şirvan
(MAG STRANTIN A.S.A)
“
Ekspert öyrədən sistemlərin yaradılmasının bəzi texnologiyaları
” mövzusunda
MAG STR D SSERTAS YASI
xtisasın ş
ifri və
adı:060509 “Komputer elmlə
ri”
xtisaslaşma: qtisadi informasiya sistemləri
Elmi rə
hbə
r:
dos.M.N.Musayev
Magistr proqramının rə
hbə
ri:
dos.H.M.Bayramov
Kafedra müdiridos.H.M.Bayramov
BAKI - 2016
MÜNDƏR CAT
Giriş...............................................................................................................................3
I Fə
sil. Ekspert Sistemlə
ri və
onların yaradılmasının nə
zə
ri esasları
haqqında ümumi biliklə
r............................................................................................7
1.1 Ekspert sistemlərinin yaradılma tarixi və xarakteristikası.......................................7
1.2 Ekspert sistemlərinin təyinatı................................................................................13
1.3 Ekspert sistemlərinin tətbiq sahələri......................................................................20
II Fə
sil. Ekspert sistemlə
rində
biliklə
rin tə
qdimatı və
ekspert sistemlə
rinin
iş
lə
nilmə
mə
rhə
lə
lə
ri.................................................................................................27
2.1 Biliklərin ekspert sistemlərində təqdimatı.............................................................27
2.2 Ekspert sistemlərinin işlənilməsinin instrumental vasitələri və işlənilmə
mərhələləri...................................................................................................................40
2.3 Ekspert kimdir.......................................................................................................52
III Fəsil. Ekspert – Öyrədən Sistemlərin Yaradılması Texnologiyası.................56
3.1 Ekspert –öyrədən sistemlərin arxitekturası............................................................56
3.2 Ekspert-öyrədən sistemlərin təsnifatı və növləri..................................................65
3.3Ekspert-öyrədən sistemlərə misallar.......................................................................69
Nə
ticə...........................................................................................................................73
Ə
dəbiyyat Siyahısı....................................................................................................76
Резюме
…………………………………………………………………………..….77
Summary …………………………………………………………………………...78
3
G R Ş
Tədqiqat işi Ekspert-öyrədən sistemlərin hal-hazırda sürətlə yayılması
vəinkişafını,tətbiq edildiyi müxtəlif sahələrdə mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini
nəzərə alaraq və istifadəsi zamanı böyük məbləğdə maliyyə vəsaiti
qazandırdığına görə dünyanın diqqət mərkəzində olan bir sahəyə çevrilməsi
Ekspert-öyrədən sistemlərin daha etrafli nəzərdən keçilməsinə yönəlmişdir.
Mövzunun aktuallığ
ı.Müəssisələrin öz vəzifələrinin icrası və tətbiqi üçün ən
önəmlisi qeyri- müəyyən bir şəraitdə qərar qebul etməsi üçün mövcud olan
Ekspert- öyrədən sistemlərin tətbiq edilməsi digər perspektivli sahələrin də
diqqətini çəkən əhəmiyyətli bir sahəyə çevrilmişdir.
Ekspert – öyrədən sistemlərin tətbiq edildiyi sahələr inkişaf nöqteyi- nəzərdən
digər sahələrdən böyük bir üstünlüklə öndədir. Bunun səbəbi ekspert- öyrədən
sistemlərin tətbiq edildiyi sahələrdə bu proqramlar istifadəçilər üçündür və
onların fəaliyyət dairəsi süni intellekt, proqramlaşdırma, riyaziyyat və məntiqdən
uzaqdır. stifadəçilər üçün ekspert sistemlər gündəlik işləməyə kömək etməlidir
və eyni zamanda onlarla işləmək çox sadə olmalıdır.
Süni intellektin təcrübi tətbiqində ən böyük addım 70-ci illərin ortalarındatəfəkkürün
universal axtarış alqoritminin yerinə konkret mütəxəssis-ekspert biliyinin
modelləşdirilməsi ideyası oldu.
Ekspert – öyrədən sistemlər süni intellektin inkişaf etmiş bir bölməsidir və Süni
intellekt təxminən 40 ilə yaxındır ki, bir elm kimi mövcuddur. Bu elmin əsas
problemi kompüterin köməyilə insan kimi davranmağı yəni süni insan beyninin
modelini formalaşdırmaq, mühakimə yürütməyi, qeyri-müəyyən və qeyri-dəqiq
mühitdə qərar qəbul etməyi bacaran maşının yaradılmasıdır. Süni intellekt
termini ilk dəfə 1956-cı ilin yayında Stenford Universitetində (ABŞ) keçirilən
seminarda Con Makkarti (John McCarthy) tərəfindən işlədilmişdir. O bu termini
1950-ci ildə Alan Türinq (Alan Turing) tərəfindən verilmiş kompüter intellekti
(computer intelligence) anlayışı əsasında irəli sürmüşdür. Əksər hallarda süni