Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx
Yüklə 0,52 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Bilikl ərin m əzmunun faktorları problem mühiti
26
Hazırda ekspert sistemləri bir çox sahələrdə istifadə olunur, o cümlədən: elektronika sahəsidə,hesablama texnikası sahəsində,geologiya sahəsində,riyaziyyat sahəsində,kosmos sahəsində,kənd təsərrüfatı sahəsində,idarəetmə sahəsində,maliyyə sahəsində, hüquqşünaslıq sahəsində,planlaşdırmasahəsindəproqnozlaşdırma sahəsində,tibbi diaqnostika sahəsində,təhlükəsizlik sistemləri sahəsində,faydalı qazıntıların axtarışı sahəsində,genetik mühəndisliyi sahəsində,təlim sahəsində ,kamera linzalarının dizaynında və s. Ekspert sistemlərinin müxtəlif sahələrdə tətbiqi aşağıdakı üstünlükləri əldə etməyə imkan verir: 1.dəqiq və ixtisaslanmış məsləhətlər və qərarlar vermək. 2. qərarların operativliyi. 3. firmalarda xərclərin azalması. 4. "müxtəlif meyarları nəzərə alaraq" qərarlarınqəbul edilməsi. Qeyd etmək lazımdır ki, hal-hazırda ES texnologiyasından maliyyə, neft və qaz sənayesi, energetika, nəqliyyat, əzcaçılıq sənayesi, kosmos, metallurgiya, dağ işi, kimya, təhsil, sellüloz-kağız sənayesi, telekommunikasiya və rabitə və s. kimi müxtəlif problem sahələrində müxtəlif tipli (interpretasiya, gələcəyi xəbər vermə, diaqnostika, planlaşdırma, qurma, nəzarət, sazlama, təlimat, idarəetmə) məsələlərin həllində istifadə olunur.
27
II FƏS L. EKSPERT S STEMLƏR NDƏ B L KLƏR N TƏQD MATI VƏ EKSPERT S STEMLƏR N N ŞLƏN LMƏ MƏRHƏLƏLƏR 2.1Biliklərin ekspert sistemlərində təqdimatı Biliklərin təqdimatı zamanı birinci və ən əsas sual – biliklərin məzmunun təyinidir, yəni Ekspert sistemlərində “Nəyi Təqdim Etmək”dir. kinci sual “Necə Təqdim Etmək”dir. Bu iki problem müstəqil deyil. Doğrudanda, təqdimatın seçilmiş üsulu prisipcə yararsız və ya bəzi biliklərin ifadəsi üçün səmərəsiz ola bilər. “Necə Təqdim Etmək” sualını aşağıdakə iki müstəqil məsələyə bölmək olar: - bilikləri necə təşkil etmək və ya strukturlaşdırmaq -seçilmiş formalizmdə bilikləri necə təqdim etmək. Beləliklə, biliklərin təqdimatı zamanı ortaya çıxan suallar dairəsi bunlardan ibarətdir: 1. təqdim edilən biliklərin məzmunun təyini; 2. biliklərin təşkili; 3. təqdimatın modelinin təyini. Biliklərin məzmunu bu faktorlarla təyin olunur: 1. problem mühiti; 2. Ekspert sisteminin arxitekturası; 3. istifadəçilərin tələbləri və məqsədləri; 4. ünsiyyət dili. Statik Ekspert Sistemlərinin fəaliyyəti üçün bu biliklər tələb olunur: 1. interpretator tərəfindən istifadə edilən məsələnin həll prosesi haqqında biliklər yəni idarə edən biliklər; 2. linqvistik prosessorun və ya dialoq omponentinin istifadə etdiyi ünsiyyət dili və dialoqun təşkili üsulları haqqında biliklər; 3. biliklərin əldə edilməsi komponentinin istifadə etdiyi biliklərin təqdimat və modifikasiya üsulları haqqında biliklər; 4. izah edən komponentin istifadə etdiyi struktur və idarə bilikləri.
28
Şə kil 1. Biliklərin məzmunun faktorları Dinamik Ekapert Sistemləri üçün növbəti aşağıda qeyd edilən əlavə biliklər lazımdır: 1. xarici mühitlə qarşılıqlı əlaqə metodları haqqında biliklər; 2. xarici mühit modeli haqqında biliklər. stifadəçinin tələblərinin biliklərin məzmunundan asılılığı aşağıdaklarda aşkar olunur: 1. istifadəçi məsələlərin ümumi toplusundan hansı məsələ və verilənlərlə işləmək istəyir; 2. daha üstün həll metod və üsulları hansılardır; 3. nəticələrin sayı və onların alınma üsullarına qoyulan hansı məhdudiyyətlərlə məsələ həll olunmalıdır; 4. ünsiyyət dilinə və dialoqun təşkilinə tələblər hansılardır; 5. istifadəçiyə problem sahəsi haqqında biliklərin konkretlik dərəcəsi nə qədərdir; 6. istifadəçilərin məqsədləri nədir. Unsiyyət dili haqqında biliklərin məzmunu necə ki, ünsiyyət dili, elə də izahlılığın tələb olunan səviyysindən asılıdır. Ekspert Sistemlərinin arxitekturasından asılı olaraq bilikləri aşağıdakı 2 yerə
sisteminin arxitektura sı
dili
lərin tələbləri və məqsədl ə
29
bölmək lazımdır : - interpretə olunanlara - interpretə olunmayanlara. Birinci tipə eləbilikləraiddir ki, onları inrpretator iterpretə edə bilsin. Qalanları ikinci tipə aiddir. nterpretator onların strukturunu və məzmununu tanımır. Əgər bu biliklər sistemin hansısa komponenti tərəfindən stifadə edilirsə o, bu bilikləri “dərk etmir”. Interpretə olunmayan biliklər ünsiyyət dilinin qrammatikası və leksikası haqqında informasiyanı, dialoqun strukturu haqqında informasiyanı saxlayan köməkçi və dəstək verən biliklərə bölünür. Köməkçi biliklər təbii dilkomponenti ilə işlənilir, lakin bu işləməni nterpretator dərk etmir, çünki giriş məlumatların işlənilməsinin bu mərhələsi ekspertizanın aparılması üçün köməkçidir. Semantik dəstək verən biliklər onların məna təsvirindən ibarətdir. Onlarbiliklərin daxil edilmə səbəbləri, təyinatları haqqında informasiyanı verir, və biliklərin stifadə üsulunu və alınan effekti təsvir edir. Dəstək verən biliklər təsviri xarakter daşıyır. nterpretəolunan bilikləri predmet, idarəedən və təsvir haqqında biliklərə bölmək olar. Təsvir haqqında biliklər sistemdə interpretə olunan biliklərin təqdimatı haqqında məlumatlardan ibarətdir. Predmet biləklər predmet sahəsi haqqında verilənlərdən və qoyulan məsələlərin həlli zamanı bu verilənlərin dəyişdirilmiş üsullarından ibarətdir. Predmet biləklər öz növbəsində təsvir edicilərə və ümumilikdə predmet biliklərə bölünür. Təsvir edicilər predmet bililəri haqqında müəyyən informasiyadan (göstəricilər, ölçülər və s.) ibarətdir. Ümumilikdə predmet biliklər faklara və yerinə yetirilən mülahizələrə bölünür. Faktlar məğzlərin və predmet səhəsinin xarakteristikalarının mümkün qiymətlərini təyin edir. Yerinə yetirilən mülahizələr məsələnin həlli zamanı predmet sahəsinin təsvirinin dəyişdirilməsi haqqında inormasiyadan ibarətdir. Digər sözlərlə yerinə yetirilən mülahizələr işləmə prosedurlarını verən biliklərdir. darəedən biliklər fokus və həll edən biliklərə bölünür. Fokus biliklər bu və digər situasiyada hansı biliklərdən istifadə etməyi təsvir edir. Adət fokus biliklər daha perspektiv obyekt və ya hipotezlər haqqında informasiyadan ibarətdir. Yüklə 0,52 Mb. Dostları ilə paylaş:
|