Microsoft Word Afaq dissertasiya isi docx

43 

 

 

Açıq ekspert sistem kimi o, bir sıra vacib tələblərə cavab verir: 

-konkret məsələdən asılı olmaması; 

-məntiqi çıxarış mexanizmlərinin ümumi qəbuledilənliyi; 

-biliklərin əldə edilməsi və təsvirinin vahid forması; 

-tələbçiyə  yönələn  konkret  məlumatbankının  addım-addım  qurulması  imkanı  və  tez 

dəyişilməsi; 

-məntiqi  çıxarış  prosesi  nəticələrinin,  bütün  addımların  izahı  yolu  ilə  nəzərdən 

keçirilməsinin mümkünlüyü; 

-istifadəçidən hesablama texnikası sahəsində xüsusi biliklərin tələb olunmaması. 

Istifadəçi,  biliklər  üzrə  mütəxəssis  kimi,  konkret  tətbiqi  bilikləri  altsistemə  daxil 

etməlidir.  Diaqnostika  və  təsnifləşdirmə  məsələlərinin  həlli  üçün,  biliklərin  fakt  və 

qaydaların  köməyilə  təsvirinin  daha  effektiv  olduğu  məlum  olmuşdur.  Belə  təsvir 

üsulunun  üstünlüyü,  daim  genişlənmə  və  tənzimlənmə  imkanının  mövcudluğudur. 

Bunun sayəsiində sistem ancaq böyüyə bilər. 

Sistemdəistifadə  edilən  «dərinliyə  axtarış»  strategiyası  ƏGƏR...ONDA  əlaqələr 

zəncirindən ibarətdir. Belə axtarış zamanı çıxarışın nəticəsinin qiymətləndirilməsinə 

baxmayaraq,  uyğun  nəticəlrə  gətirən  yollara  böyük  əhəmiyyət  verilir.  Bu,  eyni 

zamanda biliklərin təsvirinin ümumiyyətlə tətbiqi problemə adekvat ola biləcəyi üçün 

ə

sasdır. 

ES-nin işləmə mərhələləri 

Ekspert  sistemlərinin  işləmə  mərhələləri aşağıdakılardır: 

- dentifikasiya - problemin xarakterinın öyrənilməsi 

-Konseptualizasiya - əsas anlayışların və onlar arası əlaqələrin müəyyən olunması 

-Formalizasiya - biliklərin təsviri modelinin seçilməsi, qaydaların hazırlanması 

-Reallaşma  –  Kompyuter  proqramının  işlənilməsi,  nəticələrin  təmini.Reallaşma  

mərhələsində  biliklər  bazasının  ekspert  tərəfindən  doldurulması  həyata  keçirilir. 

Nəzərə alsaq ki, ekspert sistemlərin əsasını biliklər təşkil edir, onda biz bu mərhələni 

ə

n  vacib  və  ən  çox  zəhmət  tələb  edən  mərhələ  adlandıra  bilərik.  Biliklərin  əldə 

olunması prosesi biliklər üzrə mühəndis tərəfindən real məsələnin həlli üzrə ekspert 

fəaliyyətinin əsasında həyata keçirir.[13] 

---

44 

 

 

-Eksperiment - Alınan nəticələrin adekvatlığının yoxlanılması. 

 

 

 

 

 

 

şə

kil 3.Ekspert  sitemlərinin işlənilmə  mərhələləri 

 

Konseptualizasiya 

Testləşdirmə 

İdentifikasiya 

Əməli istifadə 

Formallaşdırma 

Yerinə yetirilmə 

Sxem 2.   ES-in işlənilmə texnologiyası 

Yenidən for- 

mallaşdırma 

Tələblər 

Anlayışlar 

Biliklərin 

Yenidən  layi- 

hələndirmə 

strukturu 

Son 

Təkmilləşdimə 

Ekspert  sistemlərinin  işləmə  mərhələləri

 

dentifikasiya

 

Konseptualizasiya

 

Formalizasiya

 

Reallaşma

 

Eksperiment

 

---

45 

 

 

Başqa    bir    mənbədə    isə    ekspert    sisteminin    işlənilmə    mərhələləri    yuxarıdakı 

kimidir. 

dentifikasiya      mərhələsində    həll  olunan  məsələlər  təyin  olunur,  layihələrin 

məqsədləri  a  çıqlanır,    ekspertlər  və          istifadəçilər      tipləri  müəyyən 

olunur. dentifikasiya  mərhələsi  gələcək  ES-in  həll  edəcəyi  məsələlər  və  onalrın 

formalaşmasına olan tələbatla əlaqədardır. Bu mərhələnin nəticəsi nə etmək lazımdır 

və  hansı  resurslarla  işləmək  lazımdır  sualının  cavabıdır  (məsələnin  identifikasiyası, 

layihələndirmə  prosesinin  iştirakçılarının  təyini  və  onların  rolu,  resursların  və 

məqsədlərin aşkar edilməsi).Məsələnin identifikasiyası onun xarakteristikalarının, bu 

məsələnin  özündən    ayrılan  altməsələlərin,  açar  anlayışlarının  (obyektlərin),  onların 

giriş  (çıxış)  verilənlərinin,  həllin  təxmini  şəklinin,  həm  də  həll  edilən  məsələyə  aid 

olan  biliklərin  göstərildiyi  qeyri-formal  (verbal)  təsvirdən  ibarətdir.  ES-in 

layihələndirilməsində  tipik  resurslarbiliklərin  mənbəyi,  işlənmə  müddəti,  hesablama 

vasitələri  və  maliyyənin  həcmidir.  Ekspert  üçü  biliklərin  mənbəyi  məsələnin  həlli 

üzrə əvvəlki təcrübə, kitablar, məsələ həllərinin məlum nümunələri, bilik mühəndisi 

üçün isə — analoji məsələlərin həllində təcrübə, biliklərin təqdimolunma üsulları və 

onların  manipulyasiyası,  instrumental  proqram  vasitələri    ola  bilər.  şlənmə 

müddətinin təyini üçün, adətən,  nəzərdə tutulur ki,  ES-in işlənilmə və tətbiq vaxtı 

bir qayda olaraq bir ildən çox davam edir. Maliyənin həcminin müəyyənləşdirilməsi 

işlənilmə  prosesinə  əhəmiyyətli  təsir  edir,  belə  ki,  məsələn,  maliyyə  vəsaiti  kifayət 

olmadıqda  üstünlük  yeni  orijinal  sistemin  işlənilməsinə  deyil,  mıvcud  olanın 

adaptasiyasına verilə bilər.[14] 

Məqsədlərin  identifikasiyası  zamanı  ES-in  təşkil  olunma  məqsədlərini  onun  həll 

edəcəyi  məsələlərdən  fərqləndirmək  vacibdir.  Mümkün  məqsədlərə  misal  olaraq 

ekspertlərin  qeyri-formal  biliklərinin  formallaşdırılmasını,  ekspertin  qəbul  etdiyi 

qərarın 

keyfiyyətinin 

yaxşılaşdırılmasını, 

ekspertin 

(istifadəçinin) 

işinin 

avtomatlaşdırılmasının  aspektlərini,  ekspert  fikrinin  tirajının  təyin  edilməsini  

göstərmək olar.  

---