Microsoft Word adigozaliv abdulrahman docx

96 
 
3.1 və 3.2 düsturundakı əmsalların fərüi mədaxilin qeyri - sabit mənbələrdən 
tənzimlənməsidir.  Bu  prinsipial  əhəmiyyətə  malikdir.  Əmsalların  dinamikliyinə 
böyük  qiymət  verilir.  Bankın  nüfuzu  əmsalların  mədaxil  artımının  qeyri  -  sabit 
mənbələr vasitəsilə təminatı zamanı yüsək ola bilməz. 
Xarici  ölkələrin  qeydiyyat  standartlarında  xalis  mənfəət  müəyyən  olunur. 
Buzaman oxşar əmsalların hesablanması növbəti hallar ilə sıx bağlıdır: 
 
                                                                                             (3.3) 
 
 
                                                                                                (3.4)
 
 
Balans  və  əmsalın  xalis  mənfəəti  arasındakıfərlər  ilə  əlaqədar  olaraq  3.1  və 
3.2, eləcə də 3.3 və 3.4 uyğun deyillər. Lakin biz 3.5 və 3.6, 3.7 bə 3.8 əmsallarının 
müqayisəli  təhlilini  həyata  keçirə  bilərik.  Bu  əmsalların  dinamikliyi  əsasında 
onların əhəmiyyəti barədə real nəticəyə gəlmək olar. 
Xalis mənfəət əsasında əmsalların hesablanması dünya bankının təcrübəsinin 
genişləndirilməsi  nəticəsində  mütəxəssislər  tərəfindən  tövsiyyə  olunmuş  mənfəət 
normativlərindən istifadə edir. 3.6 əmsalının normativ səviyyəsi 1,15 - -dən 0,35 % 
kimi, 3.4 əmsalı ilə 1,0 - dən 0,6 % faizləri arasında tərəddüd edir. 
Mənfəət əmsalları sistemində əsasverici  göstərici  gəlit/aktivlər göstəricisidir. 
Onun 
faktiki 
ə
həmiyyəti 
bank 
işinin 
effektivliyinin 
(gəlirliliyinin) 
Dövr üzrə xalis mənfəət 
Ə
=_______________________________________ 
Dövrü balans aktivi yekununun orta qalığı 
Dövr üzrə xalis mənfəət - qeyri - sabit gəlir 
Ə
=_______________________________________ 
Dövrü balans aktivi yekununun orta qalığı 

---

97 
 
qiymətləndirilməsi    üçün  yeganə  meyar  deyildir.  Bu  birinci,  yüksək  gəlirin  bir 
qayda  olaraq  böyük  risk  ilə  bağlı  olması  ilə  izah  olunduğu  üçün  bankın  riskdən 
müdafiə  olunması  dərəcəsini  eyni  vaxtda  nəzərə  almaq  çoc  vacibdir.  kincisi, 
gəlirliliyin sadalanan əmsalının dinamikasını təyin edən amillər arxasında gizlənən 
iqtisadi təzahürlər prinsipial əhəmiyyətə malik olur. 
Birinci  vəziyyətin  izahı  üçün  KEMEL  Amerika  sistemində  kommersiya 
bankının gəlirliuinə verilən qiyməti nəzərdən keçirək. 
KEMEL  sistemində  bankın  gəlirlilik  səviyyəsinə  verilən  qiymətin  əsasını 
kəmiyyət və keyfiyyət göstəriciləri təşkil edir. 
Bankların  gəlirliliyinin  kəmiyyətcə  qiymətləndirilməsi  üçün  aktivlərdən 
istifadə  effektivliyinin  əmsalı  onları  gəlirləri  və  məsrəflərinin  səviyələri  ilə  bağlı 
çoxsaylı göstəricilərdən fərqləndirmişdir. 
Aktivlərin  orta  həcmi  -  Oma  normativ  səviyyəsi  bankların  qrupları  üzrə 
müəyyən olunur və onların ayırd edilməsinin əsasını aktivlərin həcmi tşkil edir. 
Bütün banklar beş qrupa bölünür, məsələn: 
I - 100 milyon dollardan az aktivlər. 
II - 100 milyon dollardan 300 milyon dollara kimi aktivlər. 
III - 300 milyon dollardan 1 milyard dollara kimi aktivlər. 
IV - 1 milyard dollardan  5 milyard dollara kimi aktivlər. 
V - 5 milyard dollardan artıq aktivlər. 
Qruplardan hər biri üzrə üç il ərzində faktiki səviyyəsinin əsasında Oma orta 
həcmi  müəyyən  olunur.  Bu  qrupun  daha  çox  və  daha  az  gəlirli  banklarının  aşkar 

---

98 
 
olunması üçün üç il ərzində bu qrupun bankları üzrə sadalanan əmsalın faktiki orta 
kəmiyyətinin azalan sırasına əsaslanan yanaşma üsulundan istifadə olunur. 
Yüksək reytinqli gəlirlilik normativi (I) sıranın əvvəlindəki yüksək əmsalların 
orta  həcminə  müvafiq  olur  və  onların  sayı  bankların  bu  qrupunun  əmsallarının 
ümumi sayının 15 % təşkil edir. Növbəti əmsalların 50 % mislində orta kəmiyyəti 
təmin olunan  səviyyə üçün normativ səviyyəsidir (II); vasitəli səviyyə üçün 20 % 
(III) və son həddli səviyyə üçün 15 % (IV).  tkilər zamanı V - qeyri - kafi reytinq 
verilir. 
Başqa  sözlə  desək,  Oma  orta  kəmiyyətlərinin  alınan  siyahısını  bölüşdürən 
səviyyələr  (daha  yüksək  səviyyə  üçün  -  15  %,  kafi  səviyyə  üçün  -  50  %,  vasitəli 
səviyyə üçün - 20 % və daha az səviyyə üçün - 15 %) ilkin mütənasibliyin müəyyən 
olunması üçün tətbiq olunur. 
Oma  ilkin faktiki kəmiyyətlərin istifadəsi  üç il ərzində təsərrüfat dinamikası 
ilə əlaqədar gəlirlərin artım və tənəzzülü kimi qısamüddətli effektin bankın gəlirliyi 
standartlarına təsirini azaldır. 
Aktivlərin 
vergi 
qoyuluşunun 
mədaxili 
- 
menecment 
gəlirinin 
qiymətləndirilməsi  üçün  mədaxil/aktivlər  əmsalı  ilə  qarşılıqlı  münasibəti  və 
müqayisəsi. 
Ə
msalların hesablanması aşağıdakı hallarda mümkündür: 
a) qeydiyyat sisteminin fəaliyyəti zamanı, 
 
                                                                                                               (3.5) 
Balans mənfəəti 
Ə
=_______________________________________ 
Dövrü balans aktivi yekununun orta qalığı 

---

99 
 
b)dünya standartlarına uyğun qeydiyyat sistemi; 
 
                                                                                                              (3.6) 
Ə
msalların  müxtəlifliyi,  eyni  məcraya  yönəlməməsi  bərabər  şəraitdə 
mədaxilin idarəolunması prosesini mürəkkəbləşdirir. 
Xüsusi  kapital  üzrə  mənfəət.  Xüsusi  kapital  -  kommersiya  banklarının 
ehtiyatlarının  sabit hissəsidir.  Ona görə  də,  xüsusi kapitalın  manat üzrə  mədaxilin 
sabitliyi  və  artımı  ötən  dövr  ərzində  müəyyən  dərəcədə  bankın  nüfuzunun 
gələcəkdə  qorunub  saxlanılmasına  xidmət  edir.  Nəhayət,  bu  əmsal  təsisçilərin, 
səhmdarların,  payçıların  marağına  səbəb  olur.  Belə  ki,    bu  əmsal  onların,  yəni 
təsisçi, payçı, səhmdarların investisiya qoyuluşunun effektivliyini artırır. 
Xüsusi kapital üzrə mənfəət əmsalının hesablanma metodu: 
a) Azərbaycanda fəaliyyət göstərən qeydiyyat sistemi; 
 
                                                                                                     (3.7) 
  
                                                                                                              (3.8) 
 
                                                                                                              (3.9) 
 
                                                                                                              (3.10) 
b)dünya standartları üzrə qeydiyyat sistemi:                                       
(3.11) 
               Dövrü xalis mənfəət + dövr ərzində ödənilən bütün vergilər 
Ə
=_______________________________________________________ 
Dövrü balans aktivi yekununun orta qalığı 
               Dövrü balas mənfəəti 
Ə
=_____________________________________ 
       Dövr üzrə xüsusi kapitalın orta çəkisi 
Dövrü balas mənfəəti                
Ə
=_____________________________________________ 
Dövr üzrə xüsusi kapitalın orta çəkisi 
Dövrü balas mənfəəti - dövrü mənfəətin qeyri-sabit növləri               
Ə
=_____________________________________________ 
Nizamnamə fondunun orta çəkisi 
 
Balas üzrə mənfəəti - maya dəyərə aid olan vergilər               
Ə
=_____________________________________________ 
Nizamnamə fondunun orta çəkisi 
 
Dövr ərzində xalis mənfəət 
Ə
=_____________________________________________ 
Nizamnamə fondunun orta çəkisi 
 

---