Microsoft Word adigozaliv abdulrahman docx

92 
 
qiymətləndir
ilməsi 
standartlarını
n yoxuğu 
Maliyyə 
hesabatı 
mərkəzlər
i (MMM) 
Aşağı 
likvidlik 
qabiliyyətl
i  aktivlərin 
varlığı 
MMM 
müştərilərini
n 
kredit 
qabiliyyətini
n 
aşağı 
səviyyəsi 
Fəal 
ə
məliyyatl
ar üzrə faiz 
dərəcəsinin 
azalması 
və  ya  onun 
passiv 
ə
məliyyatl
ar 
üzrə 
artımı 
ə
nənəsi 
Passiv  və 
aktiv 
ə
məliyyatl
ar, 
faiz 
komissiya 
səviyyəsi 
haqqında 
qərarların 
qəbul 
olunması 
proseduru
nun 
keyfiyyəti 
MMM  və 
ya 
onun 
enməsinin 
mənfi 
maliyyə 
nəticəsi 
Bank 
məhsulu 
.bank 
məhsuluna 
dair 
tələbatın 
azalması 
Bank 
məhsullarını
n  alıcılarının 
aşağı  kredit 
almaq 
və 
tədiyyə 
qabiliyyəti. 
Müştəri 
tərəfindən 
bank 
məhsulunun 
istifadəsi  ilə 
bağlı  işgüzar 
risk 
Müqavilə 
faizinin 
formalaşm
ası 
Məhsulun 
yaranması 
texnologiy
-asının 
keyfiyyəti. 
Bank 
məhsulları
na 
dair 
qiymətləri
n 
formalaşm
ası 
ilə 
bağlı 
iqtisadi 
ə
sasların 
yoxluğu 
Məhsulun 
özünüdəy
ə
r-indən 
aşağı gəlir 
 
 
 

---

93 
 
3.3. Kommersiya banklarının mənfəətinin 
formalaşdırılmasının reytinq sistemi 
Kommersiya  banklarının  mənfəətinin  formalaşdırılması  kommersiya 
müəssisəsinin,  əməliyyatlar  çərçivəsinin,  fəaliyyətdə  olan  qeydiyyat  sisteminin 
spesifik xüsusiyyətləri vasitəsilə müəyyən olunur. 
llər  ərzində  toplanan  balans  mədaxili  yekun  maliyyə  nəticəsini  əks  etdirmir. 
Bir  il  ərzində  debet  hesabı  950  "Mədaxil  hesabına  vəsaitlərin  kənarlaşdırılması" 
üzrə  cari  ilin  balans  mədaxili,  məsrəflərdən  ibarətdir  (vergilər,  bankın  fonduna 
avans  pul  vəsaitinin  köçürülməsi,  xeyriyyə  məqsədlərinə  dair  xərclər  və  ş.).  lin 
ə
vvəlinə  950  nömrəli  hesabdan  vəsait  951  nömrəli  hesaba  köçürülür.  Səhmdar 
cəmiyyətin  qərarına  əsasən  əlavə  gəlirdən  istifaəd  olunur.  Mənfəətin  bölünməmiş 
hissəsi ötən illərin gəlirləri hesabına daxildir. Bu dgəlirdən istifadə üsulları 951 - ci 
hesabda əks olunur. 
1988  -  ci  ildən  etibarən  gəlir  və  itkilər  ayrıca  olaraq  balans  hesablarında 
nəzərdən keçirilir: 
-
  hesabat ilinin mədaxili - 70301 nömrəli hesab, 
-
  ötən illərin itkiləri - 70402 nömrəli hesab. 
Bu  cür  qeydiyyat  sistemi  bankın  hesabatının  bilavasitə  yardımı  ilə  kredit 
təşkilatının  fəaliyyətində  neqativ  (mənfi)  halların  olub  -  olmaması  haqqında 
müəyyən  məlumatlar  əldə  etmiş  oluruq.  Maliyyə  proseslərinin  yekununun 
formalaşdırılması və bu cür qeydiyyat sistemi bizə bəzi amilləri aşkar etməyə şərait 
yaradır; 

---

94 
 
-
  mədaxil  və  məsrəflərin  növünün  dəyişdirilməsi  həlledici  amil  kimi 
balans gəlirinin dinamikliyini müəyyən edir; 
-
  mədaxil və məsrəflərin parametrlərinin uyğunluğu; 
-
  yekun maliyyə nəticəsinin hesablanması. 
Xarici  ölkələrin  qeydiyyat  standartlarının  və  bank  fəaliyyətinin  maliyyə 
nəticələri - mədaxildir. O, ümumbank məsrəfləri, vergilərin ödənilməsindən sonra 
qalan gəlir qalığıdır. Bu balans mədaxili bankın faiz ödənişini gəlir və məsrəflər ilə 
ə
laqələndirir. 
Dünya  standartları  üzrə  mədaxil  haqqında  hesabat,  mədaxil  və  məsrəflər, 
formalaşan  gəlir,  quruluş  və  sabitləşmə  prinsipinə  əsasən  qruplaşdırılır.  Faiz 
marjasının, faizsiz mədaxil və məsrəflərin, qeyri - sabit gəlir mənbəyinin bir qrupu 
ayırd edilir. 
Mədaxil  haqqında  hesabat  son  maliyyə  nəticəsinin  dinamikliyini,  mədaxilin 
enmə və qalxma amillərini, mədaxilin keyfiyyət  mənbəyini aşkar etməyə  yönəlir. 
Sabit  mənbələrin  bilavasitə  yardımı  ilə  mədaxilin  artımına  səbəb  olan  müsbət 
nəticəyə  gəlmək  olar.  Əks  təqdirdə  bankın  reytinqi  son  maliyyə  nəticəsinin 
kəmiyyət artımına baxmayaraq yüksəlmir. 
Kommersiya  banklarının  mədaxil  səviyyəsinin  qiymətləmdirilməsinin  əsas 
üsulları kimi aşağıdakıları misal çəkmək olar: 
•  gəlir mənbəyinin struktur təhlili; 
•  maliyyə əmsalları sisteminin təhlili; 
•  amillərin təhlili. 

---

95 
 
Struktur  təhlilin  məqsədi  gəlirin  əsas  mənbəyini  aşkar  etməyə,  onu  sabitlik 
nöqteyi - nəzərindən qiymətləndirməyə xidmət edir. 
Kommersiya  banklarının  gəlir  səviyyəsinin  qiymətləndirilməsinin  əsas 
üsullarından  biri  də  maliyyə  əmsallarının  təhlili  sistemidir.  Bu  təhlil 
aşağıdakılardan ibarətdir: 
•  maliyyə  əmsalının  hesablanma  miqyasının  normativ  səviyyə  ilə 
müqayisəsi; 
•  bank əmsallarının rəqib bank əmsalları ilə qarşılıqlı müqayisəsi; 
•  əmsalların dinamikliyinin qiymətləndirilməsi; 
•  əmsalın dinamiklik amillərinin təhlili. 
Gəlir əmsalları sistemi növbəti göstəricilərdən ibarətdir: 
•  gəlir və aktivlərin qarşılıqlı münasibəti 
•  gəlir və maliyyə kapitalının qarşılıqlı münasibəti; 
•  bir əməkdaş üzrə gəlir. 
Bu  göstəriciləin  hesablanma  metodikası  ölkəmizdə  qəbul  olunmuş  qeydiyyat  və 
hesabat  sistemindən  asılıdır.  Bununla  bağlı  olaraq,  sadalanmış  göstəricilərin 
hesablanma variantlarını və onların iqrisadi ttərkibini nəzərdən keçirək. 
Qeydiyyat sistemində verilmiş əmsalın hesablanma metodları aşağıdakılardır: 
 
                                                                                                        (3.1) 
 
 
 
                                                                                                                                                        
(3.2) 
Dövrü balans mənfəəti 
Ə
 = ________________________________ 
       Dövrü balans aktivinin yekununun 
orta qalığı 
Dövrü balans mənfəəti - qeyri - sabit gəlir 
Ə
=_______________________________________ 
Dövrü balans aktivi yekununun orta qalığı 

---