Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi 016 Cilt: Sayı: Manas Journal of Social Studies

Türk Tarihi Araştırmacısı Olarak A.N. Bernştam ve Eserleri 

 

197 

yapmıĢ,  aynı  zamanda  eski  ve  ortaçağ  Kırgızistan  tarihiyle  ilgili  üç  bölümün  de  ortak 

yazarlığını yapmıĢtır. Yine o, Kırgız ve Kazak tarihi üzerine yayımlanmıĢ mühim çalıĢmalar 

olan  İstorii  Kirgizskoy  SSR,  İstorii  SSSR  (1939),  İstorii  Kazahskoy  SSR  (1943,  1949)  adlı 

çalıĢmaların da yazarları arasında yer almıĢtır. Bunun yanında BernĢtam‟ın, Bartold‟un Oçerk 

istorii  Semireçya  (Yedisu  Tarihi  Denemesi),  Kirgizı  (Kırgızlar)  (1943)  ve  N. Ya.  Biçurin‟in 

1851  yılında  Sankt  Peterburg‟da  yayımlanan  Sobraniye  svedeniy  o  narodah  obitavşih  v 

Sredney Azii  v  drevniye  vremen  (Eski  Devirlerde  Orta Asya‟da YaĢayan  Halklar  Hakkındaki 

Bilgilerin  Derlemesi)  (1950)  adlı  eserlerin  yeniden  yayınlanma  çalıĢmalarında  da  önemli 

katkısı olmuĢtur (TaĢbayeva, 1997: 11). 

 

 

Aleksandr Natanoviç BernĢtam (1910-1956) 

 

BernĢtam,  Orta  Asya‟nın  konargöçer,  yerleĢik,  tarım  ve  ticaret  ile  uğraĢan  halkları 

arasındaki  anlaĢılması  zor  iliĢkileri  arkeolojik  ve  yazılı  kaynakları  kullanarak  izah  etmeye 

gayret  etmiĢtir.  Bu  doğrultuda  siyasi  tarihin  yanında  sosyo-kültür  tarihi  çalıĢmalarının  çok 

önemli  olduğunu  anlamıĢ  ve  bu  tarz  çalıĢmalara  ağırlık  vermiĢtir.  Sovyet  bilim  dünyasında 

yerleĢmiĢ  konargöçerlerin  istilacı,  yakıp  yıkıcı,  kültürleri  yok  edici  tarih  yorumlarının, 

değerlendirmelerinin doğru olmadığını yaptığı çalıĢmalarla ortaya koymuĢtur. Konargöçerler 

ile  yerleĢik  hayatta  olan  toplumların  ve  toplulukların  aslında  daimi  bir  mücadele  değil, 

ekonomik uğraĢlara göre birbirlerinin ihtiyaçlarını karĢıladıklarını, bir nevi tabiyatlarına göre 

iĢ  bölümü  yaptıklarını,  bölgenin  kültürel,  medeni  geliĢmesini  birlikte  sağladıklarını  iddia 

---

Manas Journal of Social Studies 

 

198 

etmiĢtir.  Bilhassa  bu  görüĢlerinden  dolayı  Stalin  dönemi  bilim  çevreleri  tarafından  Ģiddetli 

eleĢtirilere  maruz  kalmıĢtır.  Bunların  yanında  ağırlıklı  olarak  Marksist  tarih  anlayıĢı 

prensiplerine,  kalıplarına  göre  Orta Asya  tarihini  değerlendirme  gayreti,  Kırgızların Yenisey 

bölgesinden Tanrı dağları bölgesine M.Ö. I. yüzyılın  yarısından itibaren göç ettikleri iddiası 

gibi  yaptığı  mühim  yanlıĢ  değerlendirmeler  de  bulunmaktadır  (Zadneprovskiy,  1960:  58). 

Bütün  bunlara  rağmen  A.  N.  BernĢtam‟ın  arkeolojik,  etnografik  malzemelere  ve  ana 

kaynaklara  dayanarak  kaleme  almıĢ  olduğu  çalıĢmaları  günümüz  Türk  halkları  tarihi 

açısından büyük öneme sahiptir. 

Etnograf, tarihçi, arkeolog ve Ģarkiyatçı olan Aleksandr Natanoviç BernĢtam 10 Aralık 

1956  tarihinde  46  yaĢında  Leningrad‟da  hayata  gözlerini  yummuĢtur.  Mezarı  Sankt-

Peterburg‟daki Bogoslovsk mezarlığında bulunmaktadır. 

2. A. N. BernĢtam‟ın Katıldığı Önemli Arkeolojik ÇalıĢmaların Listesi 

BernĢtam‟ın çalıĢmalarının en mühim kısmını yaptığı arkeolojik araĢtırma ve seferleri 

ve  bunlara  dayanarak  yazdığı  çalıĢmalar  teĢkil  eder.  Bu  seferlerin  bir  kısmında  araĢtırmacı 

olarak yer almıĢ büyük kısmında da baĢkan olarak görev yapmıĢtır. Onun arkeoloji çalıĢmaları 

çok  geniĢ  bir  coğrafyayı  kaplar.  Kuzeyde  Kara  Tau‟dan  güneyde  Pamir‟e,  doğuda  İli‟den 

batıda Yukarı Zarefşan‟a kadarki sahayı içine alır (Nekrolog, 1957: 289). Arkeoloji seferleri 

bölgelerine ve yıllara göre aĢağıda verilmiĢ olup arkeolojik araĢtırma ve seferlerle ilgili hulâsa 

bilgiler  de  yer  almaktadır.  Bu  bilgiler  Dlujnevskaya‟nın  eserinden  aktarılmıĢtır 

(Dlujnevskaya, 2011). 

2.1. Fergana Arkeoloji Seferi (1930) 

B. A. Latınin‟in baĢkanlığını yaptığı 1930 yılı Fergana Arkeoloji Seferi çerçevesinde 

A.  N.  BernĢtam  Özbekistan,  Türkmenistan  ve  Kırım‟da  çalıĢmalar  yapmak  üzere 

görevlendirilmiĢtir.  Bu  araĢtırma  seferleri  neticesinde  çok  sayıda  malzeme  toplamıĢ  ve 

gezdiği  bölgelerdeki  sosyo-kültür  hayatını  yansıtan  175  fotoğraf  çekmiĢtir  (Nauçnıy  arhiv, 

Ġnstitut istorii materialnoy kulturı Rossiyskoy Akademii Nauk, Foto arhiv (FA), otp. O.278 ve 

O.279).  Bu  resimler  Türkmen  etnolojisi,  kültürü,  gelenekleri,  sosyo-kültür  hayatının  ortaya 

konması,  araĢtırılması  açısından  büyük  kıymete  sahiptir. Ayrıca  Kırım‟da  çektiği  fotoğraflar 

da  bölge  için  kıymetli  birer  belge  niteliğindedir.  BernĢtam  bu  seyahatinin  ardından 

Turkmenskiy  rod  i  kolhozı  ve  Jilişçe  krımskogo  predgorya  adlı  çalıĢmalarını  yayımlamıĢtır 

(Dlujnevskaya, 2011: 130-131). 

---

Türk Tarihi Araştırmacısı Olarak A.N. Bernştam ve Eserleri 

 

199 

Fergana  arkeoloji  seferi  çerçevesinde  Fergana  vadisinde  Kokand-Soh,  Hakulabad, 

Üçkurgan,  Namangan;  Narın  nehri  vadisinde  Kızıl Yar,  Üç  Kurgan  bozkırları  (Özbekistan); 

Ġsfara  nehri  vadisinde  (Tacikistan)  arkeolojik  eser  ve  kazı  alanlarının  tespiti  için  çalıĢmalar 

yapılmıĢtır (Dlujnevskaya, 2011: 130-131). 

2.2. Baykal-Amur Bölgesi Arkeoloji Seferi (1933) 

A.  N.  BernĢtam,  K.  G.  Boltenko‟nun  baĢkanlığını  yaptığı  1933  yılı  Baykal-Amur 

Bölgesi Arkeoloji Seferi çerçevesinde Ermitaj Müzesi Doğu Bölümü için arkeolojik malzeme 

toplamak üzere Çüy vadisini gezmiĢ ve incelemelerde bulunmuĢtur. Seyahat raporu ve sonrası 

çektiği  fotoğraflar  arĢivdedir.  (Bkz.  Rapor:  Rukopisnıy  arhiv,  F.  2,  1933,  D.  244-246; 

Resimler: Foto arhiv (FA). Otp. O.1394/60-63) (Dlujnevskaya, 2011: 133). 

2.3. Kazakistan Arkeoloji Seferleri (1936, 1938, 1939, 1940) 

Kazakistan Arkeoloji Seferleri 1936 yılından 1940 yılına kadar devam etmiĢ ve A. N. 

BernĢtam baĢkanlığını yapmıĢtır. 1936 yılında Talas ve Ġli nehri vadisi, Çüy nehrinin sağ tarafı 

bölgesindeki  arkeolojik  eserlerin  tespitleri  yapılmıĢ,  AyĢa  Bibi  ve  Babaci  Hatun  türbeleri 

incelenmiĢ,  Taraz,  Goloveçka  ve  KoĢ  Töbe‟de  kazılar  yapılmıĢtır.  1938  ve  1939  yıllarında 

tarihi  Taraz  Ģehri  ve  Berkkarin  kurganlarında  kazı  çalıĢmaları  yapılmıĢtır.  1940  yılında  ise 

ortaçağ  Ģehri  olan  Kasmıçi,  Kırgızistan‟daki  Karagalinka  gömü  alanlarında  kazı  çalıĢmaları 

sürdürülmüĢtür.  Koylık,  Talgar  gibi  tarihi  Ģehirlerin,  Ġli  vadisindeki  kurganların  etütleri 

yapılmıĢ ve resimleri çekilmiĢtir (Dlujnevskaya, 2011: 135). 

2.4. Kırgızistan Arkeoloji Seferleri (1938, 1939, 1940) 

Kırgızistan  Arkeoloji  Seferleri  1938  yılında  A.  N.  BernĢtam‟ın  baĢkanlığında 

gerçekleĢtirilmiĢ olup çalıĢmalar 1939 ve 1940 yıllarında da devam ettirilmiĢtir. Çüy vadisi, 

Büyük ve Küçük Kemin ırmakları vadisi, Isık Göl çevresi incelenmiĢtir. Krasnaya Reçka, Ak 

BeĢim  ve  Kenkol  kurganlarında  kazılar  yapılmıĢtır.  Bu  kazılar  neticesinde  çok  sayıda 

arkeolojik  eser  elde  edilmiĢ  ve  kazı  sonuçlarıyla  ilgili  yayınlar  yapılmıĢtır  (Dlujnevskaya, 

2011: 135). 

2.5. Çüy Arkeoloji Seferi (1941) 

Çüy Arkeoloji Seferi A. N. BernĢtam‟ın baĢkanlığında yapılmıĢtır. Çüy kanalı projesi 

sebebiyle  kanal  bölgesindeki  arkeolojik  eserler  incelenmiĢ,  resimler  çekilmiĢ  ve  6  tablo 

hazırlanmıĢtır (Bkz: FA. Otp. O.1502) (Dlujnevskaya, 2011: 136). 

---