Maliyyə Hesabatları üzrə Konseptual Əsaslar
Yüklə 300,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Aktivlər
- Öhdəliklər
18
© IFRS Foundation verilməlidir. Beləliklə, məsələn, maliyyə icarəsi halında, mahiyyət və iqtisadi reallıq ondan ibarətdir ki, icarəyə götürən əldə etdiyi hüquq üçün aktivin ədalətli dəyərinə təqribən bərabər olan məbləği və onunla əlaqəli maliyyə xərclərini ödəmək öhdəliyinə daxil olması əvəzində icarəyə götürülmüş aktivdən onun faydalı istifadə müddətinin əksər hissəsi ərzində iqtisadi səmərə əldə edir. Nəticə etibarı ilə maliyyə icarəsi aktiv və öhdəlik anlayışlarına uyğun gələn və icarəyə götürənin mühasibat balansında eyni şəkildə tanınan maddələr əmələ gətirir. 4.7 Mövcud MHBS- larına uyğun olaraq tərtib edilmiş mühasibat balanslarında aktiv və ya öhdəlik anlayışlarını təmin etməyən və kapitalın bir hissəsi kimi göstərilməyən maddələr göstərilə bilər. Bununla belə, 4.4-cü maddədə verilmiş anlayışlar mövcud MHBS-larının gələcəkdə nəzərdən keçirilməsi və yeni standartların formalaşdırılması zamanı əsas təşkil edəcək. Aktivlər 4.8
Aktivdə təccəssüm olunan gələcək iqtisadi səmərə birbaşa və ya dolayı yolla pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin quruma daxil olmasını təmin edən bir imkandır. Qurumun əsas fəaliyətinin bir hissəsi təşkil etməklə bu imkan məhsuldar ola bilər. Bu həmçinin pul vəsaitləri və ya onun ekvivalentlərinə çevrilə bilmə və ya alternativ istehsal prosesinin tətbiqinin istehsal dəyərini aşağı salması halında olduğu kimi pul xaricolmalarını azalda bilmə formasını ala bilər. 4.9
Qurum adətən öz aktivlərindən, alıcıların istək və ehtiyaclarını təmin etmək gücündə olan mal və xidmətlər istehsal etmək üçün istifadə edir; mallar və xidmətlər bu istək və ehtiyacları təmin edə bildiyi üçün alıcılar onların qarşılığında ödəniş etməyə və nəticə etibarı ilə qurumun pul vəsaitlərinin artmasını təmin etməyə hazırdırlar. Pul vəsaitlərinin özləri qurumun digər resurslarına münasibətdə əhəmiyyətləri səbəbiylə quruma xidmət edir. 4.10
Aktivdə təcəssüm olunmuş gələcək iqtisadi səmərə quruma müxtəlif üsullarla daxil ola bilər. Məsələn, aktiv: (a)
qurum tərəfindən satılan mal və xidmətlərin istehsalında tək və ya digər aktivlərlə birlikdə istifadə edilə bilər; (b) digər aktivlərlə mübadilə edilə bilər; (c) öhdəlikləri ödəmək üçün istifadə bilər; və ya (d) qurumun mülkiyyətçiləri arasında bölüşdürülə bilər. 4.11 Bir
çox aktivlər, məsələn, torpaq, tikili və avadanlıq fiziki formaya malikdir. Lakin fiziki forma aktivin mövcudluğu baxımından əsas deyil; belə ki, məsələn, patentlər və müəllif hüquqları onlardan gələcək iqtisadi səmərənin quruma daxil olması gözlənildiyi halda və onlara qurum tərəfindən nəzarət edildiyi halda aktivdirlər. 4.12 Bir çox aktivlər məsələn, debitor borcları və tikili, mülkiyyət hüququ daxil olmaqla qanuni hüquqlarla əlaqədardırlar. Aktivin mövcudluğunun müəyyən edilməsi baxımından mülkiyyət hüququ əsas deyil; beləliklə, məsələn, icarəyə götürülmüş əmlak o halda aktiv sayılır ki, qurum ondan daxil olması gözlənilən səmərəyə nəzarət edir. Baxmayaraq ki, qurumun həmin səmərələrə nəzarət edə bilməsi adətən onun qanuni hüquqların nəticəsidir, bununla yanaşı maddə, hüquqi nəzarətin olmadığı halda belə aktiv anlayışına uyğun gəlir. Məsələn, tədqiqat fəaliyyətindən əldə edilmiş “nou-hau”, onun gizli saxlanılması ilə ondan daxil olması gözlənilən səmərələrə qurumun nəzarət etməsi halında aktiv anlayışına uyğun gələ bilər. 4.13 Qurumun aktivləri keçmiş əməliyyatlar və ya digər keçmiş hadisələr nəticəsində əmələ gəlir. Qurumlar adətən aktivləri satın almaqla və ya istehsal etməklə əldə edirlər, lakin digər əməliyyatlar və ya hadisələr də aktivlər yarada bilər; bunlara müəyyən bir ərazidə iqtisadi inkişafın gücləndirilməsi proqramı çərçivəsində və kəşf edilmiş faydalı qazıntı yataqlarının kəşf edilməsi ilə qurumun dövlətdən aldığı mülkiyyəti göstərmək olar. Gələcəkdə baş verməsi gözlənilən əməliyyatlar və ya hadisələr özü-özlüyündə aktiv əmələ gətirmir; belə ki, məsələn, ehtiyat almaq niyyəti özlüyündə aktiv anlayışına uyğun gəlmir. 4.14
Baş verən xərclərlə yaranan aktivlər arasında çox yaxın əlaqə vardır, lakin ikisinin də eyni zamanda baş verməsi vacib deyil. Deməli, qurumun xərc çəkməsi onun gələcəkdə iqtisadi səmərənin əldə edilməsi məqsədinin güdüldüyünə sübut ola bilər, lakin bu aktiv anlayışına uyğun gələn maddənin əldə edilməsi üçün əsaslı sübut deyil. Eynilə müvafiq xərclərin olmaması maddənin aktiv anlayışına uyğun gəlməsinə və beləliklə mühasibat balansında tanınmaq üçün namizədliyinə mane olmur; məsələn, quruma bağışlanılmış maddələr aktiv anlayışına uyğun gələ bilər. Öhdəliklər 4.15
Öhdəliyin əsas xüsusiyyəti qurumun cari borc öhdəliyinin olmasıdır. Borc öhdəliyi müəyyən bir şəkildə hərəkət etmək və ya icra etmək barədə borc və ya vəzifədir. Borc öhdəlikləri icbari müqavilədən və ya qanuni tələbdən irəli gələrək hüquqi baxımdan icrası məcburi ola bilər. Buna sadə misal olaraq əldə edilən mallara
© IFRS Foundation 19
işgüzar təcrübədən, ənənədən və yaxşı işgüzar münasibətləri saxlamaq istəyindən və ya ədalətli davranmaqdan yarana bilər. Məsələn, zəmanətli istifadə müddətinin keçməsindən sonra belə aşkar olunmasına baxmayaraq qurum məhsulda olan qüsurları düzəltmək üçün öz siyasəti üzrə qərar qəbul edərsə, satılmış mallar baxımından çəkilməsi gözlənilən xərclərin məbləğləri öhdəliklərdir. 4.16 Cari borc öhdəliyi ilə gələcək öhdəlik arasında fərq qoyulmalıdır. Qurum rəhbərliyinin gələcəkdə aktivlərin əldə edilməsi ilə bağlı qəbul etdiyi qərar özlüyündə cari borc öhdəliyinin yaranmasına səbəb olmur. Borc öhdəliyi adətən aktivin təqdim edilməsi və ya qurumun aktivi əldə etməsi ilə bağlı ləğv edilə bilməyən müqaviləyə daxil olması zamanı yaranır. Sonuncu halda, müqavilənin ləğvediləbilməzlik xüsusiyyəti o deməkdir ki, öhdəliyin icra edilməməsinin iqtisadi nəticələri, məsələn, böyük həcmdə cərimənin mövcud olmasına görə, quruma resursların digər tərəfə getməsinin qarşısını almaq üçün çox az seçim hüququ verir. 4.17
Digər tərəflərin tələblərini təmin etmək üçün cari öhdəliklərin icrası adətən qurumun iqtisadi səmərəni özündə təccəssüm etdirən resurslardan imtinası ilə nəticələnir. Cari öhdəliyin icrası müxtəlif üsullarla təmin edilə bilər, məsələn: (a)
pul vəsaitləri ilə ödəmə ilə; (b)
digər aktivlərin köçürülməsi ilə; (c)
xidmətlərin təqdim edilməsi ilə; (d)
bir öhdəliyin digəri ilə əvəz edilməsi ilə; və ya (e)
öhdəliyin kapitala çevrilməsi ilə.
Öhdəlik kreditorun tələbindən imtina etməsi və ya bu hüququnu itirməsi kimi digər vasitələrlə də ləğv edilə bilər. 4.18
Öhdəliklər keçmiş əməliyyatlar və ya digər hadisələr nəticəsində yaranır. Beləliklə, məsələn, malların əldə edilməsi və xidmətlərdən istifadə ticari kreditor borclarını yaradır (avans olaraq və ya çatdırılma anında ödəniş edilməyibsə) və bank kreditinin götürülməsi həmin krediti banka geri ödəmək öhdəliyini yaradır. Qurum sifarişçilərin illik alışlarına əsaslanmaqla gələcək güzəştləri öhdəlik kimi tanıya bilər; bu halda malların keçmişdə satılması öhdəliyin yaranmasına səbəb olan əməliyyat sayılır. 4.19
Bəzi öhdəliklər ancaq kifayət qədər uçot təxmini əsasında ölçülə bilər. Bəzi qurumlar bu öhdəlikləri ehtiyat fondları kimi göstərir. Bəzi ölkələrdə belə ehtiyat fondlarına öhdəlik kimi baxılmır, çünki öhdəlik anlayışı dar mənada elə müəyyən edilir ki, o yalnız təqribi qiymətləndirməyə ehtiyac olmadan müəyyən bilən məbləğləri özündə əks etdirir. 4.4-cü maddədəki öhdəlik anlayışı daha geniş yanaşmanı nəzərdə tutur. Beləliklə, ehtiyat fondu cari öhdəlik ilə əlaqəlidirsə və öhdəlik anlayışının digər müddəalarına da uyğun gəlirsə, məbləğ təqribi qiymətləndirilməli olsa belə bu öhdəlik sayılır. Bu ehtiyat fondlarına nümunə olaraq mövcud zəmanətlərin ödənilməsi üzrə ehtiyat fondları və pensiya öhdəliklərini icra etmək üçün ehtiyat fondlarını göstərmək olar. Kapital 4.20
Baxmayaraq ki, 4.4- cü maddədə kapital qalıq məbləğ kimi müəyyən edilir, mühasibat balansında o alt hesablar üzrə təsnifləşdirilə bilər. Məsələn, korporativ qurumda səhmdarlar tərəfindən qoyulmuş fondlar, bölüşdürülməmiş mənfəət, bölüşdürülməmiş mənfəətin ayrılmasını göstərən ehtiyat fondları və kapitalın saxlanılması üzrə düzəlişləri təmin edən ehtiyat fondları ayrı-ayrılıqda göstərilə bilər. Belə təsnifatlar qurumun kapitalı bölüşdürmək və ya digər şəkildə istifadə etmək imkanları üzərində hüquqi və ya digər məhdudiyyətlər göstərdiyi zaman, maliyyə hesabatları istifadəçiləri üçün iqtisadi qərarlar qəbul etmək ehtiyacı baxımından əhəmiyyətli ola bilər. Onlar həmçinin qurumda iştirak payı olan səhmdarların dividendlərin əldə edilməsi və ya kapital qoyuluşunun geri ödənməsi baxımından fərqli hüquqlara malik olduqlarını əks etdirə bilər. 4.21 Quruma
və onun kreditorlarına itkilərin təsirinə qarşı əlavə müdafiə vasitəsi vermək məqsədilə bəzən nizamnamə və ya digər qanunla ehtiyat fondlarının yaradılması tələb edilir. Milli vergi qanunvericiliyi ilə belə ehtiyat fondlarına köçürmələr edildiyi halda vergi tutulan öhdəliklərin vergidən azad olması və ya azaldılması nəzərdə tutularsa, digər ehtiyat fondları da yaradıla bilər. Belə hüquqi, məcburi və vergi ehtiyat fondlarının mövcudluğu və həcmi istifadəçilər tərəfindən iqtisadi qərar qəbulu üçün əhəmiyyətli informasiya sayılır. Belə ehtiyat fondlarına köçürmələr xərclər yox, bölüşdürülməmiş mənfəətin istifadəsidir. 4.22 Mühasibat balansında göstərilən kapitalın məbləği aktiv və öhdəliklərin ölçülməsindən asılıdır. Bir qayda olaraq, kapitalın ümumi məbləği yalnız təsadüfi halda qurumun səhmlərinin ümumi bazar dəyərinə və ya xalis aktivlərin hissə-hissə ya da fəaliyyətin fasiləsizliyi prinsipi əsasında qurumun bütövlükdə satılmasından əldə edilə bilən məbləğə uyğun gəlir.
Yüklə 300,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|