Maliyyə Hesabatları üzrə Konseptual Əsaslar
Yüklə 300,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ölçülmənin ehtibarlılığı
- Aktivlərin tanınması
- Öhdəliklərin tanınması
- Gəlirin tanınması
- Xərclərin tanınması
- Maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirilməsi
- Kapital və kapitalın saxlanılması konsepsiyaları Kapital konsepsiyaları
22
© IFRS Foundation qəbulediləndir. Bununla belə, əksər debitor borclarının müəyyən hissəsinin ödənməməsi adətən mümkün sayılır; beləliklə, iqtisadi səmərədə gözlənilən azalmanı göstərən xərclər tanınır. Ölçülmənin ehtibarlılığı 4.41
Maddənin tanınmasının ikinci meyarı, onun etibarlı ölçülə bilən əldə etmə məsrəflərinə və ya dəyərə malik olmasıdır. Bir çox hallarda əldə etmə məsrəfləri və ya dəyər təqribi qiymətləndirilməlidir; əsaslı təqribi qiymətləndirmələrin istifadəsi maliyyə hesabatlarının hazırlanmasının əsas hissəsini təşkil edir və onların etibarlılığına xələl gətirmir. Bununla belə, əsaslı qiymətləndirmə edilə bilmədikdə maddə mühasibat balansında və ya mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınmır. Məsələn, məhkəmə iddiasından gözlənilən daxilolmalar həm aktiv, həm də gəlir anlayışına, həmçinin tanınma üçün mümkünlük meyarına uyğun gələ bilər; bununla belə, iddianın dəyərinin etibarlı ölçülməsi mümkün deyilsə, o, aktiv və ya gəlir kimi tanınmamalıdır; lakin iddianın özünün mövcudluğu qeydlərdə, izahedici materiallarda və ya əlavə cədvəllərdə açıqlana bilər. 4.42
Konkret vaxtda 4.38-ci maddədəki tanınma meyarlarına cavab verməyən maddə daha sonrakı tarixdə sonrakı vəziyyətlərin və hadisələrin nəticəsi olaraq tanınma şərtlərinə cavab verə bilər. 4.43
Elementin mühüm xüsusiyyətlərinə malik olan, lakin tanınma meyarlarına cavab verməyən maddənin, buna baxmayaraq, qeydlərdə, izahedici materiallarda və ya əlavə cədvəllərdə açıqlanması yol veriləndir. Maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri tərəfindən qurumun maliyyə vəziyyətinin, fəaliyyətinin nəticələrinin və maliyyə vəziyyətindəki dəyişikliklərin qiymətləndirilməsi üçün maddə barədə informasiyanın münasib hesab edilməsi zamanı bu məqsədəuyğundur.
4.44
Aktiv yalnız quruma gələcək iqtisadi səmərənin daxil olmasının ehtimal olunduğu və onun dəyəri və ya qiyməti etibarlı səviyyədə qiymətləndirilə bildiyi halda mühasibat balansında tanınır. 4.45 Cari hesabat dövrünün xaricində quruma iqtisadi səmərənin daxil olmasını qeyri-mümkün edən xərclər baş verdiyi zaman, aktiv mühasi bat balansında tanınmır. Əvəzində belə əməliyyatlar mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda xərclərin tanınması ilə nəticələnir. Belə əksetdirmə nə rəhbərliyin xərclər çəkilən zaman qurum üçün iqtisadi səmərə əldə etməkdən başqa digər bir niyyətinin olduğuna, nə də rəhbərliyin səhv istiqamətləndirildiyinə işarə edir. Cari hesabat dövrünün xaricində iqtisadi səmərənin quruma daxil olması müəyyənliyi ilə bağlı yalnız ehtimalın olması aktivin tanınması baxımından kifayət deyil. Öhdəliklərin tanınması 4.46
Öhdəlik cari borcun ödənilməsi nəticəsində gələcək iqtisadi səmərəni təcəssüm etdirən resursların qurumdan xaric olmasının ehtimal olunduğu və ödəniləcək borc məbləğinin etibarlı səviyyədə qiymətləndirilə bildiyi hallarda mühasibat balansında tanınır. Təcrübədə bərabər nisbətdə icra edilməyən müqavilə üzrə öhdəliklər (məsələn, sifariş verilmiş ancaq qəbul edilməmiş ehtiyat üzrə öhdəliklər) bir qayda olaraq maliyyə hesabatlarında öhdəlik kimi tanınmır. Bununla belə, bu kimi borclar, konkret vəziyyətlərdə tanınma kriteriyasına cavab vermək şərtilə, öhdəlik anlayışına uyğun gələ və tanıma şərtlərinə cavab verə bilər. Belə vəziyyətlərdə öhdəliyin tanınması müvafiq aktivlərin və ya xərclərin tanınmasına da səbəb olur.
4.47
Gəlir aktivlərin artması və ya öhdəliklərin azalması ilə əlaqəli gələcək iqtisadi səmərədə etibarlı şəkildə ölçülə bilən artım baş verdiyi halda mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınır. Əslində bu o deməkdir ki, gəlirin tanınması aktivlərdəki artım və ya öhdəliklərdəki azalmanın tanınması ilə üst-üstə düşür (məsələn, mal və xidmətlərin satışı və ya ödənilməli olan borclardan imtina edilməsilə öhdəliklərin azalması nəticəsində aktivlərdə xalis artım). 4.48
Gəlirin tanınması üçün bir qayda olaraq təcrübədə qəbul edilmiş prosedurlar, məsələn gəlirin qazanılmış olması tələbi, bu Konseptual Əsaslarda tanınma meyarlarının tələbləridir. Belə prosedurlar əsasən etibarlı ölçülə bilən və kifayət qədər müəyyənlik dərəcəsi olan maddələrin gəlir kimi tanınmasını məhdudlaşdırmağa yönəlib. Xərclərin tanınması 4.49
Xərclər aktivlərin azalması və ya öhdəliklərin artması ilə əlaqəli gələcək iqtisadi səmərədə etibarlı ölçülə bilən azalma baş verdiyi halda mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınır. Əslində bu o deməkdir ki,
© IFRS Foundation 23
əmək haqqının ödənilməsi üzrə borclar və ya avadanlığın köhnəlməsi). 4.50
Xərclər mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda çəkilmiş xərclər ilə xüsusi gəlir maddələrinin qazanılması arasında birbaşa əlaqə əsasında tanınır. Əsasən xərclərlə gəlirin uyğun gəlməsi kimi qəbul edilən bu proses birbaşa və birgə şəkildə eyni əməliyyatlar və ya digər hadisələr nəticəsində yaranan gəlirlər və xərclərin eyni vaxtda və birləşmiş halda tanınmasını ehtiva edir; məsələn, satılmış malların maya dəyərini təşkil edən xərclərin müxtəlif tərkib hissələri malların satışından əldə edilmiş gəlirlə eyni zamanda tanınır. Bununla belə, bu
Konseptual Əsaslara əsasən gəlir və xərclərin uyğun gəlməsi konsepsiyasının tətbiqi mühasibat balansında aktiv və ya öhdəliklər anlayışına uyğun gəlməyən elementlərin tanınmasını qəbul etmir. 4.51 İqtisadi səmərənin bir neçə hesabat dövrü üçün artması gözlənilirsə və gəlir ilə əlaqə yalnız geniş şəkildə və ya dolayı yolla müəyyən edilirsə, xərclər mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda sistemli və əsaslandırılmış bölüşdürmə əsasında tanınır. Bu çox vaxt torpaq, tikili, avadanlıqlar, qudvil, patentlər və ticarət nişanları kimi aktivlərin istifadəsi ilə əlaqəli xərclərin tanınması baxımından zəruri olur; belə hallarda xərcə köhnəlmə və ya amortizasiya kimi baxılır. Bu bölüşdürmə prosedurları həmin maddələrlə bağlı iqtisadi səmərələrin istehlak edildiyi və ya sona çatdığı əlaqəli hesabat dövründə xərclərin tanınmasını nəzərdə tutur. 4.52
Xərclər gələcək iqtisadi səmərə yaratmırsa və ya gələcək iqtisadi səmərə mühasibat balansında aktiv kimi tanınma şərtlərinə cavab vermədiyi və ya belə tanınması dayandırıldığı məbləğdə və halda, mənfəət və zərər haqqında hesabatda dərhal xərc kimi tanınır. 4.53
Xərc həmçinin aktiv tanınmadan öhdəliyin yarandığı hallarda da, məhsul üzrə zəmanət öhdəliyinin əmələ gəlməsindəki kimi, mənfəət və ya zərə haqqında hesabatda tanınır. Maliyyə hesabatları elementlərinin qiymətləndirilməsi 4.54
Qiymətləndirmə maliyyə hesabatları elementlərinin mühasibat balansında və mənfəət və ya zərər haqqında hesabatda tanınmalı və uçota alınmalı olduğu monetar məbləğlərinin müəyyən edilməsi prosesidir. Bu prosesə konkret ölçülmə kriteriyasının seçimi daxildir. 4.55
Maliyyə hesabatlarında müxtəlif səviyyələrdə və dəyişən kombinasiyalarda bir çox qiymətləndirmə metodları istifadə olunur. Onlara aşağıdakılar daxildir: (a)
etmə tarixində onların əldə edilməsi üzrə verilmiş kompensasiyanın ədalətli dəyərində əks olunur. Öhdəliklər öhdəliyin əvəzi olaraq əldə edilmiş gəlir məbləğində və ya bəzi hallarda (məsələn, mənfəət vergisi) işin adi gedişində öhdəliyi təmin etmək üçün ödənilməsi gözlənilən pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərində əks olunur. (b)
Cari dəyər. Eyni və ya ekvivalent aktiv cari dövrdə əldə edilibsə, aktivlər ödənilməli olan pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin məbləğində uçota alınırlar. Öhdəliklər cari borcun ödənilməsi üçün tələb ediləcək pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin diskontlaşdırılmamış məbləğində uçota alınırlar. (c)
cari dövrdə əldə edilə bilən pul vəsaitləri və onların ekvivalentlərinin məbləğində uçot alınırlar. Öhdəliklər onların ödənilmə dəyəri üzrə əks olunur; yəni iş fəaliyyətinin adi gedişində öhdəliyi təmin etmək üçün ödənilməsi gözlənilən pul vəsaitləri və ya onların ekvivalentlərinin diskontlaşdırılmamış məbləği üzrə əks olunur. (d)
Diskontlaşdırılmış dəyər. Aktivlər maddənin iş fəaliyyətinin adi gedişində əmələ gətirməsi gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti daxilolmalarının cari diskontlaşdırılmış dəyərində əks olunur. Öhdəliklər iş fəaliyyətinin adi gedişində onları təmin etmək üçün tələb edilməsi gözlənilən gələcək xalis pul vəsaiti xaricolmalarının cari diskontlaşdırılmış dəyərində əks olunur. 4.56 Qurumlar tərəfindən maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında qəbul edilmiş əsas qiymətləndirmə metodu ilkin dəyərdir. Bu adətən digər qiymətləndirmə metodları ilə birgə istifadə edilir. Məsələn, ehtiyatlar adətən aşağı qiymətlə və xalis mümkün satış dəyəri ilə əks etdirilir, bazar qiymətli kağızları onların bazar dəyəri ilə və pensiya öhdəlikləri isə onların diskontlaşdırılmış dəyəri üzrə əks etdirilə bilər. Bundan başqa, bəzi qurumlar mühasibat uçotunun ilkin dəyər modelinin qeyri-monetar aktivlərin qiymətlərindəki dəyişiklərin təsirlərinin öhd əsindən gələ bilməməsinə cavab olaraq cari dəyər metodundan istifadə edirlər. 24
© IFRS Foundation Kapital və kapitalın saxlanılması konsepsiyaları Kapital konsepsiyaları 4.57
Əksər qurumlar tərəfindən maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında maliyyə kapitalı konsepsiyası qəbul edilmişdir. Investisiyaya qoyulmuş pul və ya alıcılıq qabiliyyətinə investisiya kimi maliyyə kapitalı konsepsiyasına əsasən kapital qurumun xalis aktivləri və ya xüsusi kapitalı ilə sinonimdir. Əməliyyat imkanları kimi fiziki kapital konsepsiyasına əsasən kapitala qurumun, məsələn, hər gün üçün məhsul buraxılışına əsaslanan, istehsal gücü kimi baxılır. 4.58
Qurum tərəfindən münasib kapital konsepsiyasının seçilməsi maliyyə hesabatları istifadəçilərinin ehtiyaclarına əsaslanmalıdır. Beləliklə, kapitalın maliyyə konsepsiyası o halda qəbul edilməlidir ki, maliyyə hesabatlarının istifadəçiləri ilk növbədə nominal investisiya kapitalının saxlanılmasında və ya investisiya kapitalının alıcılıq qabiliyyətində maraqlıdırlar. Bununla belə, istifadəçilərin əsas marağı qurumun əməliyyat imkanları ilə bağlıdırsa, onda fiziki kapital konsepsiyası istifadə edilməlidir. Seçilmiş konsepsiya gəlirin müəyyən edilməsindəki məqsədi göstərir, baxmayaraq ki, konsepsiyanın tətbiqi zamanı bəzi ölçülmə çətinlikləri ola bilər.
4.59
4.57- ci maddədəki kapital konsepsiyaları aşağıdakı kapitalın saxlanılması üzrə konsepsiyaları əmələ gətirir: (a)
hesabat dövrü ərzində mülkiyyətçilərə edilən hər hansı bölüşdürmələr və onlar tərəfindən hər hansı pay qoyuluşları çıxılmaqla hesabat dövrünün sonundakı xalis aktivlərin maliyyə (və ya pul) məbləği hesabat dövrünün əvvəlindəki xalis aktivlərin maliyyə (və ya pul) məbləğindən çox olsun. Maliyyə kapitalının saxlanılması ya nominal pul vahidləri ilə ya da sabit alıcılıq qabiliyyəti vahidləri ilə ölçülə bilər. (b)
dövrü ərzində mülkiyyətçilərə edilən hər hansı bölüşdürmələr və onlar tərəfindən hər hansı pay qoyuluşları çıxılmaqla qurumun hesabat dövrünün sonundakı fiziki məhsuldarlıq (və ya əməliyyat) imkanları (və ya bu imkanlara nail olmaq üçün lazım olan resurslar və fondlar) hesabat dövrünün əvvəlindəki fiziki imkanlarından çox olsun. 4.60
Kapitalın saxlanılması üzrə konsepsiya qurumun saxlamaq istədiyi kapitalı necə müəyyən etməsində maraqlıdır. Mənfəətin necə ölçülməsini göstərdiyi üçün, bu, kapital konsepsiyaları ilə mənfəət konsepsiyaları arasındakı əlaqəni təmin edir; bu, qurumun investisiya kapitalı üzrə mənfəəti ilə onun kapitalı qaytarması arasındakı fərqi müəyyən etmək üçün ilkin şərt kimi çıxış edir; yalnız kapitalın saxlanılması üçün lazım olan məbləği aşan aktivlərin daxilolması mənfəət və buna görə də investisiya kapitalı üzrə mənfəət hesab edilə bilər. Deməli, mənfəət gəlirdən xərclər (o cümlədən, müvafiq olan yerdə kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər) çıxıldıqdan sonra qalan son qalıq məbləğdir. Xərclər gəlirdən artıqdırsa, son qalıq məbləğ itkidir. 4.61
Fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyası qiymətləndirmənin cari dəyər metodunun qəbul edilməsini tələb edir. Maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyası isə qiymətləndirmənin xüsusi metodunun istifadəsini tələb etmir. Bu konsepsiyaya uyğun olaraq metodun seçilməsi qurumun saxlamaq istədiyi maliyyə kapitalının növündən asılıdır. 4.62 Kapitalın saxlanılması üzrə iki konsepsiya arasında prinsipial fərq qurumun aktiv və öhdəliklərinin qiymətlərindəki dəyişikliklərin təsirinin uçotu qaydasıdır. Ümumi mənada, qurum o halda kapitalı saxlamış olur ki, hesabat dövrünün sonunda onun kapitalı hesabat dövrünün əvvəlində olduğu qədər olsun. Dövrün əvvəlində kapitalın saxlanılması üçün tələb olunanın üzərindəki istənilən məbləğ mənfəət hesab edilir. 4.63
Kapitalın nominal pul vahidləri baxımından müəyyən edildiyi maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyasına əsasən, mənfəət dövr ərzində nominal pul kapitalındakı artımı göstərir. Beləliklə, adətən sahiblikdən gəlirlər adlanan, müəyyən dövr ərzində saxlanılan aktivin qiymətindəki artımlar, konseptual baxımdan mənfəətdir. Lakin aktivlər mübadilə əməliyyatı nəticəsində xaric olmadıqcə, onlar belə tanına bilməzlər. Maliyyə kapitalının saxlanılması konsepsiyası sabit alıcılıq qabiliyyəti vahidləri baxımından müəyyən edilərkən, mənfəət müəyyən dövr ərzində investisiya edilmiş alıcılıq qabiliyyətindəki artımı göstərir. Beləliklə, aktivin qiymətindəki artımın yalnız qiymətlərin ümumi səviyyəsindəki artımı aşan həmin hissəsi, mənfəət hesab edilir. Artımın yerdə qalan hissəsi kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər və beləliklə kapitalın bir hissəsi sayılır. 4.64
Fiziki məhsuldarlıq baxımından qiymətləndirilərkən fiziki kapitalın saxlanılması konsepsiyasına əsasən, mənfəət müəyyən dövr ərzində həmin kapitaldakı artımı göstərir. Qurumun aktiv və öhdəliklərinə təsir
© IFRS Foundation 25
baxılır; beləliklə, onlara mənfəət kimi deyil, xüsusi kapitalın bir hissəsi olan kapitalın saxlanılmasını təmin edən düzəlişlər kimi baxılır. 4.65 Qiymətləndirmə metodlarının və kapitalın saxlanılması üzrə konsepsiyaların seçilməsi maliyyə hesabatlarının hazırlanmasında istifadə edilən uçotu modelini müəyyən edəcək. Müxtəlif uçotu modelləri fərqli münasiblik və etibarlılıq dərəcəsi nümayiş etdirir və başqa sahələrdə olduğu kimi rəhbərlik münasiblik və etibarlılıq arasında tarazlıq axtarmalıdır. Bu Konseptual Əsaslar bir çox uçot modellərinə tətbiq edilə bilir və seçilmiş model əsasında maliyyə hesabatlarının hazırlanması və təqdim edilməsində göstəriş rolu oynayır. Hiperinflasiya iqtisadiyyatı şəraitində olan valyutada hesabat verən qurumlar üçün olanlar kimi xüsusi vəziyyətlər istisna olmaqla, hazırda MUBS-un İdarə heyətinin konkret modeli təyin etmək niyyəti yoxdur. Lakin belə bir niyyət dünyada baş verən dəyişikliklər fonunda nəzərdən keçiriləcəkdir. Yüklə 300,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|