MahirəNərimanqızı
Yüklə 3,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 69
– Azərbaycan Cümhuriyyəti bütün müsəlman xalqlarına müstəmləkə zülmündən azad
olmanın, müstəqil dövlət yaranmasının nümunəsini göstərdi. – Müstəqil dövlətin yaradılması üçün əlverişlı beynəlxalq şərait mövcud idi. Osmanlı imperatorluğunun yardımları dövlətin yaradılması üçün mühüm xarici faktor rolunu oynadı.
– Nəhayət, müstəqil dövlətin yaradılması obyektiv tarixi proseslərin və Azərbaycan xalqının uzun illər boyu apardığı istiqlal mübarizəsinin konkret nəticəsi idi.
Kitabda hörmətli Əli müəllim Ararat respublikalarından bəhs edərkən haqlı olaraq qeyd edir ki, Cənubi Qafqazda heç zaman Ermənistan adlı inzibati-siyasi vahid olmamışdır. Müəllif fikrini davam etdirərək xüsusi vurğulayır ki, Ermənistan adlı dövlət ilk dəfə olaraq məhz qədim İrəvan şəhəri mərkəz seçilməklə Azərbaycan torpaqlarında yaradılmışdır.Yaradılarkən Ermənistan ərazisi təxminən 9 min kvadratmetr elan edilmişdi. Yeni yaradılmış dövlətin hətta paytaxtı yox idi. Ermənilər bu zaman İrəvana iddia etmirdilər. Onlar dövlət yaratmaq üçün indiki Türkiyənin bəzi vilayətlərini və paytaxt olaraq Gümrünü istəyirdilər. Həmin torpaqlar və Gümrü o zaman türk ordusunun nəzarəti altında idi. Əsərdə Azərbaycan Milli Şurasının paytaxt olaraq İrəvanı Ermənistana güzəşt etməsinin səbəblərinə də aydınlıq gətirilmişdir. Müəllifin bu məsələ ilə bağlı kifayət qədər əsaslandırılmış arqumentləri belədir:
– Birincisi, Milli Şura İrəvanı Ermənistana verməklə erməni və Azərbaycan xalqları arasında milli sülhün yaranacağına, ermənilərin ondan sonra guya ərazi iddiaları irəli sürməyəcəyinə ümid edirdi.
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu
70 – İkincisi, ermənilər artıq İrəvanı işğal etmişdilər və onun azad edilməsi qanlı müharibə vasitəsilə mümkün idi.
– Üçüncüsü, bu məsələdə xarici amilin də rolu danılmaz idi. Türklər də həmin vaxtda bütün dünyada antitürk fəaliyyət sərgiləyən və Anadolunun bir çox strateji məntəqələrini tələb edən erməniləri sakitləşdirmək, bu ərazilərdə sabitlik yaradılmasını təmin etmək, müttəfiqlərin ermənilərlə bağlı ərazi və digər təzminat tələblərini önləmək məqsədilə Azərbaycan hökumətinə İrəvanı ermənilərə güzəştə getməyi tövsiyə edirdilər.
Heç şübhəsiz, Türkiyə bu addımın atılmasının vacibliyini Azərbaycanın müstəqilliyinin qorunub saxlanılmasına ciddi təhlükələrin olması ilə əsaslandırdı.
Əsərdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaranmasına dünyanın böyük dövlətlərinin birmənalı olmayan münasibəti ilə bağlı məsələlər də xüsusi tədqiqat predmeti olaraq araşdırılmış, bu məsələdə hər bir dövlətin tutduğu mövqeyi şərtləndirən amillər, bu prosesdə səbəb-nəticə əlaqəsi kifayət qədər dolğun və əsaslandırılmış təqdim olunmuşdur. Məsələn, əsərdə qeyd olunur ki, bolşevik Rusiyası sona qədər Azərbaycanın müstəqilliyini tanımadı. Bolşevik hökuməti Bakı neftinin digər bir ölkənin əlinə keçməsinə imkan vermək istəmirdi. Məlum reallıqlar fonunda Osmanlı imperatorluğunun mövqeləri regionda möhkəmlənirdi. Osmanlı regionda çoxluq təşkil edən türk-müsəlman əhaliyə arxalanırdı. Almaniya regionda müəyyən rol oynamaq istəyirdi. Onun siyasətində arxalandığı qüvvə çarizm tərəfindən müxtəlif dövrlərdə bu yerlərə yerləşdirilən alman koloniyaları və gürcülər idi. Almaniyanın Azərbaycanda neft və digər təbii sərvətlərə yiyələnmək maraqları da var idi. Müəllifin elmi qənaətinə görə, Antanta ölkələri regionun nə Osmanlının təsiri altına düşməsini, nə də Sovet Rusiyasının nəzarətində qalmasını istəyirdilər. İngilislər
www.kitabxana.net – Milli Virtual-Elektron Kitabxananın e-nəşri Azərbaycan multikultiralizmi Elmi toplu 71
Bakı neftinə sahib olmağa, Xəzər üzərində nəzarəti ələ keçirməyə və Orta Asiyaya gedən yollara yiyələnməyə, Şimali Qafqazda gedən antisovet hərəkatını gücləndirməklə Rusiyada devrilmiş rejimi bərpa etməyə çalışırdılar.
Əsərdə regionda formalaşmış belə olduqca mürəkkəb geosiyasi amillər və
proseslər kontekstində Azərbaycan Xalq
Cümhuriyyətinin geosiyasi fəaliyyəti, habelə xarici dövlətlərin Cənubi Qafqaz siyasətinin forma-məzmun xüsusiyyətləri, xarakteri və reallaşdırılması mexanizmləri araşdırılmış, böyük elmi və siyasi əhəmiyyəti olan elmi qənaətlər və nəticələr irəli sürülmüşdür. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətin beynəlxalq legitimlik əldə etmək istiqamətində atdığı israrlı və məqsədyönlü addımlar, bu istiqamətdə ayrı-ayrı böyük dövlətlərin kəsişən və toqquşan mənafeləri, xüsusən bolşevik Rusiyasının hər vəchlə zəngin Bakı neftinə sahib olmaq niyyəti və bu məqsədlə Azərbaycana qarşı ardıcıl təzyiqlər göstərməsi nəticəsində formalaşmış olduqca mürəkkəb geosiyasi vəziyyətlə bağlı məsələlər dürüst və obyektiv təhlillər predmetinə çevrilmişdir. Əsərdə Sovet Rusiyasının işğal siyasətinin nəticəsi olaraq Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinə son qoyulması prosesinin geosiyasi nəticələrinin şərhini verən professor Əli Həsənov qeyd edir ki, bu, həm də Azərbaycan və Cənubi Qafqazın yeni geostrateji vəziyyətinin başlanğıcı idi. Artıq Rusiya və İran arasında bufer dövləti rolunu oynayan müstəqil Azərbaycan dövləti mövcud deyildi və həmin ölkələrlə sərhədlərə Rusiya bilavasitə nəzarət etmək imkanı qazandı. Fikrini davam etdirərək, müəllif haqlı olaraq qeyd edir ki, artıq İran və Türkiyə zəif və kiçik Azərbaycan, Gürcüstan və Ermənistan ilə deyil, agır vəziyyətdə olmasına baxmayaraq, güclənməkdə olan Rusiya ilə qonşuya çevrildilər.Türkiyə bu reallıqlar fonunda Rusiyanın timsalında özünə müttəfiq tapdı. Digər tərəfdən də elə həmin Antantanın və Rusiyanın dəstəyi ilə Türkiyə ərazisində dövlət yaratmaq istəyən ―erməni məsələsi‖ni həll etdi. Bu isə təkcə Cənubi Qafqazda deyil, Yüklə 3,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|