Magistratura məRKƏZİ” Əlyazması hüququnda
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
11 ABŞ-ın bank və maliyyə sektoru olmaqla, bütün dünyada iqtisadi tarazlığın pozulmasına gətirib çıxardı və maliyyə böhranı qlobal xarakter aldı. 6 Böhranın baş vermə səbəbləri kimi aşağıda qeyd olunmuş faktorlar göstərilir: - ABŞ-ın XXI əsrin əvvəllərində həyata keçirdiyi hərbi əməliyyatlara külli miqdarda vəsait xəcləməsi. ABŞ Konqresi tərəfindən hazırlanan hesabata əsasən ABŞ-ın Əfqanıstan və İraq anti-terror əməliyyatlarında xərcləri 1.6trilyon dollar təşkil etmişdir. Təbii ki, bu maliyyə itkisi özünü iqtisadiyyatda göstərməyə bilməzdi. - Qızılın qiymətinin ən yüksək həddə çatması. 2008-ci ilin dekabr ayının ilk günlərində qramı 25,6 dollardan satılan qızıl bir il sonra 38,5 dollara satıldı. - ABŞ dollarının məzənnəsinin kəskin aşağı düşməsi; - ABŞ-da həyata keçirilən səmərəsiz “ipoteka kreditləri” siyasəti. Belə ki, 1920-ci illərdə olduğu kimi 2000-ci illərdə də əksəriyyətin marağı gəlirlərini ABŞ-da daşınmaz əmlak sektorunda dəyərləndirmək oldu. Nəticədə ABŞ-da mənzil qiymətləri 2 dəfə artdı və ölkə büdcəsinə 650.000.000$ əlavə gəlir daxil oldu. Digər tərəfdən, “İctimai İnvestisiya Aktı”-na əsasən orta və aşağı gəlirli əhalinin ev və digər istehlak kreditləri almasına şərait yaradılmalı idi. Bununla da kredit verən qurumlar öz tələblərini yumşaltdılar. Akta edilən digər dəyişikliklər dövlət tərəfindən öhdəliklərinə zəmanət verilən və dövlətdən limitsiz kredit ala bilən açıq səhmdar cəmiyyətlərinin həmin aşağı və orta gəlirlilər qrupuna da investisiya yönəltməsinə imkan yaratdı. Bu əslində kredit qabiliyyəti olmayan qrupa kredit vermə prosesinin başlanması demək idi . 2007-ci ilin sonlarından etibarən isə mənzil bazarında mövcud qiymət artımı sürətli enmə ilə əvəz olundu. Beləliklə, kredit bazarı çökdü, kredit borclarını ödəyə bilməyənlər iflas etdi, alınan mənzillər isə ödənilməyən borc səbəbindən istehsalçı şirkətlərə geri qaytarıldı. Müsadirə 6 R.Blackburn “The Suprime Crisis” (2008), pg. [ 96 ] : htttp://faculty .washington.dc/sparke/blackburn.pdf (son baxılma tarixi: 09.02.2014) 12 edilmiş çoxlu sayda evlər bir anda bazara çıxarıldıqda isə bazardakı daşınmaz əmlakın qiyməti kəskin şəkildə aşağı düşdü. 6 - Külli miqdarda kreditlərin verilməsi ilə bankların iflası. Verilən kreditlər əsasən banklardan götürüldüyü üçün banklar kredit riski 8 ilə üzləşdilər. Kredit riski isə “Bank Amerika”, “UBS”, “HSBC” kimi bank sektorunda böyük nüfuza malik onlarla banklarda ümümilikdə 260.000.000.000.000$-ın itirilməsi ilə nəticələndi. Bundan başqa, bank sektorundakı yaranmış problemlər xəbər insanlar arasında banklara inamı azaltdı və onlarda banklardakı depozitlərini 9 itirmək qorxusu yaratdı. Bunun nəticəsində isə hətta sağlam bankların müştəriləri də depozit hesablarındakı pulları geri götürməyə başladılar. 7 - Neftin qiymətində gözlənilməyən artım. 1 barel neft qiymətinin147$-a qədər gözlənilməyən artımı Federal Ehtiyatlar Sisteminin faizləri yüksəltməsinə səbəb oldu. Bu da vətəndaşların kredit və onun faizlərinin ödəmə qabiliyyətini aşağı saldı. 8 Beləliklə, yuxarıda göstərilmiş səbəblər ABŞ-da maliyyə böhranının başlanmasına səbəb oldu. Nəticədə maliyyə institutları böyük risklə üzləşdilər. Böhran zamanı ABŞ-ın öndə gələn 13 ən böyük maliyyə qurumunun 12-si bir-iki həftə ərzində iflas təhlükəsi ilə qarşı-qarşıya qaldı. Böhranın ilkin təsirləri ABŞ maliyyə bazarının əsas donorları - Çin və Rusiyada qeydə alındı. Belə ki, Çin ABŞ hökumətini maliyyəşlədirən ən böyük kreditordur. Asiya nəhənginin 653 milyard dolları ABŞ-ın xəzinə veksellərinə qoyulub, 400 mlrd. dollarına isə ABŞ şirkətlərinin uzunmüddətli öhdəlikləri alınıb. 6 C. Sönmez “Küresel krizin çıkış kaynağı: Mortgage kredileri” (2009), sayfa [ 88-90 ] 7 Z. Turan “Dünyadakı krizlerin ortaya çıkış nedenleri ve ekonomik kalkınmaya etkisi” (2009), sayfa [ c.4, 56-80 ] 8 http://jurnal.meclis.gov.az/news.php?id=24 (son baxılma tarixi: 11.02.2014 ) ____________________________ 8 Kredit riski alınan kreditin və onun faiz dərəcəsinin ödənilməsinin yerinə yetirilə bilməsidir. 9 Depozit fiziki və hüquqi şəxslərin bankda saxlanılan pul vəsaitləridir. 13 Çinin qızıl-valyuta ehtiyatlarının da təxminən 70%-i ABŞ-dadır. Deməli, bu ölkələr iqtisadi fəlakətdən ya birgə xilas olmalı, ya da birgə çökməli idilər. Rusiyanın isə ABŞ-dakı ehtiyatlarının həcmi 150 milyard dollardan çoxdur. Böhranın təsiri 2008-ci ilin oktyabr ayından Avropada da hiss olunmağa başladı. Avropadakı maliyyə böhranının başlıca səbəbi kimi Avropa ölkələri ilə ABŞ arasındakı maliyyə və sahibkarlıq baxımından sıx bağlılığı göstərmək olar. Belə ki, ABŞ və Avropada fəaliyyət göstərən beynəlxalq şirkətlər və banklar ABŞ- dakı fəaliyyətlərindən güclü zərər çəkməyə başlayınca ümumi gəlirləri də azalmış oldu. Bundan başqa, bir sıra Avropa şirkətləri var ki, yalnız ABŞ-a ixrac edilməsi üçün məhsul istehsal edir. Bu hal ABŞ ilə Avropa ölkələri arasındakı bağlılığı daha da artırır və birinə zərər dəydiyi halda, hər iki tərəfdə milyonlarla iş yerlərinin bağlanmasına gətirib çıxarır. Əlavə olaraq, bir çox Avropa şirkətinin və adi vətəndaşlarının ABŞ-dakı şirkətlərin səhmlərinə sahib olduqlarından, ABŞ-dakı şirkətlərin müflisləşməsindən bilavasitə zərər çəkməyə başladılar. Böhrandan zamanı hadisələrin inkişafı Avropa ölkələri üzrə aşağıdakı kimi olmuşdur: Yunanıstan: ABŞ-dakı böhran Avropada ilk olaraq Yunanıstana zərər vurdu, çünki Yunanıstan iqtisadiyyatının əsas sahələri olan yükdaşıma və turizm ABŞ- dakı iqtisadi vəziyyətdən asılı idi. ABŞ-la aparılan ticarət dövriyyəsinin azalması yükdaşımaya təsir etdi. ABŞ-dakı böhran, eyni zamanda, oradan və digər Avropa ölkələrindən Yunanıstana gələn turistlərin sayını hiss olunacaq dərəcədə azaltdı. Yunanıstanın büdcə defisiti 10 getdikcə dərinləşməyə başladı, yəni büdcə gəlirləri getdikcə azaldığına görə xərclə gəlirin arasındakı fərq getdikcə böyüdü. Nəticədə Yunanıstanın iqtisadiyyatı böhrana dücar oldu və ölkə xaricindən maliyyə dəstəyinə ehtiyac yarandı. İrlandiya: İrlandiya dövləti isə ölkədə fəaliyyət göstərən altı ən böyük bankına zamin durmuşdu, yəni həmin altı bankdan hər hansının çətinlik çəkdiyi halda, dövlət ona maliyyə yardım etmək öhdəliyini öz üzərinə götürmüşdü. Bu cür öhdəliklər nadir hal deyil. Böyük bankların müflisləşməsi iqtisadiyyata böyük ziyan vurduğu üçün dünyadakı əksər ölkələrin dövlətləri böyük bankları qorumaq 10 Defisit büdcə xərci ilə büdcə gəliri arasındakı fərqdir. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|