Ma qs ud ha c I y e V

98
BİRİNCİ  KİTAB
мунут -  dəqiqə
родилни -  doğum evi
шашки (M.) -  şaşka
умывальник (M.) -  əl-üz yuyan
заграничник (M.) -  “xarici” mənasında
eptik (Q.),  həftik (M.), аптек (M.) -  aptek
дизиртир (Q., Məl., M.) -  qaçqın
зубила (M.) -  əskənə
землимер (Q.), землемер (M.) -  yer ölçən
адрес (M.), ədris (Q., Məl.) -  civan
кисточка (M.) -  rəng çəkən
чорновой (Məl.),  черновик (M.) -  qaralama
столба (M.) -  dirək
кулак (M.) -  qolçomaq
загатовка// həzreti  (M.) -  tədarük
кантор (M.) -  idarə
спорт (M.) -  idman
сопртсмен (M.) -  idmançı
паралиц (M.) — iflic
balaqaysa  (Q.,  Məl.,  M.)  «полагаетсйа»  sözündən  “alaçaq” 
(pul) mənasında
qarapişik  (Q.,  Ab.,  M.)  -   oğru  mənasında.  Qədim  slavyan 
sözü olan «Карабшик» (eynilə oğru deməkdir)  sözünün təhrifidir, 
диссиплин (M.) -  intizam 
лаврови лист (Q., Məl., M.) -  dəfnə yarpağı 
лодур (Q., M.) -  tənbəl 
бирйуза (M., Məl.) -  şam ağacı 
парадка (M., Məl.) -  səliqə 
паталок (M., Məl.) -  səqf 
тирапка (M., Məl.) -  əski 
шунур (Q.) -  qaytan
шесторки (Q., M.) -  elçi; шесторка (xidmətçi) sözündən və s. 
Təbiidir ki,  rus  dilini  bilən tatlar öz  dillərinə bəzi rus  sözlərini 
zərurət üzündən bu gün belə daxil edir, bu dilə  aid sözləri  işlətməklə
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
99
öz  doğma  dillərini  daha da zənginləşdirməyə  məcbur olurlar.  Bura­
ya  ən  çox  “qohum  olmayan  müxtəlif sistemli  dillərdə  işlənən  inter­
nasional  sözlər” 1 daxildir  ki,  bunların  da  əksəriyyəti  Azərb.  dili  va­
sitəsilə,  qismən  də  müstəqil,  bir başa rus  dilindən  tat dilinə  keçmiş­
lər.  Bu  leksik  alınmaların  böyük  əksəriyyəti  tatların  məişətinə  daxil 
olan  əşyalarla  birlikdə  dilə  daxil  olmuşlar.  Rus  dilindən  tat  dilinə 
keçən sözləri  işlənmə sahələri, ifadə etdiyi  mənalarına görə müxtəlif 
qruplara bölmək olar.
1.  M üxtəlif alət,  cihaz,  məhsul  və  şairənin  aduıı  bildirərən  tat 
dilində  işlənən  rus  sözləri:  Bankə  -   banka,  pumujııik  (r.d.  бумаж­
ник)  -   pul  kisəsi,  bujqa  (r.d.  бочка)  -   çəllək,  bədirə  (r.d-ведро)  -  
vedrə,  qirifınkə  (r.d.  графин)  -   su  qabı  (qrafınka),  divon  (r.d.  ди­
ван)  -   divan  (oturacaq),  istikan  -   stəkan,  işkaf -   şkaf,  qastrul  (r.d. 
каструля)  -   qazan,  qıravat  (r.d.  кровать)  -   çarpayı,  qirəqaz  (r.d. 
кирогаз)  -   kirəqaz,  lapatkə  (r.d.  лопата)  -   lapatka,  ləmpə  (r.d. 
лампа) -   lampa,  ispişkə  (r.d.  спичка) -  kibrit,  müşük  (r.d.  мешок)
-   kisə,  (r.  d.  фитиль)  -   piltə,  pilətə  (r.d.  плита)  -   dəmir,  çuqun 
vərəq,  pistun  (r.d.  пистон)  -  piston,  patrun  (r.d.  патрон)  -  patron, 
partəfil  (r.d.  портфел)  -   portfel,  sumkə  (r.d.  сумка)  -   sumka, 
putulkə -  butılka, rumkə (r.d. рюмка) -  rumka,  sirvont -  sirvant,  sə- 
məvar -  samavar,  tarilkə  (r.d.  тарелка) -   boşqab,  çutkə  (r.d.  четы)
-   çutkə,  şutkə  (r.d.  шетка)  -   1.  paltar  təmizləyən,  2.  diş  şotkası; 
çaynik -  çaynik, şifənir (r.d.  шифонер) -  paltar yeri, şkaf və s.
2.  Sənət,  əqidə,  məşğuliyyət  və s.  bildirən  rus dili alınmaları: 
balşivik  -   bolşevik,  birqədir  -   briqədir,  bandit -   quldur,  əfsir  (r.d. 
офисер) -  zabit, kiruy (r.d.  герой) -  qəhrəman, duxtur (r.d. доктор)
-   həkim,  invalid -   əlil,  incinar  (r.d.  инжинер)  -   mühəndis,  komu- 
nist -  kommunist,  kəmsəmul -  komsomol,  kəmsəmulkə (r.d.  комсо­
молка)  -   komsomolçu  qız,  qənturulur  (r.d.  kontrolyor)  -   yoxlayıcı 
(tramvayda),  qəntrul  (r.d.  1.  контроль;  2.  контролер)  -   1.  nəzarət; 
2.  nəzarətçi, mazçi  (r.d.  маз,  мазать) -  ayaqqabı  təmizləyən, minis-
1  И.А.Мамедов.  Интернасиональные  слова  европейского  приосхождения  в 
современном  Азербайджанском  языке.  Авторефорат  кандидатской  диссер- 
тании, Баку,  1966, səh. 6

---

100
BİRİNCİ KİTAB
tir -  nazir,  mantyur -  mantur (r.d.  mantyor) -  elektrik baxıcısı,  mat- 
rus  -   matros,  pirkurur  (r.d.  прокурор)  -   prokuror,  partizan  -   par­
tizan,  midsistrə  (r.d.  медсестра)  -   şəfqət  bacısı,  rubuçi  (r.d.  рабо- 
ций) -  fəhlə,  rivizur (r.d.  ревизор) -  müfəttiş,  saldat -  əsgər,  sudyə 
(r.d.  судя)  -   məhkəmə,  uçenik  (r.d.  ученик) -  köməkçi  şagird  (sə­
nətdə),  uçitel//uştil (r.d-учитель) -  müəllim,  fılşir (r.d.  фельдшер) -  
feldşer  (tibb qardaşı),  xazayin  (r.d.  хозяин)  -   sahib,  sahibkar,  şofır 
(r.d-шофйор)  -   sürücü,  aqranum  (r.d.  аграном)  -   aqronom,  zutix- 
nik (r.d. зоотехник) — zootexnik, ərtis (r.d. артист) -  artist və s.
3.  Texnika və  nəqliyyat vasitələrinin adını  bildirən alınmalar: 
vəlsipit  (r.d.  велосипед)  -   velosiped,  qıramufun  (r.d.  грамофон) -  
qramafon,  lütkə  (r.d.  лотка) -  qayıq,  maşin  (r.d.  машина) -  maşın, 
həftənəbil  (r.d.  автомобиль)  -  avtomobil,  motoskil  (r.d.  мотосикл)
-  motoskilet,  mitro -   metro,  matur -  motor,  həftəbus (r.d.  автобус)
-  avtobus,  paravus  (r.d.  паравоз) -  paravoz,  paraxud (r.d.  пароход)
-   gəmi,  patfun  (r.d.  патефон)  -   patefon,  pilimyut  (r.d.  пулемет) -  
pulemyot,  səməlyut  (r.d.  самолет) -  təyyarə,  simavar (r.d.caMoeap)
-   samovar,  tel,  telqram  (r.d.  телеграмма)  -   teleqram,  tramvay  -  
tramvay, telfun -  telefon, təksi -  taksi, faytun -  fayton və  s.
4.  Paltar,  ayaqqabı,  yatacaq və s.  kimi geyim və yataq əşyala­
rını bildirən alınma rus sözləri:  Batinkə (r.d.  батинка) -  çəkmə, qə- 
ləfey (r.d.  галифе) -  qələfə (şalvar), platye -  paltar, jikit -  jiket,  ko- 
luş -  qaloş,  qastun -  kostyum,  qanbinasi  (r.d.  конбинасия) -  iş pal- 
tan, qasinkə (r.d.  косынка) -  baş yaylığı, quftə (r.d.  кофта) -  kofta, 
şəpkə  (r.d.  шапка)  -   şapka,  midalyun  (r.d.  медальон)  -   medalyon, 
paqun -  paqon,  pilaş  -  plaş,  pəncək  (r.d.  пиджок) -   pencək,  paras- 
tinə  (r.d-простиня) -   ağ (yorğan üzü),  səndəli  (r.d.  санлалия) -  çə­
kərək,  tufli  -   tufli,  çuvak  (r.d.  чувяк)  -   ev  ayaqqabısı,  kəpkə 
(r.d.кепка) -  kepka,  şarf -  şərf,  şiniş -  şinel,  sapuğ -  çəkmə (uzun b- 
oğaz),  yubkə  (r.d.  юбка) -  yubka,  paduşkə -  balış,  matras  (r.d.  мат­
рас) -- döşək, rubaşkə -  köynək, qalstuk -  qalstuk, naski -  corab və s.
5.  Ərzaq,  xörək,  meyvə,  tərəvəz  məfhumları  ilə əlaqədar olan 
rus  dilindən  alınma  leksimlər:  burş  -   borş,  bumajni  -   (r.d. 
бумажный)  -  nazik  qabıq  (alma növü),  verməşil  (r.d.  вермишелг)
AZƏRBAYCAN  TATLARININ  DİLİ
101
-  vermişel, cim -  cem, jərkuv  (r.d.  жарко) -  qovurma (xörək növü), 
qənfit  -   konfet,  kafe  -   kofe,  ikrə  -   ikra,  kisil  -   kisel,  qartuşkə  -  
kartof,  qamput  -   kompot,  məkərun  -   (r.d.  макарон)  -   makaron, 
marqarin  -   marqarin,  maxurkə  -   tənbəki,  mannalad  -   rnarmalad, 
moı ojnə -   dondurma,  mal inə  (r.d.  малина) -  qarağat,  manpasi  (r.d. 
манпасье)  -   manpasa,  mərkuv  (r.d.  морков)  -   yer  kökü,  pavidlə 
(r.d.  павидло) -  pavidlə, piçənik (r.d.  печенье) -  peçenyə, pamadur 
(bəzi  ləhcələrdə  "sib  urus"  -   nıs  alması),  pamior,  projnə  (r.d. 
пирожное) -  pirojna,  pirəşki  (r.d.  пирожки) -  piıaşki,  xələdis  (r.d. 
холодес)  -   soyuq  ət,  şaqalad  -   şokalad,  şponkə  (r.d.  шпанка)  -  
şponka  (üzüm  növü),  petruşkə  (r.d.  петрушка)  -   cəfəri,  burak  -  
çuğundur (qırmızı),  siviklə (r.d.  свекла) -  çuğundur (şəkər),  kapustə
-  kələm, salunkə (r.d. солянка) -  duzatutulmuş kələm,  xiyar və s.
6.  Dövlət  idarələri,  ictimai  təşkilatların  adlarını  bildirən  rus 
dili alınma sözləri:  biro  (r.d.  бюро)  -  büro,  balniskə  (r.d.  больнит- 
ca) -   xəstəxana,  armi  (r.d.  армия) -  ordu,  briqad -  briqada,  bonk -  
bank, ditdum -  (r.d. детдом) -  uşaq evi, qəstinskə (r.d.  гостинитса)
-  mehmanxana,  institut -   institut,  qabinet  (r.d.  кабинет)  -  kabinet, 
kontur  (r.d.  контора) -  dəftərxana,  qalxuz -  kolxoz,  savxuz  -   sov­
xoz,  qampani  (r.d.  компания)  -   şirkət,  qamitit  (r.d.  комитет)  -  
komitə,  qamsamu!  -   komsomol,  kərpic  (r.d.  кирпич)  -   kərpic, 
qəmisyə  (r.d.  комиссия) -  komissiya,  kaprətiv  (r.d.  кооператив)  -  
kooperativ,  milis  (г.б.  милится) -   milis,  naluq  (r.d.  налог)--  naloq, 
pinsi  (r.d.  пенсия) -  təqaüd, padval  (r.d.  подвал) -  zirzəmi,  piç (r.d. 
печь) -  buxarı, pilətə (r.d. плита) -  pilətə, partiyə -  partiya,  rayun -  
rayon, səbran  (r.d.  собрание) -  iclas, tartuar (r.d.  тротуар) -  piyada 
yolu,  sayuz (r.d.  союз) -  ittifaq,  savit (r.d.  совет) -  sovet,  şura;  uçut 
(r.d.  учет) -  hesab,  simint -  sement,  univeısitət -  universitet,  ərtil -  
artel,  ətrad (r.d.  отряд) -  dəstə,  bölük və s.
7.  M üxtəlif  nəzəri,  siyasi,  ictimai  terminlərə,  xəstəlik,  ölçü 
bildirən  sözlərə  aid olan  rus  alınmaları:  aftəritə  (r.d.  авторитет) -  
səlahiyyət,  intiris  -   interes,  qəmuniz  (r.d.  коммунизм),  sosyaliz  -  
sozyalizm,  kultur  (r.d.  культура)  -  mədəniyyət,  qəmədiyə  (r.d. 
комедия)  -   komediya,  qəmədi  (r.d.  комик)  -   məzhəkəçi,  nastreni

---