Last variant of the book pub

61 
gəkləri, həmçinin periton boşluğunda yerlə-
şən ilgəklərin də çözü boğulur (
şək.97
). Bu 
yırtığı adi boğulmuş  yırtıqdan fərqləndirən 
əlamət açılmasından sonra yırtıq kisəsində 
iki bağırsaq ilgəyinin olmasıdır. 
 
Mekkel boşluğu (cavum Meckeli) 
gicgah sümüyü piramidinin zirvəsində  sərt 
qişa səfhələri arasında olan bir boşluqdur; 
onun içərisində üçlü sinir qanqlionu (Qasser 
qanqlionu və ya aypara qanqlion) yerləşir.   
 
Mekkel divertikulu (diverticulum Mec-
keli) yumurta sarısı axacağının natamam 
obliterasiyası  nəticəsində qalça bağırsaq di-
varında  əmələ  gələn kisəşəkilli çıxıntıdır 
(
şək.98
). Uzunluğu 1,2 – 12,0 sm arasında 
dəyişir. Çox vaxt qalça bağırsağın distal his-
səsində, onun kor bağırsağa keçən yerindən 
25 – 125 sm aralıda yerləşir. Ona görə  də, 
periton boşluğunda aparılan cərrahi 
əməliyyatlar zamanı qalça bağırsağın aşağı 
hissəsi  ən azı 125 sm məsafə boyunca 
mütləq təftiş olunmalıdır. 
Mekkel divertikulu bağırsaq keçməz-
liyinə, yerli iltihaba, qanaxmalar ilə  ağır-
laşan peptik xoraların  əmələ  gəlməsinə  sə-
bəb ola bilər.  
Son zamanlar hesab olunur ki, Mekkel 
divertikulunun qanaxmalarla ağırlaşan pep-
tik xoralarına səbəb onun selikli qişasının 
mədəyə  və  mədəaltı  vəziyə xas olan hücey-
rələrə malik olmasıdır.  
 
Şəkil 96. Ürəyin arteriya və venaları (arxadan 
görünüş) 
 
1 – aorta; 2 – v.cava superior; 3,4 – vv.pulmonalis dex-
trae; 5 – v. cava inferior; 6 – sinus coronaries; 7 – v.cordis 
media; 8 – v.cordis parva; 9 – r.interventricularis poste-
rior; 10 – v.cordis magna; 11 – r.circumflexus a.corona-
riae sinistra; 12 – v.obliqua atria sinistri (Marşal venası); 
13,14 – vv.pulmonalis sinistrae. 
Şəkil 98. Mekkel divertikulu (oxla göstərilmişdir) 
Şəkil 97. Maydl yırtığı 

---

62 
«Mətbəx bıçağı»  cərrahlıqda dərinin, 
digər sərt toxumaların kəsilməsi, dərinliyi 
dəqiq məlum olan dərin kəsiklərin aparılması 
üçün neştərin əldə tutulma üsuludur (
şək.99
). 
 
Messi fassiyası (qalça–qamış yolu – 
tractus iliotibialis) budun bayır tərəfində 
enli fassiyanın qalınlaşmasından, böyük sağ-
rı əzələsi vətərinin yuxarı – bayır dəstələrin-
dən və enli fassiyanı gərginləşdirən əzələnin 
vətər liflərindən əmələ gəlmiş törəmə (eni 5 
sm – dir) olub, ön – üst qalça tinindən baş-
layır və qamış sümüyünün bayır kondilusuna 
bağlanır (
şək.100,3
). Bağlanan yerində liflərin 
ön qismi diz qapağını saxlayan bayır bağla, 
arxa qism liflər isə diz oynağının kapsulu ilə 
birləşir. Qalça – qamış yolu açma və bükmə 
hərəkətləri zamanı diz oynağının möhkəmlən-
məsində iştirak edir. O, həmçinin, böyük sağrı 
əzələsinin və enli fassiyanı  gərginləşdirən 
əzələnin vətərlərinin bağlanması üçün lifli 
skelet rolunu oynayır. Belə hesab olunur ki, 
mielitdən sonra  aşağı ətrafda baş verən de-
formasiyalara səbəb qalça – qamış yoludur. 
Ona görə  də,  deformasiyanı aradan qaldır-
maq üçün qalça – qamış yolu bayır  əzələ-
lərarası arakəsmə ilə birlikdə diz oynağından 
2,5 – 5,0 sm yuxarıda, bud sümüyünün 
böyük burması səviyyəsində kəsilir.  
Meysner kələfi və ya selikaltı  kələf 
(plexus Meissneri seu submucosus) qida 
borusu, mədə, çöz sinir kələflərindən  əmələ 
gəlmiş  və  həzm yolunun selikaltı qatında 
yerləşmiş intramural (divardaxili) kələflər 
olub, onların selikli qişasını innervasiya edir. 
 
Meyo venası (mədə  çıxacağı venası – 
v.pylorica)  mədə  çıxacağının önündə sağ – 
mədə piylik və sağ  mədə venalarının anasto-
mozlaşmasından  əmələ  gələn venadır 
(
şək.101,1
). Praktik baxımdan böyük əhə-
miyyət kəsb edir. Cərrahi əməliyyatlar zamanı 
mədə  çıxacağı ilə onikibarmaq bağırsaq 
arasında sərhədi təyin etmək üçün bu ve-
nadan oriyentir kimi istifadə olunur. 
 
Şəkil 99. Neştərin əldə tutulmasının “mətbəx bıçağı” 
vəziyyəti 
Şəkil 100. Qalça – qamış yolu 
 
1 – m.gluteus medius; 2 – m.tensor fascii latae;  
3 – tractus iliotibialis; 4 – m.gluteus maximus. 

---

63 
Məməyəbənzər çıxıntı (prosessus mas-
toideus) gicgah sümüyünün daşlıq hissəsinin 
əsasında yerləşən konusabənzər formalı sü-
mük çıxıntıdır (
şək.102,7
). Çıxıntının 
boylama oxu çəp istiqamətdə yuxarıdan 
aşağı  və bir qədər bayıradır. Içəri tərəfdə 
ikiqarıncıqlı əzələnin arxa qarıncığına məxsus 
məməyəbənzər oyma ilə hüdudlanmışdır. Hün-
dürlüyü yetkin şəxslərdə (məməyəbənzər oyma 
tərəfdən ölçülür) təqribən 7 – 12 mm – dir. Ye-
nidoğulmuşlarda məməyəbənzər çıxıntı çox 
kiçik olur və məməyəbənzər hücrələr hələ ink-
işaf etmir. Sonradan döş – körpücük – 
məməyəbənzər  əzələnin fəaliyyəti ilə  əla-
qədar olaraq inkişaf etməyə başlayır. 
Məməyəbənzər çıxıntının daxilində bir – 
birindən sümük səfhələr vasitəsilə ayrılmış 
hücrələr vardır. Bu hücrələr məməyəbənzər 
çıxıntının zirvəsində  də yerləşirlər, lakin 
hücrələrin sıxlığı  cıxıntının yuxarı 2/3 
hissəsində daha çox olur. Hücrələrdən biri 
məməyəbənzər mağara adlanır və geniş bir 
girəcək vasitəsilə təbil boşluğu ilə birləşir. 
Məməyəbənzər çıxıntının xarici səthinin 
ön hissəsinin üçbucaqşəkilli kiçik bir sahəsi 
hamar olub trepanasiya üçbucağı və ya Şipo 
üçbucağı adlanır (Şipo üçbucağına bax). Ar-
xa hissəsi isə  kələkötürdür və üzərində çox 
vaxt məməyəbənzər buraxıcı venaya məxsus 
eyniadlı dəlik yerləşir. 
Mixaelis rombu (oma rombu) oma 
nahiyəsində  nəzərə çarpan çökəklik olub 
yuxarıdan və yanlardan arxanın böyük əzələ-
ləri, aşağıdan və yanlardan isə sağrı əzələlə-
rinin qabarıq kənarları ilə hüdudlanmışdır. 
Rombun forması bir sıra patoloji hallarda 
dəyişir (şək 103.).    
 
Mili bayıra hərləndirən  əzələ kanalı 
(canalis supinatorius) mili bayıra hərləndi-
rən  əzələnin dərin və  səthi başları arasında 
əmələ gəlir. Bu kanaldan mil sinirinin dərin 
şaxəsi saidin arxa nahiyəsinə keçir.  
 
Morano dəliyi (kor dəlik – foramen 
caecum) kəllənin daxili əsasında alın darağı 
ilə xoruz pipiyi arasında yerləşən dəlikdir 
(
şək.104,1
). Bu dəlik böyük klinik əhəmiyyətə 
malikdir. Buradan burun boşluğunun yuxarı 
Şəkil 101. Meyo venası (1) 
Şəkil 102. Məməyəbənzər çıxıntı 
 
1 – paries mastoidea; 2 –  fossa incus; 3 – sinus posterior;  
4 – meatus acusticus externus; 5 – sinus tympanicus;  
6 – subiculum promontorii; 7 – processus mastoideus;  
8 – processus styloideus; 9 – sulcus tympanicus;  
10 – fossa fenestra cochleae; 11 – cellulae tympani;  
12 – promontorium; 13 – sulcus promontorium;  
14 – ostium tympanicum tubae auditivae; 15 – septum 
canalis musculotubarius; 16 – canalis caroticus;  
17 – impressio trigemini; 18 – semicanalis m.tensor tym-
pani; 19 – canalis facialis; 20 – fenestra vestibulae;  
21 – eminentia canalis facialis; 22 – eminentia pyrami-
dalis; 23 – eminentia semicanalis lateralis 

---