Last variant of the book pub

50 
məklə ön şaquli xəttə paralel çəkilən ikinci 
şaquli xətt. 
Kəllənin orta xəttindən başlayaraq mə-
məyəbənzər çıxıntı  əsasının arxa nöqtəsin-
dən keçirilən arxa şaquli xətt. 
Yuxarı üfiqi xəttlə birinci şaquli xəttin 
kəsişdiyi nöqtəni arxa şaquli xəttin orta kəl-
lə  xəttilə  kəsişdiyi nöqtə ilə birləşdirən  bi-
rincı maili xətt. 
Yuxarıda qeyd olunan birinci maili 
xəttlə yuxarı üfiqi xətt arasında əmələ gələn 
bucağın tənbölənini təşkil edən ikinci maili 
xətt. 
Arxa  şaquli xəttin ikinci maili xəttlə 
kəsişdiyi nöqtədən keçməklə yuxarı üfiqi 
xəttə paralel olaraq çəkilən üçüncü üfiqi xətt 
(Bryusova xətti). 
Roland şırımı (mərkəzi şırım) yuxarı üfi-
qi xəttin ön şaquli xəttlə kəsişdiyi nöqtəni ar-
xa  şaquli xəttin orta kəllə  xətti ilə  kəsişdiyi 
nöqtə ilə birləşdirən xətt üzrə proyeksiya 
olunur. Bu xəttdən öndə  mərkəzönü, arxada 
isə mərkəzarxası qırışıq yerləşir. 
Silvi  şırımı (bayır  şırım) yuxarı üfiqi 
xəttlə ön şaquli xəttin kəsişdiyi nöqtəni arxa 
şaquli xəttin sagital xəttlə kəsişdiyi nöqtə ilə 
birləşdirən xəttlə yuxarı üfiqi xətt arasında 
əmələ  gələn bucağın tənböləni üzrə proyek-
siya olunur. 
Beyinin sərt qişasının orta arteriyasının 
proyeksiyası birinci şaquli xəttin almacıq 
qövsünün yuxarı kənarı ilə kəsişdiyi nöqtəyə 
uyğun gəlir. Bu arteriyanın ön şaxəsi birinci 
şaquli xəttin yuxarı  şaquli xəttlə  kəsişdiyi 
nöqtəyə uyğun gəlir, arxa şaxəsi isə arxa şa-
quli xəttin yuxarı üfiqi xəttlə  kəsişdiyi nöq-
tədən keçir. 
Daxili yuxu arteriyasının mağaralı his-
səsi bu sxemin ön – aşağı dördbucaqlısına 
(Berqman dördbucaqlısı) proyeksiya olunur. 
Beyinin ön arteriyası Bryusova xəttinə 
(üçüncü üfiqi xətt) proyeksiya olunur. Beyi-
nin orta arteriyasının  şaxələrə ayrıldığı yer 
ikinci üfiqi xəttin birinci şaquli xəttlə kəsiş-
diyi nöqtəyə uyğun gəlir.  Beyinin arxa ar-
teriyası ikinci üfiqi xəttin arxa hissəsi üzə-
rinə proyeksiya olunur. 
 
Kubabənzər sümük (os cuboideum) 
ayaq daraqarxasının distal cərgəsinin bayır tə-
rəfində yerləşir (
şək.82,7
). Arxa tərəfində da-
ban, öndə IV və V ayaq darağı, içəri tərəfdə 
pazabənzər və qayığabənzər sümüklərlə birləş-
məyə  məxsus oynaq səthləri vardır. Kuba-
Şəkil 81. Kronleyn – Bryusova sxemi 
 
1 – gyrus postcentralis; 2 – sulcus centralis; 3 – gyrus pre-
centralis; 4 – a.cerebri anterior; 5 – a.cerebri media;  
6 – a.meningea media (ramus frontalis); 7 – a.meningea 
media (ramus parietalis); 8 – sinus cavernosus; 9 – a.me-
ningea media; 10 – a.carotis externa; 11 – a.carotis in-
terna; 12 – a.carotis communis; 13 – a.vertebralis;  
14 – a.basilaris; 15 – a.cerebri posterior. 

---

51 
bənzər sümüyün aşağı  tərəfində kubabənzər 
sümük qabarıqlığı və ondan da öndə uzun incik 
əzələsinin vətərinə məxsus şırım yerləşir. 
 
Kuper və ya daraq bağı  (lig.Cooperi 
seu lig.pectineum ) sahə bağının liflərindən 
əmələ gəlmişdir və qasıq sümüyünün yuxarı 
şaxəsi boyunca yerləşir (
şək.75,5
). 
Yırtıqların ləğvi  zamanı qasıq kanalının 
arxa divarının möhkəmləndirilməsi 
məqsədilə tikiş bu bağa rəbt olunur.
  
 
Kuznetsov – Penski tikişi qara ciyər 
toxumasının düz iynəyə taxılmış ikiqat sap-
lar ilə tikilməsi üsuludur. Bu zaman qara ci-
yər toxuması iynənin növbə ilə onun alt və 
üst səthinə çıxarılması ilə tikilir və tikiş dar-
tılmır. Sapların biri qara ciyərin səthinə  çı-
xan yerlərində  kəsilir, sonra iki qonşu sap-
ların ucları kapsula üzərində bir – biri ilə dü-
yünlənirlər, nəticədə bütün qara ciyər toxu-
ması kapsulanın üzərindən ayrı – ayrı tikişlər 
cərgəsilə yığılmış olur (
şək.83
). 
 
Küneo tikişi  vətər tikişlərinin bir üsulu 
olub, sinovial kisəyə malik vətərlərin tikil-
məsi üçün tətbiq olunur. Bu üsula əsasən, zə-
dələnmiş  vətər ucları  əldə edilir. Vətəri tik-
mək üçün seçilmiş sapın hər iki ucuna düz 
iynə keçirilir. Iynələrdən biri proksimal uc-
dan 2 sm aralıda kondələn istiqamətdə vətər-
dən keçrilir və sapın ortasına qədər dartılır. 
Daha sonra isə  hər iki iynə  vətərin ucuna 
doğru çəp istiqamətdə  əks tərəfə keçrilərək, 
bir neçə  dəfə  təkrar olunur, vətərin ucunda 
hər iki iynə eyni səviyyədə    vətərin  en kə-
siyi müstəvisindən çıxarılır. Distal seqment 
də eyni qayda ilə tikilir. Sapların sərbəst uc-
Şəkil 82. Ayaq sümükləri 
 
1 – daban sümüyü; 2 – aşıq sümüyü; 3 – qayığabənzər 
sümük; 4 – ara pazabənzər sümük; 5 – içəri pazabənzər 
sümük; 6 – bayır pazabənzər sümük; 7 – kubabənzər sümük. 
Şəkil 83. Kuznetsov – Penski tikişi 

---

52 
larının dartılması ilə proksimal və distal süq-
mentlər yaxınlaşdırılır. Daha sonra saplar 
düyünlənilir. Tikişin bu növündə  həm sap, 
həm də düyün vətərin daxilində qalır və si-
novial yataq daxilində  vətərin sürüşməsinə 
mane olmur (
şək. 84
).  
 
Qalen venaları beyinin dərin venaları 
qrupuna aid venalardır və iki növdürlər: a) 
beyinin kiçik Qalen venaları  – vv.cerebri 
parva Galeni və b) böyük Qalen venası – 
v.cerebri magna Galeni (
şək. 19 
–
 
B,7
). 
Kiçik Qalen venaları Monroy dəlikləri 
səviyyəsində  mədəciklərarası arakəsmə ve-
nası, hüdudi vena (görmə qabarı – zolaqlı ci-
sim venası) və damarlı  kələf venasının bir-
ləşməsindən  əmələ  gəlir. Bu venalar paralel 
istiqamətdə arxaya doğru gedərək döyənək 
cisim valının alrında bir – biri ilə birləşir və 
beyinin böyük venasını əmələ gətirir. 
Böyük Qalen venasının uzunluğu 7 – 10 
mm olub, sağ və sol kiçik Qalen venalarının 
birləşməsindən  əmələ  gəlir, sağ  və sol əsas 
venaları qəbul etdikdən sonra düz cibə açılır. 
 
Qarmaqlı sümük  (os hamatum)  bilək 
sümüklərindən olub distal cərgədə bayır tə-
rəfdən dördüncü sümükdür. Sümüyün ovuc 
səthində qarmaqşəkilli çıxıntısı olduğu üçün 
belə adlanır. Üzərində aypara, üçkənarlı, IV və 
V  əldarağı sümükləri ilə birləşməyə  məxsus 
oynaq səthləri vardır (
şək.14,5
). 
Qasıq kanalı (canalis inguinalis) qarın 
divarının zəif yerlərindən olub, qasıq bağının 
içəri yarısının üzərində, qasıq üçbucağının 
hüdudları daxilində yuxarıdan aşağıya, ba-
yırdan içəriyə  və arxadan önə doğru çəp is-
tiqamətdə yerləşirr. Onun 4 divarı və 2 dəliyi 
vardır (
şək. 64
). 
Qasıq kanalının ön divarını xarici çəp 
əzələnin aponevrozu təşkil edir. 70 – 74% 
hallarda qasıq kanalının ön divarının bayır 
hissəsinin əmələ gəlməsində daxili çəp əzələ 
liflərinin aşağı qismi də iştirak edir. Yeni do-
ğulmuş və erkən yaşlı uşaqlarda qasıq kana-
lının ön divarı yalnız xarici çəp  əzələnin 
aponevrozundan təşkil olunmuşdur. 
Qasıq kanalının yuxarı divarını köndələn 
və daxili çəp əzələlərin aşağı kənarları təşkil 
edir. Bəzən bu əzələlərin aşağı kənarları bir – 
biri ilə sıx birləşir və onları, hətta, iti yolla da 
ayırmaq mümkün olmur. Çox aşağıdan 
başlandığı halda daxili çəp  əzələnin  əzələ 
lifləri toxum ciyəsinin və ya uşaqlığın girdə 
bağının önündən keçərək qasıq qabarına 
bağlanır və qasıq kanalının ön divarının ba-
yır hissəsinin əmələ gəlməsində iştirak edir.  
Qasıq kanalının aşağı divarını qasıq ba-
ğı əmələ gətirir.  
Kanalın arxa divarı digər divarlardan 
nazikdir və köndələn fassiyadan təşkil olun-
muşdur. Bu fassiya çox vaxt qarının köndə-
lən  əzələsindən ayrılan  əzələ  və  vətər lifləri 
ilə möhkəmlənir. Belə ki, arxa divarın içəri 
hissəsində köndələn əzələnin vətər lifləri düz 
əzələnin bayır kənarı boyunca gedərək, 
qövsvari forma alır və qasıq orağı – falx in-
guinalis  və ya Henle bağı – lig.Henle adla-
nır. Kanalın arxa divarının bayır hissəsi da-
Şəkil 84. Küneo tikişi 

---