17
təhlükəsizliyinin və kütləvi asayişin mənafeyi xatirinə
qoyulmuş məhdudiyyət obyekti ola bilər”. Həmçinin,
göstərilir ki, “sazişə gələn hər bir dövlət razılaşır ki, bu
Konvensiya onun hər hansı bir vətəndaşının arvadı
olan əcnəbinin hüquqi əsasda, yaxud öz xahişi ilə ərinin
vətəndaşlığını qəbul etməsinə icazə verən hər hansı
qanunvericiliyə və ya məhkəmə praktikasına toxunan
şəkildə yozulmamalıdır.
İrqi ayrı-seçkiliyin bütün formalarının ləğv edilməsinə dair 1965-ci
il Konvensiyası dövlətlərin üzərinə “hər insanın irqindən, dərisinin
rəngindən, milliyətindən və ya etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq
qanun qarşısında hüquq bərabərliyini təmin etməyi”,vətəndaşlıq hüququ
daxil olmaqla, xüsusilə bir sıra əsas insan hüquqları sahəsində öhdəlik
qoyur (Maddı 5).
Mülki və Siyasi Hüquqlar Haqqinda 1966-ci il Beynəlxalq Paktın 24-cü
maddəsində göstərilir ki,
“Hər bir uşaq irqi, dərisinin rəngi, cinsi, dili, dini, milli və ya
sosial mənsubiyyəti, əmlak vəziyyəti və doğuşu əlamətinə
görə heç bir ayrı-seçkiliyə yol verilmədən, elə müdafiə
tədbirləri hüququna malikdir ki, bu müdafiə tədbirləri,
kiçik yaşlı vəziyyətində olduğuna görə, onun ailəsindən,
cəmiyyətdən və dövlətdən tələb olunur”.
“Hər bir uşaq doğulduqdan sonra dərhal qeydə alınmalı və
ada malik olmalıdır”.
“Hər bir uşaq vətəndaşlıq əldə etmək hüququna malikdir”.
Paktın 26-cı maddəsi müəyyən edir ki, “Bütün insanlar qanun qarşısında
bərabərdirlər və heç bir ayrı-seçkiliyə yol verilmədən, qanunla bərabər
müdafiə olunmaq hüququna malikdirlər. Bununla bağlı ayrı-seçkiliyin
bütün növləri qanunla qadağan olunmalıdır və qanun istənilən əlamətə:
irqi, dərisinin rəngi, cinsi, dili, dini, siyasi və digər əqidələri, milli və so-
sial mənsubiyyəti, əmlak vəziyyəti, doğuşu və ya digər halları ilə bağlı
əlamətlərə görə ayrı-seçkiliyə qarşı bütün şəxslərə bərabər və səmərəli
müdafiə təminatı verməlidir”.
Qadinlara Qarşi Ayri-Seçkiliyin Bütün Formalarinin Ləğv Edilməsi Haq-
qinda 1979-cu il Konvensiyasının 9-cu maddəsində müəyyən edilir:
“İştirakçı dövlətlər qadınlara, öz vətəndaşlığını əldə
etmək, onu dəyişdirmək və ya saxlamaq sahəsində
kişilərlə bərabər səviyyədə hüquqlar verirlər. On-
lar əsasən bunu təmin edirlər ki, qadının nə xari-
ci vətəndaşla nikah bağlaması, nə də ərinin nikah
18
dövründə öz vətəndaşlığını dəyişməsi, avtomatik olaraq
onun öz vətəndaşlığını dəyişməsinə gətirib çıxarmasın,
onu vətəndaşlığı olmayan şəxsə çevirməsin və ərinin
vətəndaşlığını qəbul etməyə məcbur edə bilməsin”
“İştirakçı dövlətlər, öz uşaqlarının vətəndaşlığına
münasibətdə qadınlara kişilərlə bərabər səviyyədə
hüquqlar verirlər”.
Demək olar ki, bütün Dövlətlər tərəfində ratifikasiya edilmiş Uşaq
hüquqlarına dair 1989-cu il Konvensiyasında, vətəndaşlığa dair iki
vacib maddə var:
Maddə 2 müəyyən edir ki, “İştirakçı dövlətlər onların
yurisdiksiyası daxilində olan hər bir uşaq üçün bu Kon-
vensiyada nəzərdə tutulan bütün hüquqlara hörmət
bəsləyir və onları təmin edir, uşağın, onun valideyinləri-
nin və ya qanuni qəyyumlarının irqindən, dərisinin
rəngindən, cinsindən, dilindən, siyasi əqidəsindən
və ya digər əqidələrindən, milli, etnik, yaxud sosial
mənşəyindən, əmlak vəziyyətindən, səhhətindən və
doğulduğu şəraitdən və ya hər hansı başqa hallardan
asılı olmayaraq, heç bir ayrı-seçkiliyə yol vermirlər”
Maddə 2 müəyyən edir ki, “Uşaq doğulduqdan son-
ra dərhal qeydə alınır və doğulduğu andan ad və
vətəndaşlıq almaq hüququna, habelə, mümkün olduğu
dərəcədə, öz valideyinlərini tapmaq və onlardan qayğı
görmək hüququna malikdir”. Bundan əlavə bu maddə
müəyyən edir ki, “İşitrakçı dövlətlər bu hüquqların öz mil-
li qanunvericiliyinə müvafiq sürətdə həyata keçirilməsini
və öz öhdəliklərinin bu sahədə müvafiq beynəlxalq
sənədlərə uyğun olaraq yerinə yetirilməsini təmin edirlər,
bir şərtlə ki, uşaq vətəndaşlığa malik olmasın”.
“Mən 1971-ci ildən düşərgədə yaşayıram və yaxın zamanlarda
buradan uşaqlarımla birgə getməyi ümüd edirəm. Mən Banqladeş
vətəndaşlaırnın istifadə etdiyi hüquqları əldə etmək istəyirəm. Biz
burada layiqli həyat sürə bilmirik: mənim uşaqlarım bu düşərgədə
yaxşı böyüyə bilmir, onlar təhsil almırlar, onlar təhsil almasalar
gələcəkdə onlar yalnız az maaşlı işlə məşğul ola biləcəklər ”.
Syedaxa, Banqladeşdə vətəndaşlığı olmayan qadın
19
Vətındaşlıq hüququna dair müddəları əks etdirən regional
müqavilələr varmı?
Regional sənədlər vətəndaşlıq hüququnun hüquqi bazasını möh-
kəmləndirirlər. Amerika İnsan Hüquqları Konvensiyasının (1969) 20-ci
maddəsi aşağıdakıları göstərir:
“Hər insanın vətəndaşlıq hüququ var. Hər insan hər
hansı başqa dövlətin vətəndaşlığına hüququ olmadıqda
ərazisində döğulduğu ölkənin vətəndaşlığını almaq hüqu-
quna malikdir. Heç kəs əsassız olaraq vətəndaşlıqdan
və ya vətəndaşlığını dəyişmək hüququndan məhrum
edilməməlidir ”.
Bu müddəalar nəticədə Amerikaarası Məhkəmənin təcrübəsində
təsdiq edilmişdir. Vətəndaşlığın verilməsinə dair şərtlərin Dövlətin dax-
ili yurisdiksiyasına aid olduğunu təsdiq edərək, Məhkəmə, həmçinin
müəyyən etdi ki:
“Baxmayaraq ki, vətəndaşlığın verilməsi və qəbul
edilməsi ənənəvi olaraq hər Dövlət tərəfindən müstəqi
olaraq həll edilən məsələdir, müasir inkişaf göstərir ki,
beynəlxalq hüquq Dövlətlərin bu sahədə səlahiyyətlərinə
müəyyən məhdudiyyətlər qoyur. Dövlətin vətəndaşlığa
dair məsələlərin həlli yolları isə, hazırda, artıq müstəsna
olaraq onun yurisdiksiyasına aid ola bilməz”. (İnsan
Hüquqları üzrə Amerikaarası, Konsultativ rəy “Kosta-Rika
Konstitusiyasında naturalizasiyaya dair müddəalara əlavə
və dəyişikliklər ”, pp. 32-34; mətn 5 HRLJ 1984.)
Başqa cür desək, dövlətlər vətəndaşlıq məsələlərində öz qanun-
vericiliklərinə, xüsusilə onun vətəndaşsızlığa gətirə biləcək müddəalarına
dair beynəlxalq rəyi nəzərə almalıdırlar.
1963-cü ildə Çoxvətəndaşlılıq hallarının azaldılmasına və çoxvətən-
daşlılıq hallarında hərbi mükəlləfiyyət məsələlərinə dair Avropa
Konvensiyası qəbul edilmişdir. Bu Konvensiya o vaxtlar bir çox qərbi Av-
ropa ölkələri tərəfindən dəstklənən konsepsiya üzərində qurulmuşdur. Bu
konsepsiyaya əsasən şəxsin bir neçə vətəndaşlığı olmağı arzu edilmir,
və buna görə bu hallardan qaçmaq lazımdır. 1963-cü il Konvensiyasının
yalnız çoxvətəndaşlılıq məsələlərinə aid olduğundan, 1977-ci və 1993-
cü illərdə ona əlaqədar məsələləri əhatə edən, vətəndaşlıq sahəsində
konsepsiya və təcrübi dəyişiklikləri əks etdirən iki Protokol əlavə