42
Bu əlavə və dəyişikliklərin vətəndaşlığı olmayan şəxslərin prob-
lemlərinin həllində böyük irəliləyişə nail olmaq imkanını yaratmalarına
baxmayaraq, ikili vətəndaşlığa konstitusion qadağa daxil olmaqla
Ukrayna vətəndaşlığını almaqda başqa əngəllər qalmaqda idi.
Məsələn, Krıma qayıtmazdan əvvəl de jure Özbəkistan vətəndaşı
olmuş repatriantlar Ukrayna vətəndaşlığını almamışdan əvvəl
formal olaraq Özbəkistan vətəndaşlığından imtina etməli idilər. Lakin
bunun üçün 100 ABŞ dolları məbləğində rüsum ödəmək, Kiyevdə
Özbəkistan səfirliyinə getmək və əksər hallarda bir ildən çox çəkən
inzibati prosedurdan keçmək lazım idi.
BMT QAK və ATƏT iki ölkə arasında danışıqlarda vasitəçi kimi
çıxış etdilər. Bu danışıqlar 1998-ci ildə vətəndaşlığın dəyişdirilməsi
prosedurunu sadələşdirən ikitərəfli sazişin qəbul edilməsi ilə
nəticələndi. Özbəkistan vətəndaşlıqdan imtinaya görə rüsum
almamağa və vətəndaşlıqdan imtina barədə ərizələrin Ukrayna
Daxili işlər Nazirliyinin Pasport İdarəsinin əməkdaşları tərəfindən
yığılıb Özbəkistan hökumətinə verilməsinə razılıq verdi. BMT QAK
narahatlığına cavab olaraq, Özbəkistan vətəndaşlığından imtina
ilə eyni zamanda Ukrayna vətəndaşlığını almaq imkanının yaradan
inzibati prosedur qəbul olunmuşdu. Bu da ərizəçilərin inzibati
prosedurların keçirilməsi müddətində vətəndaşlığı olmayan şəxslərə
çevrilməsinin qarşısını almağa imkan yaratdı. Göstərilən ikitərəfli
sazişin qüvvədə olduğu üç il müddətində Özbəkistandan olan 80
minə yaxın repatriant Ukrayna vətəndaşlığı almışdı. Daha sonra
Belarus (1999), Qazaxıstan (2000), Tacikistan (2001) və Qırğızıstan
Respublikaları ilə (2003) ikitərəfli sazişlər bağlanmışdır.
2001-ci ilin yanvar ayında Ukrayna Parlamenti vətəndaşsızlığın
qarşısının alınması üçün əlavə tədbirlər müəyyən edən yeni qanun
qəbul etmişdir. Digər müddəalarla birgə 2005-ci ildə yenidən baxılan
qanun ərizəçilərə Ukrayna vətəndaşlığını aldıqdan sonra bir il ərzində
başqa ölkələrin vətəndaşlıqlarından imtina etməyə və vətəndaşlıqdan
imtinaya görə rüsum Ukraynada minimal aylıq əmək haqqından çox
olduqda vətəndaşlıqdan imtina edilməsinin formal qaydalarına riayət
etməməyə icazə verir.
Xüsusilə uşaqlara aid qanunlar və təcrübə
Mülki və Siyasi Hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakta (MSHBP) və
43
Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyaya (UHK) əsasən bütün uşaqlar
doğulduqları yerdən asılı olmayaraq doğulduqdan dərhal sonra qey-
diyyata alınmalıdırlar. Bütün uşaqların vətəndaşlıq almaq hüquqları var.
Uşağın vətəndaşlığı müvafiq Dövlətin qanunlarına əsasən müəyyən
edilir və bütün Dövlətlər uşağın doğulduğu yer və onun valideynləri
barədə məlumat istəyirlər. Doğum faktının sübutu olmadan, yəni doğum
haqqında şəhadətnamə olmadan uşağın şəxsiyyətini müəyyən etmək,
demək olar ki, mümkün deyil, bununla da o, vətəndaşlıq almaq hüqu-
qundan məhrum edilir.
Bu problemdən necə qaçmaq olar:
- Dövlətlər UHK-nın 24-cü maddəsinə və MSHBP-nın 7-ci maddəsinə
əsasən doğumun sistematik qeydiyyatını təmin etmək üçün müvafiq
yerli hakimiyyət orqanlarını lazımi vasitələrlə təmin etməlidirlər. Zərurət
yarandıqda onlara beynəlxalq ictimaiyyət, xüsusi lə UNİCEF tərəfindən
dəstək verilə bilər.
- Uşağın doğulmasının qeydiyyatı zamanı Dövlət mübahisəli
vətəndaşlıq hallarını aşkar etməli və əks halda, uşaq apatrid olacaq-
sa, öz vətəndaşlığını verməlidir. Vətəndaşsızlığın azaldılmasına dair
1961-ci il Konvensiyasına qoşulduqdan sonra, Konvensiyanın müvafiq
müddəaları milli qanunvericiliyə daxil edilməlidir. Bu müddəalar
hətta Dövlət 1961-ci il Konvensiyasına qoşulmadığı halda belə milli
qanunvericiliyə daxil edilməlidir.
- Vətəndaşlıq haqqında qanunvericilikdə uşağın doğulduğu ölkənin
vətəndaşlığını almağı barədə müddəalar olmalıdır. Bu uşaq doğulduqda
onun vətəndaşlığının müəyyən edilməsində səhv buraxıldığı hallarda
vətəndaşsızlığın qarşısını almağa imkan yaradır.
- Milli qanunvericiliyə əsasən nikahdan kənar doğulmuş uşaqlar üçün
nikahda doğulmuş uşaqlar kimi vətəndaşlığın doğulduqda verilməsi
maksimal dərəcədə əlçatan olmalıdır.
Bir çox ölkələrdə qadınlar öz vətəndaşlıqlarını uşaqlarına verə
bilməzlər, hətta uşaq anasının vətəndaşı olduğu Dövlətin ərazisində
doğulduqda, atasının isə vətəndaşlığı olmadığı halda belə. Bu halda
uşaq vətəndaşlığı olmayan şəxsə çevrilir.
Bu problemdən necə qaçmaq olar:
- Ərdə olan Qadının Vətəndaşlığına dair 1957-ci il Konvensiyası və
Qadinlara Qarşi Ayri-Seçkiliyin Bütün Formalarının Ləğv Edilməsi
44
Haqqında 1979-cu il Konvensiyasına əsasən qadınlar kişilərlə bərabər
hüquqlara malik olmalıdırlar. Bu, həmçinin, onların uşaqlarının
vətəndaşlığına da aiddir. Bu prinsiplərin həyata keçirilməsi qadınların
onlara qarşı ayrı-seçkiliyə və uşağın, atasının vətəndaşlığı olmadığı
halda, vətəndaşsızlığa məruz qalmamağa şərait yaradır.
- Dövlətlər milli qanunvericiliklərinə cinsi əlamətə görə ayrı-seçkiliyi
qadağan edən müddəalar daxil etməlidirlər.
Yetim və atılmış uşaqların çox vaxt təsdiq edilmiş vətəndaşlığı olmur.
Nikahdan kənar doğulmuş uşaqlarda vətəndaşlıq almaq imkanından
məhrum edilə bilərlər.
Bu problemdən necə qaçmaq olar:
- Dövlətin ərazisində tapılan atılmış uşaqlara bu Dövlətin vətəndaşlığı
verilməlidir. Bu prinsip bir çox ölkələrin vətəndaşlıq haqqında
qanunvericiliyində və vətəndaşlığa dair beynəlxalq sənədlərdə əksini
tapmışdır.
- Uşağın vətəndaşlığının müəyyən edilməsində onun maraqlarına
üstünlük verilməlidir.
Bəzi Dövlətlərin övladlığa götürmə təcrübəsi vətəndaşsızlığa gətirə bilər,
əgər, məsələn, uşaqlar valideynlərinin vətəndaşlığını almaq imkanına
malik olmadıqda.
Bu problemdən necə qaçmaq olar:
- Dövlətlər milli qanunvericilik tərəfindən xaricdə beynəlxalq
qanunvericiliyə uyğun olaraq həyata keçirilən övladlığa götürmənin
tanınmasını təmin edən müddəaları qanunvericiliklərinə daxil
etməlidirlər. Uşaqların övladlığa götürməsinə dair 1967-ci il Avropa
Konvensiyası Dövlətlərə vətəndaşlarının övladlığa götürdüyü uşaqla-
rına vətəndaşlığın verilməsini asanlaşdırmağı tövsiyə edir.
İnzibati təcrübə
Vətəndaşlığın alınması, bərpası və itirilməsi ilə əlaqədar bir çox inzibati
və prosedur məsələlər mövcuddur. Fərdin vətəndaşlıq almaq hüququ
olsa da belə - hətta o vətəndaşlığın alınması barədə ərizə ilə müraciət
edibsə də - həddindən artıq yüksək rüsumlar, riayət edilə bilməyən
müddətlər, və/ və ya tələb olunan sənədlərin onların (ərizəçilərin)
əvvəllər vətəndaşı olduğu Dövlətin mülkiyyətində olduğundan təqdim
Dostları ilə paylaş: |