Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 55 ciəyə 38-ci il faciəsinə abidə qoyan da yoxdu, 37-dən çox yazılıb, 38-dən yox» (34, s. 120-121) . Romanda Azərbaycanın parçalanması tarixinə diqqət ye- tirilmiş, baş verən faciələrin buradan qaynaqlandığı qeyd olunmuşdur. Yazıçı Azərbaycan xalqının köçkün və qaçqın, mühacir həyatı yaşamasının, doğma yurdundan ayrı salınaraq qürbətə üz tutmasının əsas səbəbini ölkənin İran və Rusiya im- periyaları arasında parçalanmasında görür. Müəllifi n qənaətin- cə, vahid dövləti, bütöv ərazisi olmayan xalq sərgərdan həyat sürməyə məhkumdur: «Ata o tayda, Araz bayatıları oxuyurdu, qanlı Arazın, lilli Arazın iki böldüyü vətənin o tayında dayan- mışdı. Bunlar isə bu tayda dayanmışdılar. Balaca Həlimə də burdaydı; indi özündən də ixtiyarsız heç ağlına da gətirmədi- yi sözlər pıçıldayır, bu bədbəxtlərin dərdinə Xəzər bayatıları yaradırdı; şairlərin, aşıqların, dərdlərin yaratmadıqları Xəzər bayatıları. Axı onun göz yaşları Araza deyil, Xəzərə qarışmış- dı. Axı sürgün həmşərilərin göz yaşları Araza deyil, Xəzərə sü- zülmüşdü. Deyirlər, Xəzərin suyu qalxmağa başlayıb. Bəs bu qədər göz yaşı töküləndən sonra qalxmazmıdı, coşmazmıdı, nalələrin, ahların yüksəltdiyi dağlar şahə qalxmazmıdı? Suyu çox şordu Xəzərin. Bəs o göz yaşlarından daha da şorlaşmaz- mıdı?» (34, s. 33). Ümumiyyətlə, qeyd etmək lazımdır ki, mühacirlik, doğma yurdundan ayrı düşərək qürbətin çətinlikləri ilə bağlı yaşanı- lan problemlər Əzizə Cəfərzadənin digər əsərlərində də tez-tez müraciət olunan mövzulardandır. Belə ki, yazıçının «Vətənə qayıt» , «Eldən-elə» və digər əsərlərinin mövzusu və əsas qəh- rəmanların taleyi mühacirliklə bağlıdır. «Xəzərin göz yaşları» romanında təsvir olunan faciəvi ha- disələr fonunda bir sıra maraqlı, yaddaqalan təkrarsız insan obrazları yaradılmışdır. Yazıçının yaratmış olduğu obrazlar içərisində Səfər və Əsmər daha çox diqqəti cəlb edir. O bu obrazlar vasitəsilə rəmzi olaraq Azərbaycanın parçalanma- 56 Əhməd Sami Elaydi sının sadə insanların taleyində yaratdığı acı, kədərli, dərd və faciələrə diqqəti yönəltmək məramı izləmişdir. Romanın sü- jetindən aydın olur ki, Səfər və Əsmər biri-birini təmiz, saf məhəbbətlə sevirlər. Lakın baş verən faciə iki sevən gəncin ayrılığına səbəb olur. Bu ayrılığa dözə bilməyən Əsmər özünə qəsd edir. Yazıçı yaratdığı əsas qəhrəmanların taleyi ilə əslində Azərbaycan xalqının faciəsini verməyə çalışmışdır. Romandan hasil olan qənaətə görə Səfər və Əsmər bütövlükdə Azərbaycan xalqının imperiya zülmünə məruz qalaraq faciəvi tale yaşayan insanlarının ümumiləşdirilmiş obrazıdır. «Səfər də, Əsmər də başlarına nə gələcəklərindən xəbərsizdilər. Qara buludlar cəm- ləşirdi bu iki sevgilinin başı üstündə. Həm də təkcə onların deyil, bütün millətin. Cəmi bircə il keçmişdi 37-dən. Səfər ar- tıq bu tarixdən öncə dünyasını dəyişmiş Sabir və ədiblərimiz üçün belə demək caizsə, «şad» idi. Yaxşı ki, öncə ... Yaxşı ki, bəla çəkmədilər ... Həbslər, zindanlar, işgəncələr ... görmə- dilər. Üzüsulu getdilər. Yaxşı ki, millətin ürəyindən, tarixindən zorla qoparılmadılar «düşünürdü» Səfər. Bəs özü? Bəs sevgili Əsmər? Öz taleləri, gələcəkləri ona parlaq, məhəbbət dolu, gə- lin-qaynana, nəvə-nəticə dolu bir aləm kimi canlanırdı xəya- lında. Ulularsa deyib: «Sən saydığını say, gör fələk nə sayır». Fələk cildinə girmişlər Əsmərə bir ayrı, Səfərə başqa bir ayrı tale hazırlayırdı» (34, s. 50) . Romanda təsvir olunan obrazlar içərisində Gülsüm qarının faciəvi taleyi təsirli bir dillə qələmə alınmışdır. Ömrünün ix- tiyar çağında evindən-eşiyindən didərgin salınan Gülsüm qarı əziyyətlərə tab gətirməyib gəmidə vəfat edir. Onun meyitini dənizə atırlar. Yazıçı bu epizod fonunda vətəndə vətənsiz olan insanların acı talelərini real cizgilərlə əks etdirə bilmişdir. «Gəmidəkilər gəlib qarını götürdülər. Heç kəsdə etiraz eləmək, heç kəsdə səsini ucaltmaq iqtidarı yox idi. Aclıqdan, kimsəsiz- likdən, dərddən, öz taleyini bilməmək qorxusu... 37-ci il uzaq- da deyildi. 37-ci il insanların qanında idi, hüceyrələrində idi, Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 57 bütün varlığında idi. Kimin etiraz eləmək cürəti çatardı? Gəmi xidmətçiləri kapitanın razılığı ilə qarını bir palaza və özü- nün götürdüyü düyünçəsinə bürüdülər, əşyaları ilə birlikdə. Gəminin göyərtəsindən birbaşa dənizə endirdilər. «Tulladılar» deməyə dilim gəlmir. Dəfn elədilər Xəzərin sularında, dəfn elədilər Məşədi Gülsüm nənəni. Nə burda vətəndaş idi, nə orda vətəndaş olacaqdı. Doğma torpağında, doğma yurdunda dəfn olunmaq üçün bircə qəbir qədər torpağı belə yox idi, bircə qə- bir üçün də yeri yox idi, heç yerdə. Adamların üstünə elə bil su çilənmişdi. Sakitcə dayanıb gəmi ənənələrinə, matrosların qarını dəfn etmək mərasiminə baxırdılar» (34, s. 86-87). Əzizə Cəfərzadənin «Xəzərin göz yaşları» romanında Azərbaycan qadınının ağır, acınacaqlı taleyi real, gerçək ciz- gilərlə, həyati və inandırıcı detallarla təsvir olunmuşdur. Yazıçı digər əsərlərində olduğu kimi, bu romanda da süjet boyu qadın- ların taleyi ilə bağlı məqamları əhatəli şəkildə əks etdirməyə çalışmışdır. Müəllif bir çox məqamlarda yalnız Azərbaycan qadınının deyil, bütövlükdə Şərq qadınının dözülməz taleyin- dən bəhs etmişdir. Qeyd edək ki, məşhur Misir yazıçısı, Nobel mükafatı laureatı Nəcib Məhfuzun romanlarında da ərəb və ümumən, Şərq qadının hüquqsuzluğu geniş bədii ifadəsini tapmışdır. Xüsusilə, onun «Yeni Qahirə», «İlğım», «İki qəsrin arası», «Yol», «Nil çayı üstündə pıçıltılar» kimi romanların- da qadınların taleyi ciddi bədii təhlil obyektinə çevrilmişdir. (175) Əgər Əzizə Cəfərzadənin romanlarında qadınların ağır, acınacaqlı güzəranının təməlində onların hüquqsuzluğu daya- nırsa, Nəcib Məhfuzun əsərlərində bunun əsas səbəbi cəhalətə, savadsızlığa, mövcud ictimai düşüncənin məhdudluğuna söy- kənir. Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|