Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Yaxın dövrün faciələri yaddaş və xatirə işığında
46 Əhməd Sami Elaydi Göründüyü kimi, bu sətirlərdə yazıçı Zərrintacın fi kirləri ilə vətən məhəbbətinin yüksək dəyərini göstərmiş və bu sevgidən daha yüksək şey olmadığına diqqəti yönəldə bilmişdir. Məlum olduğu kimi, Sovet hakimiyyəti illərində bu kimi tarixi mövzuların işlənilməsinə ciddi qadağalar qoyulmuş- du. Məhz bu səbəbdən müstəqillik dövründə nəşr olunan romanlarda mənəvi dəyərlərə və milli-etnik şüura qayıdış motivləri daha intensiv şəkildə bədii təcəssümünü tapmaq- dadır. «Zərrintac-Tahirə» romanı yazılanda yetmiş ildən artıq müstəmləkə həyatı yaşayan Azərbaycan artıq öz is- tiqlaliyyətini əldə etmişdi. Azərbaycanın tarixi ərazisi olan Qarabağın itirilməsi də elə bu illərə təsadüf edirdi. Bizcə, Əzizə Cəfərzadə romanda Azərbaycan xalqını birliyə, öz əra- zilərini bir daha itirməməyə, itirilmiş torpaqları isə nə yolla olursa-olsun geri qaytarmağa səsləyir. Yazıçının qənaətincə, bütün çətinliklərə baxmayaraq xalq öz azadlığını, istiqlaliy- yətini, ərazi bütövlüyünü qoruyub saxlamalı, bunun üçün hər cür maneələrə sinə gərməlidir. Yazıçı romanda Azərbaycanın parçalanması ilə yanaşı həm- çinin müsəlman məzhəblərinin bölünməsi barədə də müla- hizələrini ifadə etmişdir. Əsərdən hasil olan qənaətə görə, bütün sferalarda baş verən bu parçalanmalar milli ruhu zəifl ədir, xalqın iradəsini sarsıdır, onun mübarizə əzminə ciddi zərbə vurur. «– Hardan olsun, tayfa-tayfa parçalanmışıq, bölgü-böl- gü olmuşuq. Türkümüz farslaşıb, farsımızdan ya qeyrisindən ərəblərə yaxınlaşanımız ərəbləşib. Qeyri millətə yoldaş olan tacirlərimiz ... özümüz daxildə ki... bu hürufi , sufi ... yüz bölgü- yük! İslamda islamlıq qalmayıb. İslam birliyi bir yana, heç bir ölkənin içində belə birlik yarada bilmirik» (36, s, 191). «Zərrintac-Tahirə» romanının diqqəti çəkən məqamların- dan biri də əsərin ideyaca müasirliyi ilə bağlıdır. Ümumiyyətlə, «Əzizə Cəfərzadənin tarixi romanlarını səciyyələndirən ən mühüm cəhətlərdən biri onların ideyaca müasirliyi, bu günün Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 47 problemləri ilə bağlı olmasıdır» (114, s. 88). Romana diqqət yetirək: «O bir an susdu, sonra yenidən nədənsə qüvvət almış kimi sözünə davam etdi. – Dayı, ata bəs siz şimaldan əjdaha kimi ağzını açıb gə- lən, od püskürən hər davadan sonra İrandan, daha dürüstü Azərbaycandan bir parça qoparan o sarı iblisi görmürsüz? Siz millətin necə ruhani atalarısız? Kim isə «İlahi» deyə inlədi. Tahirə bu iniltini tutdu. – Bəli, Allahdan başqa çarəsi yoxdur millətin, çünki onun ruhani ataları-sizlər yatmısız. Şahı da, xanı da yatıb. Ordusu da pərən-pərən» (36, s, 143-144). Ümumiyyətlə, Əzizə Cəfərzadənin tarixi mövzulara mü- raciətinin bir sıra səbəbləri vardır. Yazıçı «tarixi mövzulara yalnız ona görə üz tutmur ki, o, tarixi yaxşı bilir, daha çox ona görə üz tutur ki, tarixin qoynunda (onun zaman və məkan kontekstində) özünü daha sərbəst hiss edir. Bəzən isə yazıçı tarixdən bu günün problemlərini vermək üçün körpü kimi isti- fadə edir. Müəllifi n istənilən əsərini təhlil obyektinə çevirsək, görərik ki, tarixi mövzuda yazılmasından asılı olmayaraq, ya- zıçını qaldırmış olduğu problemin məhz bu günlə bağlılığı və aktuallığı düşündürür» (44, s. 90). Tənqidçi Vaqif Yusifl inin qənaətləri Əzizə Cəfərzadənin yaradıcılıq uğurlarını aşkarlamaq baxımından maraq doğurur. «Hökm vermək olmaz ki, bu gün tarixi nəsrimiz susub. Yox susmayıb və bir zaman az qala axına çevrilən «tarixi birləşdir- mək» cərəyanına yeni xətlər qoşulur. Amma o da həqiqətdir ki, yazılan tarixi romanların çoxu xronikaçılıqdan uzağa getmir. Əzizə xanımın tarixi romanlarında isə tarixi dövr və şəxsiyyət bütün ziddiyyətləri və təzadları ilə gözlərimiz qarşısında can- lanır» (152). Bütövlükdə, Əzizə Cəfərzadənin «Zərrintac-Tahirə» roma- nı Azərbaycan tarixi nəsrinin ən dəyərli bədii örnəklərindən 48 Əhməd Sami Elaydi biri kimi diqqəti çəkməkdədir. Roman haqqında bir sıra tə- dqiqatlar yazılmasına baxmayaraq, onun ideya-estetik aspekt- ləri kifayət qədər üzə çıxarılmamışdır. 1.2. Yaxın dövrün faciələri yaddaş və xatirə işığında Müasir Azərbaycan nəsrində yaranan tarixi romanların bir qismində uzaq keçmişin mənzərəsi canlandırılmışdırsa, digər qismində yaxın dövrdə baş verən hadisə və əhvalatlar bədii tə- cəssümünü tapmışdır. Xüsusilə Sovet hakimiyyəti illərində cərə- yan edən hadisələr son illərdə qələmə alınan romanların mövzu obyektinə çevrilməkdədir. Qeyd edək ki, bəzi tənqidçi və ədə- biyyatşünaslar yaxın tarixi dövrdə baş verən hadisələrdən bəhs edən romanları tarixi kontekstdə dəyərləndirmirlər. Lakin burada bir məqama diqqət yetirilməsinə ehtiyac vardır. Belə ki, Sovet dövründə tarixi həqiqətlərin üzərinə pərdə çəkildiyindən, başqa sözlə, tarixi obyektiv şəkildə araşdırmaq imkanları olmadığın- dan həmin dövrün hadisələrinə tarixi yöndə yanaşmağa zərurət duyulur. Bu mənada İsmayıl Şıxlının «Ölən dünyam», Əzizə Cəfərzadənin «Xəzərin göz yaşları» romanı diqqəti cəlb edir. Azərbaycanın xalq yazıçısı İsmayıl Şıxlının «Ölən dünyam» romanı yaxın tarixi dövrün problemlərinin milli müstəvidə əks olunduğu, orijinal ifadə tərzi ilə seçilən bədii örnəklərdən biri kimi ədəbi-nəzəri fi kirdə yüksək qiymətləndirilmişdir. Yazıçı romana yazdığı «Müəllifdən» adlı qısa, yığcam müqəddimədə əsərin yaranması ilə bağlı qənaətlərini ifadə edərkən tarixi dövrün müasir təfəkkür işığında canlandırılma- sı məsələlərinə də aydınlıq gətirmişdir: «Mən «Dəli Kür» ro- manını yazdıqdan sonra Azərbaycanda 20-ci illərdə baş verən inqilab tariximizdən yazmaq qərarına gəldim, müəyyən ma- teriallar topladım, hətta əsərin adını da oxuculara çatdırdım. «Qanlı təpə» adlanan bu əsər 20-ci illərin mürəkkəb və zid- Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|