Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 43 hərtərəfl i təhsil almış, ərəb və fars dillərini mükəmməl öy- rənmişdir. 1848-ci ildə babilik hərəkatına qoşulmuş, çadranı ataraq müxtəlif yerlərdə babilik ideyalarını təbliğ etmişdir. Əqidəsindən dönmədiyi üçün ruhanilər və dövlət orqanları tərəfi ndən təqib olunan Qürrətüleyn Mazandaranda həbs edil- miş və həbsxanada öldürülmüşdür (18, s, 293). Romanı təhlil etməzdən əvvəl babilik hərəkatına qısaca nəzər salmağa ehtiyac duyulmaqdadır. Məlum olduğu kimi, Babilər hərəkatının əsasını Seyid Əli Məhəmməd adlı bir gənc qoymuşdur. O, 1844-cü ildə, İranın cənubundakı Şiraz şəhə- rində özünü Allah Elçisi elan edərək, «Bab» (ərəbcə «qapı» mənasını bildirir) adlandırmışdır. Buna görə də onun təlimi babilik adını almışdır (78, s. 5). Onu qeyd etmək lazımdır ki, din xadimlərinin nəzərincə, ba- bilik təriqəti islama tamamilə zidd və onunla heç bir əlaqəsi ol- madığı, əksinə, bu təriqətin məqsədinin islam dininin əsaslarını dağıtmağa yönəldiyindən babilik İranda, eləcə də bütün müsəl- man Şərqində, əsasən, mürtəce təriqət hesab edilməkdədir. Əzizə Cəfərzadə bunu romanda açıq şəkildə bildirməsə də, əsərin qəhrə- manlarından birinin dili ilə aşkarlamağa çalışmışdır. «Ey qardaş- lar! Bu binamuslar Allahın, peyğəmbərin adını yalandan çəkirlər. Əslində Qurani-Kərimə ziddilər – hicabı danırlar. Arvad kişi do- lub bir damın altına, hamısı da üzüaçıq. Biədəb. Ana-bacılarımızın yoldan çıxmağına səbəb bu lənətə gəlmişlər... – Bu dinsizlər oruc tutmur, namaz qılmır, fi trə-zəkat vermir... – Bu Allahın lənətinə gəlmişlər müqəddəs kəlamı – Qurani-məcidi, Kəlamullahı özlərinin cəfəngiyyatı toplanmış «Beyan»la əvəz edirlər. «Beyan»a lənət! » (36, s. 15-16). Şübhəsiz ki, Əzizə Cəfərzadə «Zərrintac-Tahirə» roma- nını yazarkən məqsədi təkcə Tahirə Qürrətüleyn və babilik hərəkatının tarixini hərtərəfl i və geniş aspektdə canlandırmaq olmamışdır. O, dolayısı ilə Tahirə Qürrətüleynin yaşadığı və bağlı olduğu tarixi dövrü, mühiti əks etdirməyə çalışmışdır. 44 Əhməd Sami Elaydi Müəllif oxuculara ünvanlanan ricətdə bunu aşkar şəkildə bil- dirir. «Hörmətli oxucularım! İstəyirəm biləsən ki, məqsədim babiliyin tarixi və ya babiliyin islamiyyət, xüsusən şiəliyə qar- şı mübarizə tarixini göstərmək olmamışdır» (36, s. 4-5). Bu mənada «Zərrintac-Tahirə» romanını yalnız bir prob- lemə həsr olunmuş bədii sənət örnəyi kimi dəyərləndirmək doğru deyildir. «Əzizə Cəfərzadə Azərbaycan xalqının tarixini onun etnoqrafi yasından, adət-ənənələrindən, məişətindən kə- narda təsəvvür eləmir. Belə ki, yazıçı tarixi hadisələri əks et- dirərkən dövrün koloritini, milli xüsusiyyətlərini verməyə can atır. Keçmişi yalnız çılpaq hadisələrin fonunda deyil, canlı şəkil- də təsvir edir» (44, s. 98). Eyni zamanda romanda bəhs olunan tarixi dövrün bir sıra məsələləri bu və ya digər şəkildə bədii ifa- dəsini tapmışdır. Ümumiyyətlə, «romanın süjetinin əsasını geniş xalq kütlələrinin, «binəsiblərin» taleyi, onların arzu və diləklə- rini həyata keçirmək uğrunda aparılan mübarizə, qəhrəmanların fəaliyyəti təşkil edir. Bu baxımdan Tahirə-Qürrətüleynin bir bə- dii obraz kimi formalaşması, babilik hərəkatında onun oynadığı rol və ümumiyyətlə, bu qadının tarixdə bir şəxsiyyət kimi qoy- duğu iz daha çox diqqəti cəlb edir» (10, s. 98). Məlum olduğu kimi, babilik hərəkatının əsas prinsiplərindən biri geniş mənada qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi və qa- dın azadlığına çağırışdır. Buna görə də Əzizə Cəfərzadə roman boyu babilik hərəkatı və Zərrintacın timsalında qadın hüquqları- nın qorunması uğrunda aparılan mübarizənin tarixinə nəzər salır və bəzən bu məsələyə özünün də münasibətini bildirir. Yazıçının qənaətincə, «Zərrintacı ilk anda babiliyə doğru çəkən də məhz bu bərabərlik, bu qadın azadlığı məsələsiydi. Çünki onu əhatə edən mühitdə bir qadının heç bir hüququ yox idi» (36, s. 6). Maraqlıdır ki, Misirdə də XX əsrin əvvəllərində qadın azad- lığı və qadınlarla kişilərin bərabərliyi çağırışı başlanmışdır. Amma o zamanlar Misirdə başlanan bu hərəkat dini təriqətə bağlanmamışdır. Bu hərəkat Huda Şaravinin rəhbərliyi ilə bir Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 45 qrup qadın tərəfi ndən yaradılmışdır. Bu çağırışın əsas prinsip- lərindən biri qadının hicabı çıxarması, qadın və kişilərin hüquq bərabərliyi olmuşdur. Əzizə Cəfərzadəni roman boyu narahat edən əsas məqam- lardan biri vətənin taleyi məsələsidir. Qeyd edək ki, vətən sev- gisi demək olar ki, yazıçının əksər əsərlərində bədii ifadəsini tapmışdır. Azərbaycanın tarixən böyük ərazini əhatə etməsi və qonşu dövlətlərin işğalçılıq siyasəti nəticəsində ölkənin ərazi- sinin böyük əksəriyyətinin itirilməsi yazıçını ciddi narahat et- mişdir. Romanda yeri gəldikcə, bununla bağlı bir sıra məqam- lara diqqət yetirilmişdir: «Əri acıqlanıb onun sözünü kəsdi: – Nə danışırsan? Hansı vətəndən danışırsan? Vətənimiz İrandı. İranlılar da qardaşımız. – Yox!... Vətən Azəristandır. Azərbaycandı! O Azərbaycan ki, bir ucu Dərbənddə, bir ucu Həmədandan o yana türk dün- yasının bir parçasıdır. Türkə «xər» deyənlərdən mənə qardaş olmaz. Yalnız və yalnız İNSANDA bir İNSAN görənlər bir-bi- ri ilə qardaş ola bilərlər... » (36. s, 142-143). Romanda yazıçı vətənin taleyi ilə bağlı qənaətlərini əsas eti- barilə baş qəhrəmanı Zərrintacın dili ilə ifadə edir: «Öyrəndim ki, din, əqidə... hər şeyin başı Vətənə bağlıdır. Vətən didilirsə, parçalanırsa, oğulları qeyrətini itirib hərəsi bir yana çəkilirsə, azad, istiqlal deyilsə – demək heç nə də yoxdur» (36. s, 143). Daha sonra Zərrintac vətən məhəbbəti ilə bağlı sözünə davam edərək fi kirlərini aşağıdakı kimi yekunlaşdırır: «Ürəyimdə indi nə valideyn, nə ər, nə övlad məhəbbətinə yer qalıb. Bircə on- dan, yurdumun azadlığı diləyindən başqa heç bir hissə yer qal- mayıb. Deyirlər Məcnunun qoluna neştər vurulanda yerə axan qan «Leyli» yazmışdı, nəbzinə əl vuranda «Leyli», «Leyli» çırpınmışdı. Mənim yerə tökülən qanım «azadlıq» yazar, çırpı- nan nəbzim «istiqlal» deyər. Bundan ayrı arzum, bundan özgə var-dövlətim yoxdur» (36, s, 144). Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|