Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 63 Azərbaycan ədəbiyyatına müharibə, qaçqınlıq və köçkünlük kimi mövzular gətirmişdir. Son illərdə Qarabağ mövzusunda qələmə alınan əsərlər içərisində Sabir Əhmədlinin «Ömür ura- sı», «Axirət sevdası», Ağarəhim Rəhimovun «Ovlaq keçidi», Mövlud Süleymanlının «Erməni adındakı hərfl ər», «İkili dün- yam», Elçin Mehrəliyevin «90-cı illər», Fazil Güneyin «Qara qan», Nigar Qarayevanın «Daş hasar», Zümrüdün «Yarımçıq nəğmə» və digər romanlar xüsusi yer tutur. Əlbəttə, adıçəkilən romanların hər birini ayrı-ayrılıqda təhlil obyektinə çevirmək imkan xaricindədir. Ona görə də tədqiqat işində bir neçə səciy- yəvi örnəklə kifayətlənməli olduq. Müstəqillik dövrü Azərbaycan bədii nəsrində müharibə və in san problemi Sabir Əhmədlinin «Ömür urası» romanında özünəməxsus şəkildə bədii təcəssümünü tapmışdır. Roman Qarabağ mövzusunda yaradılan ədəbi əsərlər içərisində bəhs olunan problemə xüsusi yanaşma tərzi ilə seçilir. Bədii təxəy- yül məhsulu kimi təqdim olunan romanın süjet xəttinin əsa- sında ermənilərin işğal etdikləri torpaqlardan çəkilməyə başla- ması və qaçqınların doğma yurd yerlərinə qayıtması dayanır. Romanın qəhrəmanı Kişi də yurd yerini itirənlərdən biridir. O, Arazbara, doğma kəndinə dönərkən müharibədən öncə tikdiyi evini görməyə can atır. Yazıçı doğma yurduna dönən qəhrəmanının düşüncələrini, yol boyu keçirdiyi hiss və həyəcanları real, canlı şəkildə təsvir etmişdir. «Kişi öz həyətinə yaxınlaşmaqda özünə bununla təsəlli verirdi: erməni işğalçılarının törətdiyi bütün cinayətlər Nurinberqsayaq bir məhkəmədə açılmalı, ifşa edilməlidir. Yalnız qırdığı dinc əhali, körpələrin intiqamı yox, qətlə yetirilmiş ağacların da cəzası veril- məliydi. Bağ-bağçalara amansızcasına divan tutmuş qəsbkarlar- dan məhv etdikləri bitkilərin də qisası alınmalıdı... » (39, s. 280). Uzun illər erməni işğalçılarının əsarətində qalmış doğma yurduna yetişən Kişi təsəvvüründə canlandırdığı kənddən 64 Əhməd Sami Elaydi əsər-əlamət görmür. Bütün evlər dağıdılmış, yerlə-yeksan edil- mişdir. Hətta, məzarlıqlar da xaraba qoyulmuşdur. «Buyur bax! Gör, qurulu qoyub getdiyin qəbirlər nə kök- dədir. Öləndən sonra mərhumları yenidən qətlə yetirmişlər. Hamısının başı vurulmuşdu... » (39, s. 276). Sabir Əhmədlinin «Ömür urası» romanında Qarabağ mü- haribəsi fonunda diqqət yetirilən əsas məqamlardan biri insan taleyi ilə bağlıdır. Yazıçı bu məqamı əsər boyu diqqət mərkə- zində saxlayır. «Romanda bir leytmotiv var – İnsan! Və bu, təkcə əsas personaj – Azərbaycan Kişisinin simasında təcəs- süm tapmaqla qalmır. Yazıçı təfərrüatları, faktları, epizodları, hadisələri danışdırmaqla geniş insan mənzərələri yaradır. Eyni zamanda antiinsani səhnələrə vurğu salır. S. Əhmədli insan- larımıza qarşı erməni vəhşiliyinin konkret, faktiki təsvirini verərkən, sakit görünür. Lakin bu, təcrübəli bir qələmin üslu- budur, müharibəyə öz rəngində yanaşmaq lazım gəlir» (180). Bir sıra maraqlı əsərlərin müəllifi olan Ağarəhim Rəhimovun «Ovlaq keçidi» romanında Dağlıq Qarabağda cərəyan edən hadisələr fonunda problemin müəyyən aspektləri bədii ifadə- sini tapmışdır. Qeyd edək ki, yazıçının yalnız adıçəkilən ro- manında deyil, son illərdə müxtəlif janrlarda qələmə aldığı bütün əsərlərində müharibə mövzusu ya əsas problem kimi se- çilmiş, yaxud da süjet xətlərinin birinin əsasında dayanmışdır. Bu məqama diqqət yetirən fi lologiya elmlər doktoru, professor Nizami Tağısoy qənaətlərini ümumiləşdirərək yazır: «Ağarəhim Rəhimovun yaradıcılığında müharibə möv- zusu daha önəmli rol oynayır. Onun əsərlərində ön cəbhə, arxa cəbhə, əsir düşmüş torpaqlarımızın, insanlarımızın tale- yi, mənəvi şikəstlik, bütün bunların cəmiyyətin həyatına tə- siri, vurduğu yara və digər məsələlərə bədii şəkildə yetirincə diqqət yetirilmişdir» (140. s, 10). Şübhəsiz ki, ədəbiyyatşünas alimin qənaətləri ilə razılaşmamaq mümkün deyildir. Çünki çağdaş Azərbaycan nəsrində müharibə mövzusuna öz yaradı- Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 65 cılığında ən çox yer verən yazıçılardan biri məhz Ağarəhim Rəhimovdur. Onun «İkili dünyam», «Qoşa qanad» kimi ro- manlarında, bir sıra povest və hekayələrində Qarabağ müha- ribəsinin Azərbaycan xalqının başına gətirdiyi faciələr geniş və hərtərəfl i bədii ifadəsini tapmışdır. Təsadüfi deyildir ki, ya- zıçının «Canavar balası» əsərinin əsasında çəkilmiş eyniadlı bədii fi lmin mövzusu da Dağlıq Qarabağ problemi ilə bağlı- dır. Bütövlükdə, Ağarəhim Rəhimovun romanları «... insan və cəmiyyət problemi kontekstində daxilən saf və təmiz olan, mənəvi dünyası ilə ilkinliyə, milli tarixi kökə, varlığa söy- kənən insanın tale yolunu əks etdirir» (125, s. 386). Başdan-başa vətənpərvərlik ruhunda qələmə alınan, psixo- loji kontrastlarla zəngin olan, eyni zamanda «psixoloji anali- zin bədii təsvirin vacib, təbii komponentinə, ideya daşıyıcısına çevrilən» (22, s. 62) romanda təsvir olunan hadisələr, yaradı- lan obrazlar baş verən əhvalatların məğzinin və mahiyyətinin aşkarlanması baxımından səciyyəvidir. Romanın maraq doğuran cəhətlərindən biri burada Qarabağ müharibəsinin canlı, gerçək epik mənzərəsinin yaradılması- dır. Müəllif canlı müşahidə, fakt və sənədlər əsasında, bir çox məqamlarda isə bədii təxəyyülün gücünə söykənərək Azər- baycan xalqının sürükləndiyi müharibə faciəsini bütün reallığı ilə canlandıra bilmişdir. Təsadüfi deyildir ki, yazıçı «mühari- bənin dəhşətlərini təsvir edərkən ürəyimizdən qanlı şırımlar açılır; yarımçıq, yarımcan vətən, nahaq qanla sulanan ana tor- pağın fəryad səsi ayaqlarımız altında yeri tərpədir, igid ölənlə- rimizin ruhu yaxamızdan yapışıb, bizi çağırır» (23, s. 90). Müəllif romanda bir sıra yaddaqalan, daxili dünyasının özünəməxsusluqları ilə seçilən obrazlar yaratmışdır. Bunların içərisində Qafar kişi, Xeyransa qarı, İsgəndər Alışov, Qurban Qədiroğlu, Zöhrab Nadirov, Müslüm kişi və başqa obrazlar daha çox diqqəti cəlb edir. Yazıçı təsvir etdiyi obrazların hər birini fərdi cizgiləri, daxili dünyasının özünəməxsus çalarları Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|