Kitab indd
Yüklə 1,07 Mb. Pdf görüntüsü
|
66 Əhməd Sami Elaydi ilə canlandırmışdır. Lakin romanda obrazların sayca çoxluğu- na baxmayaraq əsas süjet xətti Qafar kişi və onun ailəsinin cəbhə həyatı fonunda cərəyan edir. Qeyd edək ki, romanda bir ailənin timsalında müharibə- nin faciələri əks etdirilirsə də, yazıçı bütövlükdə baş verən hadisələrin sosial-siyasi aspektlərini aşkarlamağa nail ol- muşdur. Belə ki, əsərdə yalnız Qarabağda baş verən faciələr deyil, bu faciələri şərtləndirən amillər də bədii təcəssümünü tapmışdır. Maraqlıdır ki, yazıçı Qarabağ müharibəsinin daxi- li amillərdən qaynaqlanan labüd səbəblərini aşkarlamağa çalışmışdır. «Şəhərdə hər kəs öz işindədi. Ölkədə müharibə getdiyi də, adamların qırıldığı da, əsir alındığı da bilinmir. Azərbaycanın bir tərəfi ndə həyat qaynayır, toy-büsat qu- rulur, o biri tərəfdə günahsız qanlar tökülür, evlər yıxılır, kəndlər, qəsəbələr dağılır, ulu bir xalqın namusuna təcavüz olunur. Meydandakı gə də-güdələr, naşılar, ağı-qaradan ayıra bilməyənlər vəzifə uğrunda can verirlər, meydan sulayırlar. Əlinə vəzifə keçənlər də biabırcasına tutduqları kürsüdən sü- rüşüb yıxılırlar» (122, s. 475-476). Yazıçı həmçinin hakimiyyət uğrunda gedən mübarizənin, iqtidar-müxalifət qarşıdurmasının, hədəfi , məramı bəlli olma- yan siyasi iddiaların müharibə şəraitində olan ölkənin müdafi ə qüdrətinin zəifl əməsinə gətirib çıxardığını inandırıcı detallarla əks etdirmişdir. «Atalar deyib: «Yer yiyəsiz olanda, donuz təpəyə çıxar», oğlum. Rəhbərlər lap başlarını itiriblər. Müharibə gedən ölkə- nin qanunları olar. Qanun qılıncdan da iti, kəsərli olar. Gündə bir yarıtmaz qanun qəbul edirlər. Sonra da onu özləri pozurlar. Hər gün meydanlara yığışıb dövlət, torpaq taleyi həll edirlər. Bütün sirlər meydanda düşmənə ötürülür. Düşmən də öz işi- ni görür. Rüsvay xalq olur. İşə bir bax. Meydana çıxan deyir ölkənin sahibi mən olacam. Hamısı da naşı, bacarıqsız, əli çirkin adamlar. Kimi deyir: «İqtidar mən olmalıyam». Kimi Müstəqillik dövrü Azərbaycan romanı 67 də bildirir: «Mən müxalifətdəyəm». Onlar arasındakı çaxnaş- malar torpaqları düşmənin murdar ayaqları altına atdı, oğlum» (122, s. 465) . Yazıçı, eyni zamanda, müharibənin uzanmasına, ədalətli sülhə nail olunmamasına gətirib çıxaran bir sıra mühüm xarici faktorlara da diqqət yetirmişdir. Romandan hasil olan qənaətə görə Qarabağda döyüşən Azərbaycan əsgərlərinin kifayət qə- dər peşəkarlığına, hazırlıqlı olmasına baxmayaraq ordu rəh- bərliyindən gələn yanlış göstərişlər onların məğlubiyyətinə səbəb olur. Bölgədə strateji maraqları olan İran və Rusiyanın xəfi yyəçilik, casusluq fəaliyyətləri ön cəbhədə döyüşən əsgər- lər arasında ciddi təxribatlar yaradır ki, bu da nəticə etibarilə müharibədə Azərbaycanın məğlubiyyətinə gətirib çıxarır. «İran dövləti, xalqı niyə belə edir? Bəs iranlılar bizim din, məslək, qan qardaşlarımız deyillərmi? Cinayətə yol verdiklərini, özgənin malına göz dikdiklərini, görəsən, anlayırlarmı? Məgər bunların elədikləri ermənilərin çırağına neft tökmək deyilmi? Hər halda rusları da, erməniləri də başa düşmək olar. Bəs İran? Bəs iranlılar? Aman Allah, yıxılana balta çalan nə çox olurmuş? Qəribədi. Üzdə bir cürə deyirlər... Arxada başqa iş görürlər. Ölü, miskin siyasət yeridirlər bu dövlətlər, bu dövlət adamları. Bəs indi bizim nicat yolumuz nədədi? Ancaq özümüzdə!.. Ancaq birliyimizdə! Ancaq möhkəmliyimizdə! İçərimizdə xəyanət ol- maya... Gərək belələrinə qarşı amansız olaq. Xəyanətkar əlləri kəsək, ataq. Başqa yolumuz yoxdu... » (122, s. 489). «Ovlaq keçidi» romanında yazıçı cəbhəyə gedən gənclərin yüksək əhval-ruhiyyədə olduğuna diqqəti çəkmişdir. Gənclərin bir qismi könüllü olaraq cəbhəyə gedirlər. Onlar vətəni qoru- mağın, doğma yurdu müdafi ə etməyin hər şeydən vacib ol- duğunu bildikləri üçün bu addımı atırlar. Yazıçı həm obraz- ların dili ilə, həm də təhkiyə vasitəsilə gəncliyə hakim olan vətənpərvərlik ovqatını canlandırmağa çalışmışdır. Müəllifi n fi krincə, hər bir «oğul vətənini, torpağını qorumalıdır, yeri gəl- 68 Əhməd Sami Elaydi sə, canını da əsirgəməməlidir», «analar ilk öncə oğulu vətən üçün doğub böyütməlidir». Romanda istər baş qəhrəmanın, istərsə də digər obrazların timsalında yazıçının Qarabağ müharibəsi fonunda vətənpər- vərlik və yurdsevərlik amalına münasibəti özünəməxsus şəkil- də bədii ifadəsini tapmışdır. Bu, ilk növbədə obrazların daxili dünyasının aşkarlanmasında özünü büruzə verir. Lakin bəzi tədqiqatçılar bu qənaətdədir ki, son illərdə yaranan bədii ör- nəklərdə müharibə dövrünün ovqatı obrazların xarakterlərində kifayət qədər bədii ifadəsini tapmamışdır. «Bu gün Qarabağla bağlı olan hadisələrə və müharibəyə həsr olunan yüzlərlə bədii nümunələrdə demək olar ki, həm müharibə haqqında, həm də bu müharibənin olayları barədə düşündürücü mətləblər, yad- daqalan və bizi həmişə o barədə düşünməyə məcbur edən ob- razlarla çox nadir hallarda qarşılaşırıq» (103, s. 146). Bu müla- hizələrlə bütünlüklə razılaşmaq mümkün olmasa da, Qarabağ mövzusunda yazılan romanlarda ciddi, yaddaqalan obrazlara az-az hallarda təsadüf olunur. «Ovlaq keçidi» romanında ifadə tərzinin publisistik üslu- ba daha çox tərk edilməsi müəyyən qədər bədiiliyi zəifl ətsə də, yazıçı bilərəkdən düşüncələrinin aydın, yozumsuz təqdimi üçün bu yolu seçmişdir. «Torpaq davası başlayan kimi hər ikisi ərizə yazıb könüllü getdi müharibəyə. Sonra öz-özünü qınayır- mış kimi: Deyəsən, lap başımı itirmişəm. Mənimki getməsin, səninki getməsin, onunku getməsin, bəs kiminki getsin?! Kim qorusun torpaqları? Düşmən də ki, hər cür alçaqlığa əl atır. Xalqın, millətin qan düşmənidi bu ermənilər. Budu, gördün kəndə, el-obaya hücum çəkdilər. Günahsız qızları, qadınları aparıb bişərəf etdilər. Balam, namusu itə atıblar, it yeməyib axı... Düzdü, mənə əziyyətdi. Ancaq Sadiq də, Natiq də kişi kimi hərəkət etdilər. Məni el-oba içərisində xar etmədilər. Fərari-fi lan olmadılar. Allah onları bəd nəzərdən saxlasın... » (122, s. 447). Yüklə 1,07 Mb. Dostları ilə paylaş:
|