Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
43 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL aran rayonlarında 0,52%ə qədər azalır. Dağ yamaclarında və dağ çaylarının vadilərində meşələr ərazinin 95%ni tutduğu halda, düzənlik sahələrin yalnız 5%i meşəlikdir, Naxçıvan MRda isə bu rəqəm 0,4% təşkil edir. Azərbaycanın işğal olunmuş xüsusi mühafizə olunan ərazilərinin sahəsi 44,3 min hektardır. Bu Respublikada qorunan təbii ərazilərin təxminən 10%ni təşkil edir. İşğal altında olan 261 min hektar meşə fondu sahəsinin təbii sərvətlərinə və bioloji müxtəlifliyinə çox ciddi ziyan vurulur. İşğal olunmuş Zəngilan rayonu ərazisində yerləşən Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoruğunda 107 ha sahədə yaşı 4002000 il arasında olan şərq çinarlarının nadir təbii ağaclığı məhv edilir. Bu ərazilərdə bitən qiymətli ağac cinslərinin kəsilib aparılması biomüxtəlifliyi kritik həddə çatdırmışdır. Azərbaycan Respublikasının ərazisində meşələr öz funksiyalarına görə eroziyaya qarşı (torpaq qoruyucu), su qoruyucu (meşə döşənəyi), çay kənarlarındakı qoruyucu meşələr (Kür çayı sahili tuqay meşələri), şəhər yaşıllığı (parklar və bağlar), yol kənarındakı qoruyucu meşələr, istirahət və sanitar məqsədli kurort ərazilərdəki meşə sahələri və s. qruplara bölünür. Azərbaycanın florasına 125 fəsiləyə və 930 cinsə daxil olan ali bitkilərin 4500 növü daxildir. Bunlardan 48 fəsiləyə, 135 cinsə mənsub olan 450 növ ağac və kol bitkisi Respub lika mızın meşə lə rin də bitir. Bu isə Res pub lika flora sın dakı bitki növ ləri nin 10%ni təşkil edir. Azər bay can den dro florası nın tər kibin də 70 regional endem növə təsa düf edilir. Bu da ümu mi ağac və kol bitki növ ləri nin 16%i demək dir. Bio loji cəhət dən öz inkişafında birbirinə qar şı lıqlı təsir göstərən bitki və hey vanat alə mi nin, mikro orqa nizm lərin vəh dətin dən ibarət olan meşə sahələri Azərbaycanın ən qiymətli milli təbii sər vəti hesab olunur (www.eco.gov.az ). Azərbaycan meşələrinin geniş ərazisi Böyük Qafqaz sıra dağ larının cənub və şimalşərq yamaclarındadır. Bu meşələr Azər baycan ərazisindən başlamış, Dağıstan sərhəddinə kimi uzanır. Şəkil 12. Qax meşəsi 44 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Meşələr Azərbaycanın şimalşərqində, əsasən Qusar, Quba, Dəvəçi, Siyəzən və Xızı inzibati rayonlarından cənubqərb istiqamətindəki ərazini əhatə edir. Xızı rayonundan cənubqərb istiqamətində meşə massivi tədricən azalır və tam meşəsiz sahə ilə əvəz olunur. Böyük Qafqazın cənub makroyamacında Şamaxı rayonu ərazisində meşə massivi yenidən bərpa olunur və dağ yamacları ilə fasilə vermədən başdanbaşa örtük yaratmaqla Gürcüstan Respublikasının sər həd dinə kimi uzanır. Burada meşələr əsasən İsmayıllı, Qəbələ, Oğuz, Şəki, Qax, Zaqatala və Balakən inzibatı rayonlarının dağlıq hissəsini əhatə edir. Meşə massivi ara vermədən cənub yamacı ilə qərb istiqamətində Gürcüstan ərazisinə doğru uzanır. Respublikamızın ŞimalQərbində Eldar düzünün bozdar yayla sında üçüncü dövr qalığı olan endemik və relikt Eldar şamı meşəliyi kiçik bir sahədə saxlanmışdır. Eldar şamı meşəliyində ardıc, püstə, qaratikan və 3035dək digər ali bitkinin olması buranın dağ kserofit bitkiliyinə aid ediməsinə imkan verir. Meşələrin geniş ərazisindən biri də Kiçik Qafqaz sıra dağlarının yamaclarıdır. Burada meşələr ayrıayrı massivlər şəklində əsas dağ qollarının şimal, şimalşərq və şərq yamaclarını örtür. Yalnız Cənubi Qarabağ ərazisində meşə massivi ara verir və İran sərhəddinə çatmır. Bundan əlavə meşələrə adacıq şəklində Naxçıvan Muxtar Resublikasında Şahbuz rayonu ərazisində, Küküdağ yamaclarında təsadüf edilir. Meşələrin geniş massivindən biri də Talış dağ yamaclarını əhatə edir. Burada meşələr Astara, Lənkəran, Lerik, Masallı, Yardımlı, Cəlilabad və qis mən də Biləsuvar inzibati rayon larının ərazisində yayıl mış dır. Talış regionunda çay kəna rında yalan qoz və qızıl ağac bitkilkəri çox vaxt iri meşə lik cəngəl liyi yaradır. Qızılağacın başqa bir növü Talışın bataq lıq meşələri üçün səciyyəvidir. Talış meşələrində əncirin yerli endemik növü, çəpər sarmaşığı, gəndalaş, cilin müx təlif növləri, ürəkotu, dişə, bataqlıqlarda süsənlik cəngəlliyi, sarı bataqlıq süsəni, qurbağaotu, bataqlica xüsusi formasiyalar yaradır. Talışın düzən meşəliklərinin səciyəvi ağac cinslərindən dəmirağac və şabalıdyarpaq palıdı göstərmək olar. Burada Qafqaz vələsi, iki növ azat ağacı, qarağac, Şəkil 13. Lənkəranda dəmirağacı meşəsi 45 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL alça, qovaqdan ibarət hirkan tipli meşəliklərə rast gəlinir. Bu meşələrin dənizə baxan yamacında Lənkəran akasiysı, cökə və s. bitkilər xüsusi qarışıq meşəlik əmələ gətirir. Meşələrin az hissəsi Kür və Araz çayları sahili boyunca uzanır və Tuqay tipli massiv şəklində lentvari ərazini tutur. Kür çayı boyunca nadir Tuqay meşələri yayılmışdır. Kürboyu meşələr torpaqqoruyucu, sahil bərki dici, iqlimtənzimləyici rol oyna maqla ətraf sahələrdən fərqli ekoloji mühitin yaran masına səbəb olmuşdur. Bu meşə lərdə ağyarpaq qovaq, çay tikanı, sumax, sarağan, itburnu, söyüd, qara ğac, şabalıdyarpaq palıd, göyrüş, iydə, tut, ağ akasiya, saqqız ağacı, qlediçiya, ağcaqayın, kollardan yulğun, nar, ölməz kol, böyürtkən, qaratikan və s. bitir. Meşələrdə çaqqal, tülkü, canavar, porsuq, dovşan, kirpi, çöl donuzu, sığırçın, bayquş, sarıköynək, arı quşu, şanapipik, ağacdələn, qaratoyuq, alabaxta və s. yayılmışdır. Türyançay dövlət qoruğu nun ərazisində saqqız ağacı, püstə, ardıc ağaclarının bitdiyi seyrək arid meşələrdə turac, kəklik, qırqovula rast gəlinir. Hazırda Tuqay meşələrinin 70%dən çox hissəsi insan fəaliy yətinin təsi ri altında tükən mək üzrədir. Meşə lər təbii yolla özünübərpa qabiliy yətinə malik olsa da güc lü antropogen təsir bu bərpa prosesinə mane olur. İllər boyu əkin sahələrinin geniş ləndi ril məsi, odun tədarükü, malqaranın otarılması və s. tuqay meşələrinin artı mına mənfi təsir göstərərək meşəliklərin seyrəlməsinə və boşluq larla əvəz olunmasına səbəb olub. QubaXaçmaz, Qarabağ zonalarında və AlazanƏyiriçay çökək liyində lokal formalı düzən meşəlikləri yayılmışdır. Bu meşəliklərin əsasını uzunsaplaq palıd, qarağac, yemişan, əzgil və s. təkil edir. AlazanƏyiriçay vadisi meşəliklərində yuxarıda göstərilən növ lərdən başqa, ağcaqayın, cökə, göyrüş, qarağac, armud kimin ağac növləri sarmaşan bitkilərdən isə ağ əsmə, daş sarmaşığı, yabani üzüm çox yayılmışdır. Azərbaycanın əsas meşə formasiyaları aşağıdakılardır: 1. Qarmaqvari şamdan ibarət iynəyarpaqlı meşələr 2. Ardıc seyrək meşəlikləri 3. Şərq fıstığından ibarət fıstıq meşələri Şəkil 14. Tuqay meşələri Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|