Kitab Avropa Qonşuluq və Tərəfdaşlıq Aləti Şərq Ölkələri Meşə Sektorunda Hüquq Tətbiqi və İdarəetmə Sisteminin Təkmilləşdirilməsi proqramının ikinci fazası
Yüklə 1,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Meşənin bioloji müxtəlifliyi
- Şəkil 15
46 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI 4. Palıd meşə formasiyaları a) Şabalıdyarpaq palıddan ibarət (Talış) meşələr b) Qafqaz palıdından ibarət aşağı dağ qurşağı meşələr v) Şərq palıdından ibarət yuxarı dağ qurşağı meşələr q) Uzunsaplaq palıddan ibarət düzən meşələr e) Araz palıdından ibarət az məhsuldar meşələr 5. Vələs meşə formasiyası 6. Dəmirağacından ibarət relikt meşə formasiyası 7. Ağcaqayın meşə formasiyası 8. Məxməri ağcaqayından ibarət meşələr 9. Tranttoveter ağcaqayından ibarət seyrək meşələr 10. Xurma meşələri 11. Qarağac meşələri 12. Adi qozdan ibarət meşələr 13. Adi şabalıddan ibarət meşələr 14. Azad ağacından ibarət meşələr 15. İpək akasiyadan ibarət meşələr 16. Yalanqozdan ibarət rütubətli meşələr 17. Qızılağac meşələri 18. Tozağacı meşələri 19. Qovaq meşələri 20. KürAraz sahilləri boyunca formalaşan Tuqay meşələri Azərbaycanın meşə fondu xalqın qiymətli sərvətidir. Hazırda meşəçilik sahəsində ən vacib ekoloji problem meşə fondunun qorunması və davamlı istifadə olunmasıdır. Meşələrin istifadəsi, bər pası, artırılması, və mühafizəsi işlərinə dövlət nəzarəti 2001ci ildə yaradılmış Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyinin əsas vəzifə lərindən biridir. Son illərdə meşələrin münbitliyini və məhsuldarlığını artırmaq, meşə fondu torpaqlarından daha səmərəli istifadə etmək, meşələrin ətraf mühitə müsbət təsirini və qoruyucu funksiyalarını yüksəltmək məqsədilə geniş miqyaslı meşə təsərrüfatı tədbirləri həyata keçirilir. Meşənin bioloji müxtəlifliyi Dünya üzrə meşə örtüyünün sahəsi 4 milyard hektardır. Bunun 809 milyon hektarı Rusiya Federasiyasının, 478 milyon hektarı Braziliyanın, 310 milyon hektarı Kanadanın və 303 milyon hektarı ABŞın payına düşür. Son 200 ildə dünya üzrə meşə ərazilərinin sahəsi 2 dəfədən çox azalmışdır. Tropik meşələr ən zəngin bioloji müxtəlifliyə malikdir. Belə güman edilir ki, canlı orqanizmlərin bütün növlərinin 2/3 hissəsi bu meşələrdə yaşayır. 47 MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI II FƏSİL Qafqaz regionunda ən zəngin biomüxtəlifliyə malik olan Azərbaycanda buzlaşma dövründən qorunub saxlanmış ayrı ayrı meşə sahələrində nadir bitki və heyvan növlərinə təsadüf edilir. Azərbaycan meşələrində biomüxtəliflik tropik meşələrdə olduğundan xeyli azdır. Lakin meşələrimiz bir çox minilliklər ərzində formalaşdığına görə özünəməxsus təkrarolunmazlığı ilə fərqlənir. Azərbaycanın əksər meşələri (85%) yüksək dağ yamaclarında yerləşib, torpaqqoruyucu, sutəmizləyici və iqlim tənzimləyici əhəmiyyətə malikdir. Respublikamızda meşə ilə örtülü sahələrdə bitki cinslərinə görə təqribən aşağıdakı kimi paylanmışdır: şam0,04%, ardıc2,37%, fıstıq31,68%, palıd23,4%, vələs26,01%, göyrüş0,01%, ağcaqayın0,22%, qovaq3,58%, qızılağac1,87%, cökə1,71%, qarağac1,16%, digər cinslər7,95% olduğu müəyyən edilmişdir. 450 ağac və kol bitkisindən 107 növü ağac, 167 növü hündür və orta boylu kol, 162 növ alçaq boylu kol və yarımkol bitkiləridir. Meşələrimizdə 1536 cinsə aid olan 150 növ yabanı meyvə bitkiləri mövcuddur. Bu bitkilərdən min tonlarla (adi qoz, alma, armud, zoğal, alıca, əzgil, fındıq, xurma, yemişan, şabalıd, böyürtkən və s.) yabanı meyvə məhsulu alınır. Eyni zamanda meşələrimizdə arı balı da əldə edilir. Azərbaycan meşələrinin yüksək lik lərə görə paylanmasının da özünə məx sus qanunauyğunluqları vardır. Belə ki, əksərən şimal istiqamətli dağ yamac larında palıdvələs meşələri üstünlük təş kil edir. Aşağı dağ qurşa ğında az məh sul dar palıd, qarağac, dəmir ağac meşə ləri, orta dağ qurşa ğı nda nisbətən məh sul dar palıdvələs meşələri, yuxarı dağ meşə qurşağında isə daha yüksək məhsul dar palıdvələs meşələri möv cuddur. Meşə qur şağı nın subalp qurşaqla qovuşduğu ərazidə az məhsuldar toza ğacı və alçaq boylu əyri gövdəli fıstıq meşə lərinə təsadüf edilir. Belə qanuna uyğun luqların Talış, Böyük və Kiçik Qaf qaz dağlarında özünəməxsusluğu vardır (www.eco.gov.az ). Azərbaycan dendroflorasının belə zəngin tərkibə malik olmasına baxmayaraq, əsas meşə əmələ gətirən növlər azdır. Azərbaycan meşələri əsasən enliyarpaqlı cinslərdən ibarətdir. Böyük və Şəkil 15. Hirkan Milli Parkı 48 II FƏSİL MƏKTƏB MEŞƏÇİLİYİNİN YARADILMASI Kiçik Qaf qazın dağlıq zonalıarında dəniz səthindən 6001800 m hündürlükdə enliyarpaqlı meşələr yayılmışdır. Dağların yamacında gürcü palıdı, vələs, fıstıq, qarağac, quşarmudu və s. yayılmışdır Meşələrin tərkibcə müxtəlif olmasına baxmayaraq, enliyarpaqlı meşələri əsasən fıstıq, palıd və vələs cinsləri əmələ gətirir. Meşə ilə örtülü ərazinin 85,5%i bu üç cinsin payına düşür. Meşə örtüyündə həmçinin ağcaqayın, qarağac, cökə, qızılağac, qovaq, yalanqoz, söyüd, və s. ağaclar yayılmışdır. Palıd ağacının müxtəlif növlərindən Həkəri, Gilgil və s. çay hövzələrində gürcü palıdı, Böyük Qafqazın cənub yamaclarında şərq palıdı, kiçik Qafqazın cənubşərq qurtaracağında Araz palıdı, Talış dağlarında şabalıdyarpaq palıd, düzənliklərdə uzunsaplaq palıda təsadüf olunur. Talış dağlarında müasir meşələr Burovar və Peştəsər dağlarında, Lənkəran düzənliyində yayılmışdır. Meşələr cənubda Bolqarçayı, cənubqərbdə Çayrud –Qosmalyan meşəsiz sahə ilə, şərqdən Lənkəran düzənliyi ilə əhatə olunmuşdur. Talış meşələri III dövr florasının relikt ağac növləri ilə zəngindir. Dəmirağac, şabalıdyarpaq palıd, Lənkəran akasiyası, azat(nil), Xəzər lələyi, Hirkan şümşadı. Hirkan qovağı və s. bu meşələrdə bitir. Talış meşələrində palıdlıq, vələs və dəmirağacı meşəlikləri yayılmışdır. Bundan başqa nəhəng ağcaqayın, yalanqoz, iynəyarpaqlı qəzəlağac, saqqallı qızılağac və s. kollardan yemişan, əzgil, itburnu, quşqonmaz, danae və pirkala rast gəlinir. Talış meşələrinin faunası da rəngarəngdir. Bu meşələrdə canavar, çöl pişiyi, maral, cüyür, oxlu kirpi və s. heyvanlar yaşayır. Hirkan meşəsində hündürlüyü 3540 m, gövdəsinin diametri 1,5 2 metrə çatan şabalıdyarpaq palıdlar və nəhəng ağcaqayınlar, budaqları birbirinə qovuşmuş dəmirağacları, qədim tropik meşələrin qalıqları olan danae, pirkal, quşqonmaz kolları meşənin bəzəyidir. Ərazidə Azərbaycanın “Qırmızı kitab”ına daxil edilmiş nölərdən talış uzunbığı, Talış kökyeyəni, üçpərli Talış qaçağanı, palıd diserkası, eyfema, Talış brameyası və s. həşəratlar, suda quruda yaşayanlardan adi triton, daraqlı triton, Qafqaz xaçlıcası, sürünənlərdən xarabalıq kələzi, Aralıq dənizi tısbağası, eskulap ilanı və s. növlər yaşayır. Bəbir, xallı maral, vaşaq, porsuq, yenot növləri ilə yanaşı “Qırmızı kitab”a düşmüş Talış qırqovulu, Hirkan arıquşusu, məzar qartalı, qıvrımlələk qutan kimi nadir quşlara təsadüf edilir. İynəyarpaqlı meşələr Respub lika meşələrinin meşə ilə örtülü sahəsinin təqribən 1,6%ni təş kil edir. Təbii meşələrdəki 107 ağac növündən yeddisi iynə yar paqlı ağac lardır. Bunlardan Avropa qara çöhrəsi, giləmeyvəli qara çöh rə, Eldar şamı, qar maq vari şam, çöx meyvəli, qırmızı və uzun gövdəli ardıc ağacları daxildir. İynəyarpaqlı Yüklə 1,66 Mb. Dostları ilə paylaş:
|