Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig

•
 Aliağaoğlu, Narlı, Edebî Miras Turizmi ve Türkiye’de Edebî Mekânlar 
•
 
11 
• 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
bilig 
maktadırlar. Konu, müze ziyaretçileri açısından ele alınırsa, denilebilir 
ki özellikle Cumhuriyet’ten sonra Konya, kültürel bir mekân olarak 
hep var ola gelmiştir.  
Diyarbakır da yazar-şair müzeleri açısından son yıllarda ilgi çeken bir 
şehirdir. Bugün Diyarbakır’ı ziyaret eden insanların çoğu Sur çevresin-
de Camii Kebir Mahallesi’nde bulunan Cahit Sıtkı Tarancı ve Ziya 
Gökalp müzelerini de görmek istemektedirler. “Cahit Sıtkı Tarancı 
Müzesi” olarak kullanılan bina, şairin çocukluğunu yaşadığı baba evi-
dir. 34 yıldan beri müze olarak hizmet veren 266 yıllık tarihi bir mekân 
olan evde, 19.yüzyıl Diyarbakır yaşantısını canlandıracak etnografik 
malzemeler ile Cahit Sıtkı Tarancı'nın özel eşyaları, el yazısı ile yazıl-
mış  mektupları  ve  kitaplarının  yanı  sıra  aile  fotoğrafları  ve  belgeler  de 
sergilenmektedir. 
“Ziya Gökalp Müzesi” olarak hizmete sunulan ev de Gökalp’ın çocuk-
luğunu, gençliğinin bir bölümünü yaşadığı baba evidir. Bu mekân da 
19. yüzyılda Diyarbakır’da varlıklı ailelerin kullandıkları konaklardan 
biridir. Bu konak, 1953 yılında devlet tarafından mirasçılardan satın 
alınarak müze-ev hâline getirilmiştir. Haremlik ve selâmlık olmak üzere 
iki bölüm hâlinde iki katlı olan evde mekânlar, ortadaki iç avlunun 
etrafına yerleştirilmiştir. Müze-evde yazara ait eşyaların yanı sıra yöre-
nin etnografik eserleri de sergilenmektedir 
b- Alansal Edebî Mekânlar: Kuşkusuz İstanbul, kültürel, siyasal ve 
doğal özellikleri ile yüzyıllardır bir cazibe merkezidir. Yerli ve yabancı 
edebiyatın İstanbul’u konu edinmesi de bu özelliklere bağlıdır. Fakat 
İstanbul’un bütünüyle ve bazı mekânlarıyla daha bilinir, sevilir ve ara-
nır hâle gelmesinde edebî metinlerin de payı vardır. Kuşkusuz birçok 
Avrupalı seyyah, Galata’yı, Kâğıthane işretlerini, sahillerin canlılığını ve 
güzelliğini Nedim’in, Şeyh Galip’in şiirlerinden öğrenmiştir. Ondoku-
zuncu yüzyılda Çamlıca’nın gezme-eğlenme yeri, Beyoğlu’nun Batılı 
yaşama biçiminin mekânı olarak ün kazanmasında elbette Namık Ke-
mal’in, Recâizâde Ekrem’in, Ahmet Mithat’ın romanlarının payı önem-
lidir. Sultanahmet, Üsküdar, Boğaz, Adalar gibi mimari yapılar ve do-
ğal güzellikler çevresinde oluşan ilgi ve hayranlık, biraz da okunarak 
edinilmiş bir ilgi ve hayranlıktır. Yani Süleymaniye’yi var eden biraz 
Yahya Kemal’dir. Sait Faik’i okuyanlar Adaları, özellikle Burgaz Ada’yı 
daha farklı bir dikkat ve ilgi ile dolaşırlar. Abdülhak Şinasi Hisar’ın, 
boğaz yalıları çevresinde geçen hatıralarını okuyanlar, doğal güzelliğin 

---

•
 Aliağaoğlu, Narlı, Edebî Miras Turizmi ve Türkiye’de Edebî Mekânlar 
•
 
12 
• 
bilig 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
içine sinmiş hayatları bulurlar. Ahmet Hamdi Tanpınar’ın beş şehri 
anlatan (İstanbul, Ankara, Konya, Bursa, Erzurum) kitabından sonra, 
şehre kültürel bir miras, bir uygarlık sembolü olarak bakanların sayısı 
artmıştır. Ahmet Rasim, Şehir Mektupları (1912), Eşkâl-i Zaman 
(1918) Fuhş-ı Atik (1921), Muharrir Şair Edip (1924) gibi kitapların-
da, şehrin çalışma, eğlenme ve kültür mekânlarını anlatırken, yaşadığı 
şehri, kendi kimliğini oluşturan derin bir çevre olarak ortaya koyar ve 
Piyer Loti’nin “İstanbul gündüz en parlak, gece en karanlık şehirdir“ 
sözü etrafındaki hükümleri İstanbul’u içeriden daha derinden tanıma-
yanların söylediğini düşünür. Yine hem yerli hem de yabancı ilgililere 
İstanbul’u bütün hayatıyla tanıtmaya çalışan Abdülhak Şinasi Hisar, 
İstanbul’daki “hemen her binanın, içinde yetiştiği tarihin bir parçası 
olduğunu; tıpkı durmuş bir saat gibi içinde kaldığı zamanı gösterdiği-
ni” (1956: 167) söyler.  
İstanbul dışında edebî bir alan niteliği kazanan şehirler olmuştur. Özel-
likle Çanakkale, Maraş, Antep, İzmir, Kütahya gibi birçok Anadolu 
şehri özellikle Millî Mücadele’deki rolleriyle şiirlere, romanlara konu 
olmuşlardır. Birçok insan, Çanakkale’yi, Mehmet Akif’in şiiriyle, Kü-
tahya, İzmir gibi bölgeleri Reşat Nuri’nin, Halide Edip’in romanları ile 
sevmiştir. Anadolu şehirlerinin edebiyatta yer almasının bir sebebi de 
Cumhuriyet dönemindeki millî bakış açısıdır. Her Anadolu şehri bir 
değer taşımaktadır. Örneğin Kütahya ve Bursa çinileriyle, Konya, Sel-
çuklu eserleri ve Mevlâna’yla konu olur. Aslında bütün şehirlere duyu-
lan sevgi, vatan sevgisinin parça parça ifadesinden başka bir şey değil-
dir. Modern ve millî bir ülke hedefini gerçekleştirmek için Anadolu 
şehirlerine açık bir gönülle giden şairler, Anadolu’nun her köşesinin bir 
cennet olduğunu düşünürler. Türk insanında vatan ve memleket sevgi-
sinin oluşmasında bu dönem şairlerinin ve yazarlarının büyük etkisi 
vardır. Cumhuriyet dönemi yazarlarından Cevat Şakir Kabaağaçlı’da 
(Halikarnas Balıkçısı) Ege ve Akdeniz kıyıları, Nev Yunanî anlayışa da 
bağlı olarak tam bir edebî mekân olarak görünürler. Bodrum’un dikkat 
çekmesi ve sakin bir dinlence yeri olarak bilinir olmasının ilk sebebi, 
Halikarnas Balıkçısı’dır. Bodrum’da sürgün hayatı yaşadığı yeri anlatan 
bir yazarın severek anlattığı bu doğal mekân, onun anlatımıyla bilinir 
hâle gelmiştir. Edremit’in bilinir ve dikkat çeker hâle gelmesinde Saba-
hattin Âli’nin; yine bu çevrede Hasan Boğuldu adlı bir mekânın ziyaret 
edilmesinde Necati Cumalı’nın eserlerinin payı vardır.  

---

•
 Aliağaoğlu, Narlı, Edebî Miras Turizmi ve Türkiye’de Edebî Mekânlar 
•
 
13 
• 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
bilig 
Şair ve yazarların doğum yerleri veya hatıralarında söz ettikleri 
mekânlar da o yörenin yeni bir boyutuyla bilinmesini sağlamaktadır. 
Son yıllarda Gönen’de yapılan Ömer Seyfettin Kültür ve Sanat Etkin-
likleri, bunun bir örneğidir. Gönen’de bir hafta süren bu etkinlerde 
Türkiye’nin çeşitli üniversitelerinden akademisyenlerin katıldığı bir 
sempozyum ile yine Türkiye geneline açık hikaye yarışması düzenlen-
mektedir. Gönen, son yıllarda kaplıca turizminin yanı sıra bir de ede-
biyatı merkez alan bir kültürel turizmi eklemiştir. Şair ve yazar etrafın-
da kültürel bir turizm potansiyeli oluşturan bir diğer şehir de Bursa’dır. 
Ahmet Hamdi Tanpınar, bir süre Bursa’da görev yapmış; Beş Şehir adlı 
kitabında ve “Bursa’da Zaman” şiirinde, bu şehrin bütün kültürel do-
kusunu anlatmıştır. Buna bağlı olarak Bursa’da son yıllarda Ahmet 
Hamdi Tanpınar adı ile Türkiye geneline açık bilimsel toplantılar, 
hikâye, şiir ve deneme yarışmaları düzenlemekte ve bu etkinlikler basın 
yayın organlarında gündem olmaktadır. Yine Sivas Şarkışla’nın kültür 
ve sanat dünyası tarafından bilinir olması ve dikkat çekmesi kuşkusuz 
Âşık Veysel’den ve onun adına yapılan etkinliklerden dolayıdır.  
Birçok şehir modernleşme sürecinde adını ülke geneline ve dünyaya 
tanıtırken, kendi topraklarında doğmuş veya orada yaşamış yazar ve 
şairlerden de faydalanmaktadır. Örneğin modernleşme ve gelişmenin 
temel taşlarından biri olan üniversite isimleri, bu açıdan dikkat çek-
mektedir. Burdur ili, Mehmet Akif Ersoy’un Cumhuriyet’in ilk yılla-
rında Burdur Milletvekili olmasından dolayı Üniversitesine şairin adını 
vermiştir. Namık Kemal’in Tekirdağ’lı olmasından dolayı Tekirdağ’a 
açılan üniversiteye Namık Kemal; Karaman’daki üniversiteye ise kültür 
ve siyasal tarihte önemli bir isim olan Karamanoğlu Mehmet Bey’in adı 
verilmiştir.  
c- Edebî Mekân Olarak Çanakkale Savaşları Alanı: Çanakkale, 
Türk’ün bağımsızlığının, irade ve azminin, vatan sevgisinin, cesaret ve 
fedakârlığının simgesidir. Birinci Dünya Savaşı’ndan bugüne Çanakka-
le çevresinde şiir yazmayan şair pek azdır. Vatan sevgisini, bağlılığını 
görünür kılmak, zayıflayan ümitleri tazelemek için hem Osmanlı’nın 
son hükümetleri, hem de Cumhuriyet idaresi, şairlerin vatan/yurt sev-
gisi dolayındaki şiirlerine dikkat etmiş, hatta şairleri bu yönde teşvik 
etmiştir. İttihat ve Terakki hükûmeti, Birinci Dünya Savaşı’nda birçok 
yazar ve şairi, hem yaşanılanları görüp yazmaları, hem de savaşanlara 
şiirleri ile moral destek vermeleri için Çanakkale’ye göndermiştir. Bu 
bağlamda devlet kurumlarının doğrudan bastığı şiir kitapları olduğu 

---