Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig
Yüklə 3,67 Kb. Pdf görüntüsü
|
• Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane • 21 • KIŞ 2012 / SAYI 60 bilig mamda Türkçede geçen bir tahtakurusu adına çeşitli açılardan ışık tutmağa kararlıyım. Başka bir ifadeyle, herkesin bildiği tahtakurusu adı yanında başta bazı göçmen ağızlarında kandalay, kandalayan, kandağay ve kandalar 1 gibi biçimlerde görülen sözcüğü dil tarihi yönünden açıklamağa çalışacağım. Kimi ısıran, geceleyin kanımızı emen, kimi müthiş kokusuyla burnumu- zun direğini kıran, kimi de latif renklerle gözümüzü okşayan - kısacası rezilin rezilinden alımlının alımlısına kadar binlerce çeşidi içeren Insecta sınıfının Heteroptera alt takımına giren böceklerden pek olumlu söz edil- mez. Ayrıca onların en bed temsilcilerinden biri sayılan tahtakurusu söz konusu olunca, insanları rahatsız ettikleri dillerde dolaşmağa başlamakta- dır. Böylesi ısırıcı bir türle benim de özel bir hatıram vardır. Bir zamanlar Karadeniz’in letafetini en münasip şekilde temsil eden Si- nop’tayken eski bir ahşap konağa davet edildim. Bir tarafta kadim geçmişin heybetini yansıtan, diğer tarafta uzun ömrünün yaralarını saklayamayan bu abidevi yapı bana çok ilginç geldi. Hoş sakinlerinin ortasında keyif dolu saatler ve Türk halkının darbımesel misafirperverliğini tattım. Gün deniz martısı gibi uçuvermişçesine geçti, akşam oldu, gece çöktü, ama kahkaha ve hikâyelerin sonu yoktu, keşke an da hiç bitmeseydi. Yatma zamanı geldiğin- de güzel, geniş ve tertemiz bir odaya yatak serildi. Hemen ışığı söndürüp uzandım, uykuya daldım. Kaç zaman sonra, birden uyandım. Dışarısı kap- karanlık, etraf sakindi, ama başta kol ve baldırlarımda olmak üzere vücu- dumda dehşetli bir kaşıntı hissediyordum. İster istemez kalktım, lambayı yaktım. Oda aynı, çok güzel ve düzenliydi, benim derdime sebep olan hiçbir şey görünmüyordu. Hemen aklıma Karadeniz sahillerini ekseriyetle sıcak yaz mevsiminde tedhiş eden sivrisinekler geldi. Kollarımda bunların sokmasına benzer hafifçe şişmiş küçük yerleri fark ettim. Lanet olsun, niye hep beni buluyorlar diyerek çare aramaya başladım. Odadaki vitrin dolabında, bir şişe limon kolonyası gözüme çarptı. Kaşınan yerlere, neredeyse bütün vücuduma bu serinletici maddeden bol bol döktüm. İyi geldi ve tekrar yattım. Fakat çok sürmeden yeniden ayaklanmak zorunda kaldım. Bu sivrisinekleri artık bulup öldürmem gerek diye gazaplanarak ava çıktım, ama ne yazık ki, aynen meşhur İspanyol yazarı Miguel de Cervantes Saavedra’nın icat ettiği zavallı şövalye Don Quichotte gibi oldum, çünkü savaşmaya değer bir tane düşman yoktu görünürde. Uykusuz gecenin başka bir sebebi olması gerektiğini dü- şünürken konumuz olan tahtakurusu geldi aklıma. Uzatmayalım, gecenin gerisini odanın bir köşesindeki rengi solmuş bir koltukta kaşınarak, yarı “sayıklayarak” geçirdim. Sabah olunca kimse kollarımdaki, kızamık hastalı- ğına benzeyen böcek izlerini görmesin diye yaz ortasında uzun kollu bir • Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane • 22 • bilig KIŞ 2012 / SAYI 60 gömlek giydim. Başıma gelenlerden söz etmeden kahvaltı yaptıktan sonra bu ilginç ve -sözün en gerçek manasıyla- hayat dolu konaktan her şey için bin- lerce defa teşekkür edip ayrıldım ve bu hunhar görüt’lerin (bilgi bk. Ermers 1999: 32-33, Flemming 1968) cildimde bıraktıklarını terleyerek atabilmek için kendimi merkezdeki hamama attım. Değerli okurlarım, sakın bana gülmeyin, çünkü Karadeniz’in köylerinde böylesi bir hadise -bugünlerde dahi- sizin de başınıza gelebilir. Allah korusun! Tahtakurusu felaketini alaca renklerle çizen bu mayhoş hikayeden sonra esas konuya dönmemizin zamanı geldi. Sinop’ta beni mahveden tür mutlaka Cimex lectularius denilen (yatak) tahta- kurusu idi. 2 Kan emici, eklembacaklı, kanatsız olan bu tür, dünyanın hemen her yerinde bulunur. Gündüzleri çatlak, delik yerlerde veya yatak ve döşeme aralarında saklanır. Geceleyin dışarı çıkar, hayvan ve insanların kanını emer. Esas rengi kahverengidir, 3 ezildiklerinde çok pis kokarlar. 4 Uzunluğu 6 mm olan söbemsi, yassı tahtakurusu olağanüstü dayanıklı bir böcektir, bir yıl kadar yemeden yaşayabilir. Tek bir dişi ömründe 100-500 arası yumurta yapar ve normal şartlar altında yavrular, bir hafta içerisinde sirkeden çıkar. Yani, tam Karagöz’ün dediği gibi olur: “Sokakta bir tane al da bak, evde on bin tane olur”! Modern ilaçlama yöntemleri sayesinde tahtakurusu tamamen değilse bile felaketi iyice kaybolmuştur. Fakat bazı yerlerde -bilhassa kırsal alanlarda veya gecekondularda- ilaçlama işleri periyodik aralıklarda tekrar- lanmazsa, belirli şartlar altında yeniden ortaya çıkarlar. 5 Çağdaş Türkçede bu böcek için birkaç ad kullanılmaktadır. Standart dilde en yaygın olan tahtakurusu sözcüğünün yanı sıra, halk dilinde ve ağızlarda tahtabiti 6 de geçmektedir. Ağızlara özgü şu adlar da vardır: tahtakehlesi, beşik biti, görük, görüt, karut, karot, korda 7 ve nihayet yan biçimleriyle birlikte kandalay. 8 Yukarıda öğrendiğimiz gibi kandalay grubu Türkiye Türkçesinde çok nadir kullanılırken diğer Türk dillerinde epeyice yaygındır: Kar.-Bal. (yazı dili) qanda ɣ ay “tahtakurusu”, mec. “sülük, vampir gibi (kimse)” (QMTAS 2: 544b; QMOS 1989: 387a), Karç. q’anda ɣ áj “tah- takurusu” (Pröhle 1909: 115). Bunun yanı sıra qandala biçimi de kul- lanılmaktadır, krş.: (Kar.-)Bal. qandala “klop krupnyj” (büyük bir tah- takurusu çeşidi), qandala taşmaqa “klop-çerepaşka” (Eurygaster sp.), ǰaşil qandala “klop şçavelevyj” (Coreus marginatus) 9 (MKBSP-Nas; bk. Tavkul 2003: 12). Yüklə 3,67 Kb. Dostları ilə paylaş:
|