Kiş 2012 / sayi 60 01-18 bilig

• 
Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane 
•
 
34 
• 
bilig 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
Diğer, çok seyrek kullanılan tahtakurusu isimlerinden birkaç örnek: 
 Kar.-Bal. qanbit “tahtakurusu”, qizil qanbit “krasnoklop” (Pyrrhocoris 
apterus) ve ayrıca avcı dilinde qantuluq (“kan torbası”) “tahtakurusu” 
(MKBSP-Nas). 
 Kar.-Bal., orunduq bit (QMTAS 2: 1070a) ~ (Balk.) unduruq bit (“yatak 
biti”) “tahtakurusu” (QMOS 1989: 149b).
61
 
 Uygurca çöçün ~ çüçün (UygR 1968: 392c, 397b), (Tarançi ağzı) çǖçün “tah-
takurusu” (Räsänen 1969: 121a) < Çince chòuchóng 臭虫 (aynen: “pis kokan 
böcek”) “tahtakurusu” (DeFrancis 2000: 81b). Bundan başka bu terim Kal-
mukçaya da geçmiştir: Kalm. (Ölöt ağzı) tşūtşn̥ (Ramstedt 1976: 445b). 
 Uyg. 
çusa (Schwarz 1992: 352b) 
 Kırg. 
çūsa (Tien-Şan ağzı) “tahtakurusu” (KrgR 1965: 877a). 
 Alt.Tü. 
klap (RAlt 1964: 246a; MKBSP-Nas) 
 Hak. 
klop (XakR 1953:) 
 Tuv. 
klop (TuvR 1968: 243b) < Ru. klop “tahtakurusu” hem de 
 Yak. kulaxı ~ kulakı, kulapı, kılaxıy, kılakı < Ru. (çokluk) klopy (Hauensc-
hild 2008: 81, 91; JakR 1972: 186b). 
 Hak. 
çalbax xurt “tahtakurusu” (Butanaev 1999: 196a).
62
 
 Tat. kibäk “kepek”, fakat mecazî olarak da (batı ağızlarında) “tahtakurusu” 
(TTAS 2: 91b); krş.: Kibäk disäŋ kibä, Qandala disäŋ qadala (atasözü) “Ke-
pek desen kupkuru olur, qandala desen, söker” (İsänbät 1959: no. 3550). 
 Gag. 
bit “bit; tahtakurusu” (GRM 1973: 86b). 
 Kark. 
pite “tahtakurusu” (KkpR 1958: 533a) 
 Çağ. 
(Doğu 
Türkçe) 
müte (MWTH) (Vámbéry 1867: 339a; Zenker 890b)  
 Kaz. (eski) mütö “tahtakurusu” (Budagov 2: 261a; üstelik bk. Radloff 4: 
2224; Räsänen 1969: 348b). 
 Kum. 
(Hasavyurt 
ağzı) 
punca “tahtakurusu” (Kadyradžiev’e göre 1988: 30: “- 
*punça “- *punta “Eski Bolgarcadan; krş. Çuv. pıytă “bit”).
 
Terimler bakımından hem çok zengin hem de çok değişik bir tahtakurusu 
dünyası bizi Halaççada beklemektedir. Burada ġarīb-yäsäk, äŋgīn(äk), sās, 
surxäk, ġizil
ɣ
urt, bikän, kana ve saqir
ɣ
a gibi isimler yer almaktadır; daha 
ayrıntılı bilgi için bk. Doerfer 1987: no. 167.
 
 
Son olarak tekrar Türkiye’ye dönüp ekseriyetle Karadeniz bölgesinde yaşa-
yan vatandaşların kanıyla şölen düzenleyen tahtakurularının yerel adlarını 
inceleyelim.  Qandala grubunun yanısıra ağızlarda temel ünsüzleri açısın-
dan Clausonca “GRD” olarak belirtilen diğer bir biçim göze çarpmaktadır: 

---

•
 Bläsing, Sokakta Aldım Bir Tane, Evde Oldu Bin Tane
 •
 
35 
• 
KIŞ 2012 / SAYI 60 
bilig 
(1) karut (Samsun; Lâdik-Samsun), karot (Bağlıca Ardanuç-Artvin), korda 
(Rize; Trabzon);
63
 
(2) görüt (Sinop; Samsun; Erzurum) ve görük (Samsun). 
Bundan başka buna çok benzer bir ad da Lazcada geçmektedir: Lazca ḳoi-
da ~ m-ḳoyida “tahtakurusu” (Benli 2004: 101a, 299b; Erten 2000: 219). 
Biçimlerin ikisi bazı Lazca ağızların bir özelliği olan r > y geçişini ve sonra 
ünlüler arası pozisyonda bu y’nin tamamen düşmesini yansıtmaktadır, 
demek: ḳo(y)ida < ḳorida (bk. Adjarian 1898: 368). Lazca terimin söz tari-
hine yönelik ilk ipucu olarak kullanıp biçimdaşlarını aramak üzere diğer 
Kartvel dillerini tararsak hiçbir netice elde edilmez. Böylece Lazca ḳori-
da’nın Kartvelce olmayan başka bir dilden kaynaklı olduğu hemen anla-
şılmaktadır. Buna göre yüzyıllarca Lazların komşusu olan Pontus Rumla-
rının diline baktığımızda işimize çok yarayan şu madde başı ortaya çık-
maktadır: Pontus Rumcası (Oinón = Ünye) κορίδιν “tahtakurusu” = Yun. 
κορίδιον “- κόρις (bk. Papadopoulos 1: 468a).
64
 Bu bilgiye dayanarak Tü. 
(Rize; Trabzon) korda  için  şu  alınma  yolunu  çizebiliriz:  (orta  hecedeki 
ünlünün düşmesiyle) (< Laz. ḳorida) < Pontus Rumcası κοριδ-. Samsun ve 
Artvin’de tespit edilen karut ile karot biçimlerinin de -ünlüler açısından 
biraz farklı olmakla birlikte
65
- bu Rumca sözcüğe bağlanması mümkün-
dür.
66
 Fakat ikinci sıra olarak gösterilen görüt ve ayrıca görük biçimlerinin 
ne olduğu tam net görünmemektedir. “Sıpa”, “oğlak” gibi yavru hayvanla-
rı nitelendiren adlarla bulaşıp bozma olarak kullanılmaları olasıdır; krş. 
görüt “bir yaşında erkek oğlak”, körüt “bir yaşından üç yaşına kadar olan 
erkek keçi”, körük “eşek yavrusu, sıpa”, kürük “eşek yavrusu, sıpa” vb. (DS 
2164a, 2969b, 2822-2823 ve üstelik etimoloji için Eren 1999: 238a). 
Tzitzilis (1987: no. 230) hem karut/karot hem de görüt biçimini Pontus 
Rumcası κοριδ- köküne bağlamaktadır; görük üzerinde durmamıştır.
67
  
Yun. κόρις “tahtakurusu” ile ilgili bir sorun daha var: tahtakurusu sözcüğün 
kendisidir. Tietze’ye göre (1962: no. 321) ikinci öge kur veya kuru değil, 
Rum.  κόριζα biçimini yansıtan kurus’tur
68
 (Eren 1999: 270a). Nişanyan 
(SSCTES) buna benzer bir öneride bulunmaktadır: “kurus “tahtakurusu” 
deyiminde ~ Yun  koriós  [κοριός] tahtakurusu ~ EYun kóris  [κόρις] a. a. ... 
Türkçe  kuru [nemi olmayan] ile ilgisi yoktur”.
69
 Tzitzilis’e göre (1987: no. 
231) kurus’un kökeni κόρις’tir, fakat Tietze’nin önerdiği κόριζα da olabilir.
70
 
İşbu kurus unsurunu sadece bu böcek adında görmekteyiz ve önerilmiş etimo-
lojik yaklaşımlar doğruysa Türkler bunun içyüzünün ne olduğunu tamamen 
unutmuştur, çünkü çokluk biçimi beklenen *tahta kurusları değil, tahtakuru-

---