Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
- İ n t e r n e t d ə
412 Tarixdə bu gün 830 illiyi Mömünə Xatun türbəsi 1186 2016 Əcəmi Əbubəkr oğlunun dövrümüzə çatmış ən gözəl əsəri olan Mömünə xa- tun türbəsi bu gün də orta əsrlər Naxçıvan şəhərinin əzəmətini əks etdirir. Abidənin üzərindəki kitabədən türbənin 1186-cı ildə Atabəy Şəmsəddin Eldənizin oğlu Məhəmməd Cahan Pəhləvanın arvadı Mömünə xatunun şərəfinə tikildiyi məlum olur. Monumental, əzəmətli bir tikinti olan türbə Naxçıvana gələn səyyah və tacirlərin diqqətini çoxdan bəri özünə cəlb etmiş və abidə bir çox əsərlərdə öz əksini tapmışdır. Hələ XIX əsrin əvvəllərində Naxçıvana gələn Dübua de Monper abidəyə diqqət ye- tirmiş və onun kitabələrinin üzünü çıxararaq Peterburqa, akademik Frenə göndərmişdir. Türbə bürcvari Azərbaycan türbələrinin ən görkəmli nümunəsidir. Zəmanəmizə qədər qalmış hissəsinin hündürlüyü 26 metr olan türbənin xarici örtüyü dağılmış- dır. Onun da 8 metr olduğunu nəzərə alsaq türbə keçmişdə 34 metr hündürlüyü olan dairəvi bir tikinti olmuşdur. Abidə yeraltı hissədən və yerüstü qurğu- dan ibarətdir. Yeraltı sərdabə hissəsi planda onbucaqlıdır. Mərkəzdə yerləşmiş sütundan onbucaqlının hər küncünə bir tağ atılmış- dır. Türbənin nəfis divar naxışları türbənin əsas hissəsini təşkil edən yerüstü abidə xaricdən ongüşəli, daxildən isə dairəvidir. Kərpicdən tikilmiş türbənin quruluşu Yusif Küseyir oğlu türbəsinə oxşardır. Burada da türbənin bucaqları çıxıntı şəklində həll edil- miş, səthlər isə batıq vəziyyət almışdır. La- kin burada memarlıq sxemi olduqca zəngin surətdə işlənmiş, bütün səthlər memarlıqla rəssamlığın sintezi şəklində təzahür etmiş- dir. Türbənin bucaqlarındakı çıxıntılar əsas etibarı ilə kufi xətlə işlənmiş kitabə ilə ör- tülmüşdür. Kitabələrin ümumi uzunluğu 500 metrə çatır. Türbənin üzərindəki ornament bəzəkləri sənətkarın tükənməz fantaziyaya malik olduğunu göstərir. Səthlərin ornamentləri müxtəlifdir. Lakin memarın məharəti ora- sındadır ki, müxtəlifliklə bərabər bütün ornamentləri eyni səciyyədə yaratmış və beləliklə, abidənin ümumi vəhdətini saxla- ya bilmişdir. Səthlərin həndəsi ornamenti- nin əsasını çoxuclu ulduz və ondan gedən süvari xəttlər təşkil edir. Burada 5, 6, 8 uclu ulduzlara və 6, 8 bucaqlı quruluşlara təsadüf edilir. Türbənin ancaq Qərb səthi başqa şəkildə həll edilmişdir. Burada səth iki yerə bölün- müş, aşağı hissəsində giriş qapısı baştağ şəklində həll edilmiş, yuxarı hissəsində, başqa səthlərdə olduğu kimi ornamental bəzəklər verilmişdir. Memarın adını və abidənin inşaat tarixini göstərən kitabələr türbənin Qərb səthində, portaldan yuxarıda göstərilmişdir. Türbənin yuxarı hissəsindəki qurşaq bütün səthləri əlaqələndirir və orada yerləşdirilmiş kufi xəttin firuzəyi kaşı yerli üzərində olması bu kitabə qurşağını binanın əhəmiyyətli bir kompozisiya elementinə çevirir. Mömünə xatun türbəsinin daxilindəki yeganə bəzək ünsürü türbənin günbəzinin iç tərəfində yerləşdirilmiş dörd böyük qönçədir. Dairəvi şəkildə olan bu qönçələrin içərisində nəbati naxışlı rəsmlər və son za- man aydınlaşdırılmış yazılar ornament şəklində yerləşdirilmişdir. Burada Allah (c.c.), Ömər, Osman, Əli sözləri yazılmış- dır. Görünür memar öz adını da bu adlarla birləşdirmişdir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, I xəlifə Əbubəkrin adının memarın ata- sının adı ilə eyni olması onu belə mürəkkəb kompozisiya yaratmağa sövq etmişdir.
413 Tarixdə bu gün 115 illiyi İlk Beynəlxalq Nobel mükafatı 1901 2016 Alfred Nobel (1833-1896) isveç ixti- raçı, sənayeçi, linqvist, filosof və huma- nist idi. Əldə etdiyi gəlirin böyük hissə onun 355 ixtirasının (o cümlədən dina- mitin kəşfinin) payına düşür. 1895-ci ilin noyabr ayının 27-də Parisdə Nobel vəsiyyətnamə yazır, onun vəsiyyətnaməsi əsasında əsasında bu mükafat təsis edil- mişdir.
Alfred Bernard Nobelin ölümündən sonra qalan kapital Nobel fondunu təşkil etmişdir. Həmin kapital və fondun ya- ranmasında Nobel qardaşları şirkətinin səhmindən əldə edilən gəlir Nobel fon- dunun çox hissəsini təşkil etmişdir. Fond 1900-cü ildə özəl, müstəqil qeyri- hökumət təşkilatı olaraq yaradıldı. Bu
namizədlərin milliyətindən asılı olmayaraq Alfred No- belin vəsiyyətinə əsasən aşağıdakı alti sahə üzrə verilməlidir: Kimya üzrə, Fizika üzrə,Fiziologiya və tibb üzrə,Ədəbiyyat üzrə, Nobel Sülh mükafatı, İqtisadiy- yat üzrə. Nobel mükafatı 1901-ci ildən verilməyə başlayıb. Xüsusi yaardılmış Nobel komitəsi tərəfindən bütün il boyu namizəd siyahısı üzərində iş aparılır. Müxtəlif ölkələrin professorlarına, aka- demik təşkilatlara, keçmiş Nobel müka- fatı sahiblərinə məktublar göndərilərək namizədlərin seçilməsi üçün dəvət olu- nurlar.Laureatlara verilən mükafata me- dal, şəxsi diplom və böyük həcmdə (10 milyon İsveç kronu- təxminən 1,5 mln. ABŞ dolları) pul mükafatı daxildir. Kim- ya, fizika, ədəbiyyat, tibb və fiziologi- ya üzrə Nobel mükafatlarının medalları Erik Lindberq, Nobel sülh mükafatının medalı Qustav Vigeland və Alfred Nobe- lin şərəfinə verilən İqtisadiyyat üzrə Svo- riges Riksbank mükafatının medalı isə Qunver Svensson Lundqvist tərəfindən dizayn edilib. Dekabrın 10-da mükafa- tın yaradıcısının ölüm günündə mükafa- tın təqdimat mərasimi keçirilir. İsveçdə təşkil olunan mərasimdə laureatlara mü- kafatı İsveç kralı özü şəxsən təqdim edir, eyni gündə Norveçdə keçirilən tədbirdə isə Norveç kralının iştirakı ilə Nobel sülh mükafatını Norveç Nobel Komitəsinin direktoru təqdim edir. Diplomlar hər lau- reat üçün fərdi olaraq tərtib edilir, diplo- mun bir hissəsi hər hansı bir təsvir, digər hissəsi isə yazı ilə tamamlanır. Fizika və kimya üzrə Nobel mükafatlarını, iqtisa- diyyat üzrə Riksbank Nobel mükafatını laureatlara İsveç Kral Elmlər Akademi- yası təqdim edir. Nobel sülh mükafatı Norveç Nobel Komitəsi tərəfindən verilir. Nobel sülh mükafatı “xalqlar arasında qardaşlığın təbliği, daimi qoşunların azaldılması, ya- xud tamamilə aradan qaldırılması və ya sülh konqreslərinin keçirilməsinin irəli sürülməsi və həvəsləndirilməsi sahəsində görülmüş ən yaxşı işlərə görə” verilir. Ümumilikdə 95 fərd və 23 təşkilat Nobel sülh mükafatına layiq görülüb. İsveçin
Karolinski İnstitutunun Nobel Assambleyası fiziologiya və tibb sahəsində Nobel laureatlarının seçilməsinə görə cavabdehdir. Stokholm- da yerləşən Nobel Assambleyasının tibb sahəsində mütəxəssis və səsvermə hüqu- qu olan 5 professoru var. Bu təşkilatın əsas işçi orqanı Nobel Komitəsidir, onun üzvləri hər üç ildən bir seçilir. Bundan başqa vəsiyyətdən kənar 1969-cu ildən başlayaraq İsveç Bankı- nın təşəbbüsü ilə İqtisadiyyat üzrə Nobel mükafatı da verilir. Onun təltif qaydası digər sahələrdə olduğu kimidir. Laureat “Nobel xatirə mühazirəsi” söyləməlidir. O sonradan Nobel Fondu tərəfindən xüsusi cilddə nəşr edilir. Ə d ə b i y y a t Nobel mükafatı almış iqtisadçılar və onların nəzəriyyələri: elmi- ensiklopedik nəşr /tərt. müəl.: A.Şəkərəliyev, Ş.Əliyev, M.Cavadov.- Bakı: Elm, 2004.-240 s. Quliyev, R. İqtisadi araşdırmalara görə Nobel mükafatı və daha bir neçə xırdalıqlar barəsində /R.Quliyev //Respublika.-2014.- 21 dekabr.- S.3. Mirseyid, A. Nobel mükafatı və Nobel tənhalığı /A.Mirseyid //Ekspress.- 2012.- 28- 30 aprel.- S.14. Нобелевская премия. Лауреаты: [иллюстрированная энциклопедия] /ред. О.Шевнина; пер. с англ. Л.Гуськовой.- Москва: Эксмо, 2009.- 293 с. İ n t e r n e t d ə www.anl.az az.wikipedia.org Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|