Kbt я25 uot (059) Baş redaktor
Mədəniyyət.Maarif.Təhsil 170
Yüklə 6,03 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Ə d ə b i y y a t
- İ n t e r n e t d ə
410 Mədəniyyət.Maarif.Təhsil 170 illiyi Məhəmməd ağa Şahtaxtinski 1846-1931 2016 Məhəmməd ağa Məhəmmədtağı Sultan oğlu Şahtaxtinski (Şahtaxtlı)1846-cı ildə indiki Şərur rayonunun Şahtaxtı kəndində anadan olmuşdur. 1863-cü ildə Naxçıvan şəhər məktəbini və Tiflis klassik kişi gim- naziyasını bitirdikdən sonra, Peterburqda müstəqil yolla alman dilini öyrənmişdir. 1869-cu ildə Leypsiq Universitetitinin fəlsəfə, tarix və hüquq fakültəsini bitirmiş- dir. 1873-1875 illərdə Parisdə Şərq dilləri məktəbində mühazirələr dinləmiş, fran- sız dilini öyrənmişdir. Azərbaycan, rus, alman, fransız, ingilis, ərəb, türk, fars dillərində ədəbi və elmi əsərlər yazmışdır. Elmi fəaliyyətə Almaniyada Şərq tarixinə dair tədqiqatlarla başlamışdır. Əlifba is- lahatı sahəsində M.F.Axundovun ardıcıl- larındandır. 1879-cu ildə Şərqdə əlifba is- lahatı tarixində ilk kitab - “Təkmilləşmiş müsəlman əlifbeyi”ni Tiflisdə nəşr etdir- mişdir. Bir müddət “Moskovskiye vedo- mosti” qəzetinin əməkdaşı və İstanbulda xüsusi müxbiri işləmişdir. 1891-1893-cü illərdə “Kaspi” qəzetinin müvəqqəti redaktoru təyin edilmişdir. 1898-cu ildə Azərbaycan dilində “Tiflis” adlı qəzet çıxarmağa çalışmış, lakin çar sen- zurası buna icazə vermədiyi üçün yenidən Avropaya getmiş, 1902-ci ilədək Parisdə yaşamış, Fransa kollecində və Ali Təcrübi Təhsil Məktəbində Şərq dillərindən dərs demişdir. Bu dövrdə fransız dilində nəşr etdirdiyi əsərlər Qərbi Avropa və Ameri- ka mətbuatında müzakirə və mübahisələrə səbəb olmuşdu. Sorbonna Universitetində professor P.Passinin rəhbərliyi ilə fonetika sahəsində tədqiqat aparmış, 1901-ci ildə Fransa Maarif Nazirliyinin fəxri diplomu- nu almışdır. Beynəlxalq Fonetika Cəmiyyəti (1899), Beynəlxalq “Asiya cəmiyyəti” (1900) və Rusiya İmperator Coğrafiya Cəmiyyəti Qafqaz şöbəsinin (1903) həqiqi üzvü ol- muşdur.
1902-ci ildə Tiflisdə xüsusi mətbəə aç- mış (sonralar “Qeyrət” adlanmışdır), 1903- cü ilin martında ictimai-siyasi, iqtisadi, elmi, ədəbi “Şərqi-rus” qəzetinin nəşrinə başlamışdır. Qəzetin Azərbaycanda ictimai fikir tarixinin inkişafında xüsusi xidməti olmuşdur. Onun səhifələrində dünyəvi elmlər, ana dili, qadın azadlığı ilə bağlı mütərəqqi fikirlər öz əksini tapırdı. 1907-ci ildə İrəvan quberniyasından II Dövlət Dumasına deputat seçilmiş, Duma bağlandıqdan sonra “Rossiya” (Peterburq) qəzeti redaksiyasında işləmiş, 1908-1918- ci illərdə, xaricdə (əsasən,Türkiyə, İran və İraqda) yaşamışdır. 1919-cu ildə vətənə qayıtmış, Bakı Uni- versitetinin yaradılmasında fəal iştirak et- miş, burada Şərq dilləri və ədəbiyyatından mühazirələr oxumuşdur. 1920-ci ildə uni- versitetin professor elmi rütbəsini almışdır. O, BDU-nun ilk azərbaycanlı professoru idi.
1920-ci illərdə “Kommunist”, “Bakinski raboçi”, “Qızıl Şərq” (Moskva) qəzetlərində məqalələr dərc etdirmiş, Ümumittifaq Yeni Türk Əlifbası Komitəsinin işində yaxından iştirak etmişdir. 1922-ci ildə ona fərdi pen- siya təyin olunmuşdu. Elmi, tənqidi və publisist əsərlərində müstəmləkəçilik, irqçilik, qadın əsarəti, dövlət quruluşu, din və s. haqqında mütərəqqi fikirlər irəli sürmüşdür. M.Şahtaxtlı 12 dekabr 1931-ci ildə Bakı şəhərində vəfat etmişdir. İctimai xadim Ə d ə b i y y a t Türkiyəni necə xilas etməli? /M.Şaxtaxtlı; fransız dil. tərc. və ön sö- zün müəll. Ə.Əliyev; red. C.Yusifli.- Bakı: Ağrıdağ, 1999.- 52 s. Əliyev, Ə. XIX əsrin sonu XX əsrin əvvəllərində Azərbaycan-Fransa ədəbi əlaqələri (Məhəmməd ağa Şahtaxtinski yara- dıcılığında): filol. e. n. a. dər. al. üçün təq. ed. dis.: 10.01.03.; 10.01.05. /Ə.Əliyev.- Bakı, 1998.- 187 s. Həsənova, S. Məhəmməd Ağa Şahtaxtlının dilçilik görüşləri: filol. üzrə fəls. d-ru e. dər. al. üçün təq. ed. dis-nın avtoreferatı: 10.02.01 /S.Həsənova; Azərb. Resp. Təhsil Nazir- liyi, Naxçıvan Dövlət Un- ti.- Naxçıvan: 2012.- 23 s. Quliyev, Ə. Məhəmməd ağa Şahtaxtlı- nın tərcüməçilik fəaliyyəti /Ə.Quliyev //AMEA-nın Naxçıvan bölməsinin xəbərləri: İc- timai və humanitar elmlər seriyası.-2014.- C.10.- №1.- S.170-177. 411 Geologiya.Coğrafiya 105 illiyi Ağa Əliyev 1911-1997 2016 Ağa Qurban oğlu Əliyev 1911-ci ildə Göyçay şəhərində anadan olmuşdur. O, 1936-cı ildə Azərbaycan Sənaye İnstitutunu bitirmiş, neft və qaz yataqları geologiyası və kəşfiyyatı üzrə mühəndis- geoloq ixtisasına yiyələnmişdir. Gənc geoloqun təyinatı Suraxanı rayo- nundakı Kaqanoviç NMİ-yə verilmiş və tezliklə baş geoloq vəzifəsinə təyin olun- muşdur. Geologiya-mineralogiya elmləri doktoru və Azərbaycan Respublikasının əməkdar mühəndisi olan A.Q.Əliyev apar- dığı geoloji tədqiqatlar nəticəsində Abşe- ron və Bakı arxipelaqları sahəsində neft və qaz yataqlarının proqnozunu vermiş və geoloji axtarış və kəşfiyyat işlərinin hara- da aparılmasını əsaslandırmışdır. 1945-ci ildə dəniz kəşfiyyatının xü- susi tresti yaradılarkən dənizdə geoloji kəşfiyat işlərinə rəhbərlik Ağa Əliyevə tapşırılmışdır. Əfsanəvi Neft Daşlarının kəşfçisi Ağa Qurban oğlu Əliyevin rəhbərliyi və bilavasitə iştirakı ilə Xəzər dənizində bir sıra neft və qaz yataqları aşkar edilib ki, bunlardan ‘’Neft Daşları’’, ‘’Gürgən- dəniz’’, ‘’Qum adası’’, ‘’Bahar’’ və baş- qalarını göstərmək olar, Küryanı vilayətdə isə ‘’Kürovdağ’’, ‘’Mişovdağ’’ və s., Abşeron yarımadasında ‘’Şabandaq’’, ‘’Qaradaq’’, ‘’Qaraçuxur’’ neft və qaz yataqları kimi 20-yə yaxın-zəngin neft və qaz yataqları açılıb. ‘’Neft Daşları’’nın kəşfindən sonra bu böyük antiklinal xəttin üstündəki Neft Daşlarının ardınca ‘’Günəşli’’, ‘’Çıraq’’, ‘’Azəri’’, ‘’Kəpəz’’ kimi böyük ehtiyata malik neft yataqları aşkar olunub. Ağa
Əliyev neft
geologiyası sahəsində təkcə tədqiqatlar aparmaqla kifayətlənmişdir. O, istehsalatda rəhbər vəzifədə çalışmaqla bərabər, həm də neft- çi mütəxəssislərin hazırlanmasına qayğı göstərmişdir. İndiki Neft Akademiyasında 20 il pedaqoji fəaliyyətlə məşğul olmuş- dur. 1966-cı ildə professor Azərbaycan Dövlət Neft Sənaye Elmi Tədqiqat Layihə İnstitutuna baş geoloq-direktorun elmi işlər üzrə müavini vəzifəsinə təyin edilmişdir. Onun neft və qaz yataqların- da flüidlərin yerləşmə qanunauyğunluq- larına həsr etdiyi tədqiqatlar həm nəzəri, həm də təcrübə baxımdan görkəmli neft alimlərinin böyük marağına səbəb olmuş- dur. Ağa Əliyevin 150-dən çox elmi əsəri və 3 monoqrafiyası çap olunmuşdur. Onun rəhbərliyi altında 15 nəfər geologiya- mineralogiya elmləri üzrə namizədlik dis- sertasiyası müdafiə etmişdir. O, iki Qırmı- zı Əmək Bayrağı, Şərəf Nişanı ordenləri ilə, SSRİ Dövlət Mükafatı laureatı və dörd Azərbaycan SSR Ali Sovetinin fəxri fərmanları ilə qiymətləndirilmişdir. İki çağrış Azərbaycan SSR Ali Sovetinin həm də Rəyasət heyəyinin üzvü olmuşdur. S. Orucov, Y.Səfərov və başqaları ilə birgə Neft Daşlarına gələn desantlardan olan Ağa Qurban oğlu Əliyev ömrünün 60 ildən çoxunu neft və qaz yataqlarının kəşfinə və səmərəli işlənməsinə sərf et- mişdir ki, bu da közəl insanın, peşəkar bir neftçinin, öz sənətini sevməsinin və ondan zövq almasının parlaq bir nümenəsidir. Xalq arasında Neftçi Qurban adı ilə məşhur olan görkəmli neftçi-geoloq, baca- rıqlı istehsalat təşkilatçısı, Azərbaycanın əməkdar mühəndisi, SSRİ-nin fəxri neftçisi, SSRİ dövlət mükafatı laureatı, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor olmuşdur. Görkəmli neftçi 1997-ci ildə Bakıda vəfat etmişdir.
Yüklə 6,03 Mb. Dostları ilə paylaş:
|