Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
136 
büyük  boyutlu  bir  biyolojik  kontrol  programı  uygulamaya  konulmuĢtur 
(Kobaakhidze,  1965).  Bu  programın  olumlu  sonuçları  ülkemiz  sınırları  içerisine 
taĢmıĢ  ve  1985  yılında  baĢlatılan  ve  baĢarıyla  sürdürülen  D.micans’ın  biyolojik 
mücadelesi  çalıĢmalarına  hem  öncü  olmuĢ  hem  de  baĢarı  Ģansını  arttırmıĢtır 
(Eroğlu, 1995). 
D.  micans‟ın  ladin  ormanlarımızda  ve  buna  bağlı  olarak  ülke  ve  bölge 
ekonomisinde  neden  olabileceği  kayıpların  önüne  geçilebilmesi  için  uzun  dönemli 
uygulanabilir kontrol program ve stratejilerinin geliĢtirilmesi kaçınılmaz bir gereklilik 
olarak  ortaya  çıkmaktadır.  Bunun  için,  öncelikli  olarak  D.micans‟ın  zarar  durumu, 
popülasyon  düzeyi  ve  popülasyon  dinamiğine  etkili  etmenlerin  etki  derecelerinin 
belirlenmesi  amaçlanmıĢtır.  Bu  etmenlerin  baĢında  gelen,  türün  özgün  predatörü 
Rhizophagus  grandis  Gyll.‟in  laboratuvar  koĢullarında  üretimi  ve  etkinliği 
araĢtırılmıĢtır.  
D.  micans‟ın  yaĢam  döngüsü  yayıldığı  coğrafyada  büyük  çeĢitlilik  gösteren 
iklim koĢullarına belirgin olarak uyum sağlamıĢtır ve bu böcek yıl içerisinde herhangi 
bir  geliĢim  basamağında  (yumurta,  larva,  pupa,  ergin)  bulunabilir.  YaĢam 
döngüsünün  süresi  büyük  değiĢiklik  gösterir.  Bu  yumurtaların  ne  zaman 
konulduğuna  ve  sıcaklığa  bağlıdır.  Yaz  sonunda  veya  sonbaharda  bırakılan 
yumurtalar kıĢlar ve bir sonraki ilkbaharda geliĢimlerini tamamlarlar. Gözlemler  D. 
micans‟ın hayat döngüsünün 1 ile 3 yıl arasında değiĢtiğini göstermektedir.  
D.  micans‟ın  yoğun  zararını  sürdürdüğü  Artvin,  Giresun  ve  Trabzon  Orman 
Bölge  Müdürlüğü  ladin  ormanlarında  1992-2010  yılları  arasında  yürütülen 
araĢtırmalarda,  toplam  ağaçların  %35‟inde  bu  böceğin  zararlı  olduğu  ve  bu 
ağaçların  %13‟ünün  kesildiği  görülmüĢtür.  Ormanlarda  halen  mevcut  ağaçların 
%22‟ine  bu  böceğin  zarar  verdiği  ve  toplam  ağaçların  %11‟inde  faaliyetini 
sürdürdüğü tespit edilmiĢtir. Bu ağaçlar üzerinde sayılan D.micans bireylerinin belli 
alanlarda ve sayılı ağaçlar üzerinde yoğunlaĢtığı ortaya çıkmıĢtır.    
  D.  micans‟ın giriĢ deliği ve reçine hunileri   

---

 
137 
  D.  micans‟ın yumurta koyan diĢisi 
 
    
 
D. micans larve ve erginlerinin ağaçta yiyim yerlerinden dıĢarı attığı öğüntüler 
1972-1985  yılları  arasında  aktif  maddesi  Lindan  olan  Oleokorlin,  Hekmalin  
Ormalin  ve  Kaslin  isimli  ilaçlarla  kimyasal  mücadele  yapılmıĢtır.  Bu  yıllar  arasında 
Dendroctonus  micans  ile  21.614  hektarlık  sahada,  972.070  ton  Oleokorlin  adli 
kimyasal  (%94  motorin  +  %6  lindan  karıĢımı)  ilaç  kullanılarak  toplam  3.233.945 
adet  böcekli  ağaç  ilaçlanmıĢ  ve  D.micans'lar  öldürülerek  populasyonunun  azalması 
sağlanmıĢtır.  YayılıĢ  sahası  çok  geniĢ,  kimyasal  mücadele  yapılan  saha  ise  çok  az 
olduğundan  ve  tüm  sahayı  bir  yılda  ilaçlama  olanağı  olmadığından  büyük  baĢarı 
sağlanamamıĢtır.  Ġlaçlanan  sahaya  bir  kaç  yıl  sonra  tekrar  böcek  gelip  tahribat 
yapmaktadır.  Ġlacın  doğaya  zararı  ve  mücadelede  baĢarı  sağlanamaması  neticesi 
kimyasal savaĢ 1985 yılından sonra terk edilmiĢtir (ġekil-10). 
 
 

---

 
138 
Rhizophagus grandis’in laboratuar koĢullarında üretimi 
 
 
 
ġekil 11.  R. grandis ergini                            ġekil. 12  D. micans larvaları            
D.  micans‟ın  yayıldığı  bölgelerin  iç  kısımlarında  düĢük  ve  zararsız  bir 
populasyon  seviyesinde  kaldığı  bilinmektedir  (Grégoire,  1983).  Bu  bölgelerde 
populasyonun çok daha stabil ve düĢük oluĢunun en önemli nedeni olarak bu türün 
özgün  predatörü  olan  Rhizophagus  grandis  Gyll.  (Coleoptera:  Rhizophagidae) 
gösterilmektedir  (Grégoire  vd.,  1988).  Avrupa  ülkelerindekine  benzer  Ģekilde, 
komĢu  Gürcistan'da  1963  yılında  büyük  boyutlu  bir  biyolojik  mücadele  programı 
uygulamaya  konulmuĢtur  (Kobakhidze,  1965).  Bu  programın  olumlu  sonuçları 
ülkemiz  sınırları  içerisine  taĢmıĢ  ve  ülkemizde  1985  yılında  baĢlatılan  ve  baĢarıyla 
sürdürülen D. micans'ın biyolojik mücadelesi çalıĢmalarına hem öncü olmuĢ hem de 
baĢarı  Ģansını  arttırmıĢtır  (Eroğlu,  1995).    R.  grandis,  hangi  geliĢim  basamağında 
olursa  olsun,  D.micans‟ın  yerini  belirlemede  olağan  üstü  yeteneğe  sahiptir.  Esnek 
bir mevsimsel büyümesi vardır.  
Rhizophagus grandis Gyll. (Coleoptera: Rhizophagidae)’nin Biyolojisi 
 
 
ġekil 15. R. grandis ergini 
ġekil 16. R. grandis erginleri (diĢi ve erkek) 

---

 
139 
R.  grandis  ‟in  erginleri,  kırmızıya  çalan  açık  kahverengimsi  renktedir.  Enleri 
0,8-1,2  mm,  boyları  ise  2.8-6  mm  arasında  değiĢmektedir.  Dendroctonus  micans 
Kug,  (Dev  Soymuk  Böceği)'in  etkin  bir  predatörüdür.  DiĢi  ergin  250-300  adet 
yumurta koymaktadır, bin metrenin altında yılda iki, bin metrenin üstünde ise yılda 
bir  generasyon  yapar.  KıĢı  ergin  ve  larva  safhasında  D.  micans‟in  ana  ve  larva 
yollarında,  ağacın  bir  metrelik  kısmında  ve  köke  yakın  olan  yerlerde  kıĢlar.  Hayat 
devresini  D.  micans‟in  hayat  devresi  ile  uyumlu  bir  hale  getirmiĢtir.  D.  micans‟in 
özgün  predatörüdür.  R.  grandis  monofag  bir  avcı  böcektir.  Laboratuar  ve  arazi 
çalıĢmalarımızda  bir  adet  R.  Grandis  larvasının,  olgun  hale  gelinceye  kadar,  D. 
micans‟ın  normal  boydaki  3-6  adet  larvası  ile  beslenmektedir.  R.  grandis  hava 
sıcaklığının 16-17 dereceye çıkması ile uçmaya baĢlamakta ve hava sıcaklığının 15 
derecenin altına inmesi ile birlikte kıĢlamak için uygun yuva aramaktadır. KıĢı latent 
halde D. micans‟in larva ve ana yollarında geçirmektedir. R. grandis erginleri nisan 
ayından eylül ayı sonuna kadar uçmaktadırlar.  
 
     
    
                     
  ġekil 18. R. grandis üretiminde kullanılan araç-gereçler 
Rhizophagus grandis’in kitle üretimine baĢlamadan önce, üretimde kullanılacak 
laboratuarlar %10‟luk formaldehit ile bir hafta süre ile dezenfekte edildikten sonra, 
bol  sabunlu  su  ile  iyice  yıkanmaktadır.  Bununla  birlikte  üretimde  kullanılacak 
alüminyum  ve  plastik  leğenler,  keski,  çekiç,  pens,  plastik  ve  cam  kaplar  vs.  gibi 
aletler  formaldehit  ile  dezenfekte  edilmektedir.  Üretimde  kullanılacak  kum,  dere 
kumu  ve  yarı  dıĢlı  kum  olmalı,  milli  kum  olmamalı,  ayrıca  kum  mutlaka 
yıkanmalıdır.  Bu  iĢlemden  geçirilen  kum  normal  büyüklükteki  alüminyum 
kazanlarda  iyice  kaynatılarak  dezenfekte  edilmektedir.  Dezenfekte  edilmiĢ  kum  10 
cm  derinlikte  ve  42  cm  geniĢlikteki  alüminyum  veya  naylon  leğenlere  konularak 
laboratuvardaki  raflara  yerleĢtirilir.  Laboratuvarlara  direk  ve  bol  güneĢ  ıĢığının 
girmesi  engellenmelidir,  laboratuvarın  camı  açıldığında  hava  sirkülasyonu 
sağlanmalıdır.  Laboratuvardaki  raflar  arası  en  az  65-75  cm  yükseklikte  olmalı, 
ranzalar yerden 5-10 cm yüksekte olmalıdır. Laboratuvar tabanı kalebodur, yanları 

---