Karadeniz Teknik Üniversitesi Orman Fakültesi Yaban Hayatı Ekolojisi ve Yönetimi Bölümü

 
133 
erginleri  birlikte  değerlendirilmiĢtir.  YeĢiltepe,  Maçka  ve  Çatak  bölgelerinde  2009 
yılında tuzaklara yakalanan toplam böceklerin %59,93‟ü 12 tuzaktan elde edilmiĢtir. 
Bu  tuzaklarda  tuzak  baĢına  ortalama  böcek  miktarı  2054  (920-4761),  geri  kalan 
tuzaklarda  ise  146‟dır.  Bu  iki  iĢletme  Ģefliğinde  2006  ve  2009  yıllarına  ait  yoğun 
yakalamalar farkı bölmelerde olmuĢtur. Yıllara göre yakalanan ortalama en yüksek 
böcek  miktarları  da  iĢletme  Ģefliklerine  göre  değiĢiklik  göstermiĢtir.  2009  yılında 
YeĢiltepe  Bölgesinde  1200-1250  m  yükseltiler  arasında  46,  47  ve  48  no.lu 
tuzakların  bulunduğu  ve  tuzak  baĢına  ortalama  1941,33  (3250,  632  ve  1942) 
böceğin  yakalamıĢ  olduğu  bir  bölmede  2010  yılında  30-60  cm  çaplarında  küme 
halinde 18-20 ladin ağacı I. sexdentatus‟un çok Ģiddetli saldırısı sonucu kurumuĢtur. 
Bu araĢtırmada sağlanan veriler I. sexdentatus‟un bölge ormanlarında yılda en az 2 
generasyonunun  olduğunu  göstermektedir.  Ġki  ayrı  yükselti  basamağında  I. 
sexdentatus‟un  ilk  uçuĢunun  3  Mayıs‟tan  önce  baĢladığı  görülmüĢtür.  KıĢlayan 
erginlerin  çiftleĢip,  bu  yıla  ait  birinci  generasyonu  baĢlatacak  ilk  yumurtalarını 
koymak  için  konukçu  ağaçlara  saldırılarının  Mayıstan  önce  baĢladığı  ve  bu  uçuĢ 
periyodunun  her  iki  yükselti  basamağında  Haziran‟ın  üçüncü  haftasına  kadar 
sürdüğü belirlenmiĢtir (ġekil 1ve 2).  
0
5
10
15
20
25
30
35
03
.0
5.
20
06
15
.0
5.
20
06
27
.0
5.
20
06
08
.0
6.
20
06
20
.0
6.
20
06
02
.0
7.
20
06
14
.0
7.
20
06
26
.0
7.
20
06
07
.0
8.
20
06
19
.0
8.
20
06
31
.0
8.
20
06
Tuzakların Kontrol Tarihleri
Yeşiltepe Bölgesi
Maçka Bölgesi
Tu
za
k 
B
aş
ın
a 
O
rta
la
m
a 
B
öc
ek
 M
ik
ta
rı 
 
ġekil  2.  Maçka  ormanlarında  2006  yılında  feromon  tuzaklardan  sağlanan  Ips 
sexdentatus miktarları (Yüksel, 2006)  
Feromon  tuzaklarının  çoğuna  I.  sexdentatus  ile  birlikte  kabuk  böceklerinin 
predatörü  Thanasimus  formicarius  da  yakalanmıĢtır.  Tuzakların  kontrolü  sırasında 
hemen  tamamı  canlı  olan  predatörlerin  uçması  sağlanmıĢtır.  Toplam  40  tuzağın 
31‟inden  (%77,5)  hepsi  canlı  207  adet  T.  formicarius  erginleri  sağlanmıĢtır.  Onbir 

---

 
134 
ayrı  kontrol  tarihinin  her  birinde  bu  31  tuzağın  ortalama  9,36  (1-19)‟sında  T. 
formicarius‟  bulunmuĢtur.  Tüm  yakalama  sezonu  boyunca  bu  31  tuzağa  ortalama 
293,42  adet  I.  sexdentatus  ve  ortalama  6,68  adet  T.  formicarius  ergini 
yakalanmıĢtır.  Her  bir  tuzakta  ortalama  43,92  I.  sexdentatus  ergine  karĢılık  1  T. 
formicarius  ergini  yakalanmıĢtır.  Ayrıca,  sekiz  ayrı  kontrolde,  hiçbir  I.  sexdentatus 
ergininin  bulunmadığı  tuzaklarda  1  ile  6  arasında  değiĢen  sayılarda  T.  formicarius 
ergini  bulunmuĢtur.  2006  yılında  Tryphreon  Ipstyp  agregasyon  feromonu  içeren  5 
tuzağa  18  I.  typographus  ergini  yakalanmıĢtır.  2009  yılında  aynı  feromon 
preparatını  içeren  13  tuzak  da  dahil  olmak  üzere  bunun  dıĢında  hiç  bir  tuzağa  I. 
typographus  yakalanmamıĢtır.  I.  typographus‟un  yakalandığı  alanlardaki  I. 
sexdentatus  preparatı  bulunan  tuzaklara  yakalanan  böcekler  arasında  I. 
typographus  bulunamamıĢtır.  Bu  durum  kullanılan  feromon  preparatlarının  türlere 
karĢı  seçiciliğinin  bir  göstergesi  olabilmektedir.  Daha  çok  düĢük  yoğunluktaki 
populasyonların  baskılanmasını  desteklemek  ve  populasyon  dalgalanmaları  ile  ilgili 
veriler elde etmek amaçlarıyla kullanılan feromon tuzakları, uzun yıllar diğer yollarla 
tespit  edilemeyecek  kadar  çok  düĢük  yoğunluklarda  kalan  türlerin,  örneğin  I. 
typographus‟un izlenmesine olanak vermiĢtir. 
 
7.2. Dev Ladin Kabuk Böceği, Dendroctonus micans (Kug.)’ın  
Rhizophagus grandis Gyll. ile Biyolojik Mücadelesi
  
Dünyada  bilinen  50  ladin  türünden  biri  olan  Doğu  ladini,  Picea  orientalis  (L.) 
Link.,  doğal  olarak  Doğu  Karadeniz    ve  Kafkas  dağlarında  yayılmıĢtır.  Ülkemizde 
ladin  ormanları,  Ordu  ilinin  doğusunda  Melet  Çayı‟ndan  baĢlayıp  Doğu  Karadeniz 
dağlarının  kuzey  yamaçları  boyunca  Posof‟a  kadar  uzanır.  Ladin  ormanlarımız  saf 
halde ve yükseltiye bağlı olarak kayın, sarıçam ve göknar ile karıĢık toplam 286.851 
ha alana yayılmıĢtır (Konukçu, 2001). 
Doğu  ladini,  ülke  ekonomisine  yüksek  değerli  odun  hammaddesi  üreten  5 
önemli  iğne  yapraklı  ağaç  türünden  biridir.  Ladin  ormanlarımız,  çok  eskilere 
dayanan  insan  faaliyetlerinden  kaynaklanan  olumsuzluklara  ek  olarak,  1960‟lı 
yıllardan  buyana,  Avrasya  ladin  ormanlarının  en  tehlikeli  kabuk  böceklerinden  biri 
olan Dendroctonus micans  Kugelann) (Coleoptera: Scolytidae)‟ın çok ciddi tehdidi 
altına girmiĢtir. 

---

 
135 
Dünya  üzerinde  20  dolayında  türle  temsil  edilen  Dendroctonus  Erichson 
(Coleoptera:  Scolytidae)  cinsinin,  Avrupa  ve  Asya  ormanlarında  2  türü 
yaĢamaktadır. Bu türler D. micans (Kug.) ve D. armadi Tsa&li‟dir (Grégoire, 1988; 
Lempérière, 1994; Fielding, Evans1997). Bu iki türden Kuzeydoğu Asya kökenli olan 
D.  micans  batıda  Fransa  ve  Ġngiltere‟ye  kadar  Avrasya‟nın  konifer  ormanlarında 
yayılmıĢtır. Mevcut yayılıĢını sürekli geniĢletmekte olan bu böcek Fransa, Gürcistan, 
Ġngiltere  ve  Türkiye‟de  yakın  tarihlerde  ulaĢtığı  bölgelerdeki  Ģiddetli  zararını 
sürdürmektedir (Grégoire, 1984; Alkan, 1985, 2000; Fielding et al., 1991; King et 
al., 1991; Eroğlu, 1995). 
 
 
 
ġekil 1. Dendroctonus  micans ergini 
ġekil 2. Dendroctonus  micans larvaları 
D.  micans,  1960‟lı  yıllarda  komĢu  Gürcistan‟dan  ülkemize  geçmiĢ  ve  ilk  defa 
1966 yılında (Acatay, 1968) Posof  ladin ormanlarında tespit edilmiĢtir. Aynı yıllarda 
geçtiği    Artvin  ve  1980‟li  yılların  sonunda  taĢınmıĢ  olduğu  Giresun  ladin 
ormanlarının hemen tamamında, sırasıyla 160 bin ve 70 bin ha alana yayılmıĢtır. D. 
micans, doğuda Artvin  ve batıda Giresun  ladin ormanlarına bitiĢik, sırasıyla Pazar 
ve  Trabzon  Orman  ĠĢletme    Müdürlükleri  ile  1998  yılında  taĢınmıĢ  olduğu  Maçka 
Orman ĠĢletmesi ladin  ormanlarındaki yayılıĢını hızla sürdürmektedir. Bugüne kadar 
toplam  250  bin  ha‟lık    bir  alana  yayılmıĢ  olduğu  bilinmektedir  (Alkan  2000). 
Yürütülen biyolojik ve mekanik mücadele çalıĢmalarına rağmen, yayılıĢını çok büyük 
hızla arttırmaktadır. Bu zararlı yüz binlerce ağacın ölümüne neden olmuĢ ve olmaya 
devam etmektedir (Eroğlu, 1995). 
D.  micans‟ın  yayıldığı  bölgelerin  iç  kısımlarında  düĢük  ve  zararsız  bir 
popülasyon    düzeyinde  kaldığı  bilinmektedir  (Grégoire,  1983).  Bu  bölgelerde 
popülasyonun  çok    daha  stabil  ve  düĢük  oluĢunun  en  önemli  nedeni  olarak  türün 
spesifik  predatörü  olan    Rhizophagus  grandis  Gyll.  (Coleoptera:  Rhizophagidae) 
gösterilmektedir  (Grégoire  et    al.,  1989).  KomĢu  Gürcistan‟da  1963  yılında  çok 

---