Jurnal VIII

­  34 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ VIII nömrə

təmin edilməsi üçün ipoteka predmeti olan əşyaya tələb yönəltmək, həmin tələbi göstərilən əşya

hesabına təmin etmək ixtiyarına malik olan şəxs başa düşülür. Bütün hallarda kreditor və ipoteka

saxlayan eyni şəxs olur, yəni ipoteka saxlayan rolunda yalnız kreditor çıxış edə bilər.

Girov və ipoteka hüququnun əsas təyinatı ondan ibarətdir ki, borclu (girov və ya ipoteka qoyan)

öz öhdəliyini icra etmədikdə, kreditor (girov və ya ipoteka saxlayan) girov qoyulmuş və ya ipoteka

ilə  yüklü  edilmiş  əşyanın  dəyərindən  öz  borcunun  ödənilməsində  başqa  kreditora  nisbətən

üstünlük hüququna malikdir.

Eyni zamanda qeyd edilməlidir ki, əmlak hüquqları həmin əmlakın mülkiyyətçisi olmayan şəxslərə

də  mənsub  ola  bilər.  Mülkiyyətçi  olmayan  şəxsin  əmlak  hüquqları  istənilən  şəxs,  o  cümlədən

mülkiyyətçi  tərəfindən  pozulmaqdan  müdafiə  edilir  (Mülki  Məcəllənin  158.2  və  158.4‐cü

maddələri).

Mülkiyyət  hüququ  ilə  yanaşı  servitutlar,  girov  və  əmlakdan  istifadə  hüquqları  da  əmlak

hüquqlarına  aid  edilmişdir.  Bu  hüquqların  xüsusiyyəti  ondan  ibarətdir  ki,  onlar  mülkiyyətçi

olmayan  şəxslərə  də  məxsus  ola  bilər.  Belə  halda  həmin  hüquqlar  başqa  şəxs,  o  cümlədən

mülkiyyətçi tərəfindən pozulmaqdan müdafiə olunur. Belə ki, Mülki Məcəllənin 288‐ci maddəsinə

əsasən  girov  qoyulmuş  əşyanı  saxlayan    və  ya  saxlamalı  olan  girov  saxlayan  onu  özgəsinin

qanunsuz  sahibliyindən,  o  cümlədən  girov  qoyanın  sahibliyindən  tələb  edə  bilər.  Müqavilə

şərtlərinə  görə  girov  saxlayana  ona  verilmiş  girov  predmetindən  istifadə  hüququ  verildikdə  o

digər  şəxslərdən,  o  cümlədən  girov  qoyandan  onun  hüququnun  hər  cür  pozuntularını  aradan

qaldırmağı, bu pozuntular sahiblikdən məhrumetmə ilə birləşdirilmədikdə belə, tələb edə bilər.

İpoteka  müqaviləsinin  bağlanması  zamanı  sərəncam  hüququnun  həyata  keçirilməsi  “İpoteka

haqqında” Qanunun 8‐ci maddəsi ilə tənzimlənir. Həmin Qanunun 8.1‐ci maddəsinə əsasən ümumi

birgə  mülkiyyətdə  olan  əşyanın  ipoteka  ilə  yüklü  edilməsi  zamanı  bütün  mülkiyyətçilərin

hüquqlarının  və  qanuni  maraqlarının  qorunması  məqsədilə  həmin  mülkiyyətçilərin  notariat

qaydasında təsdiq olunmuş razılığının olması tələb edilir.  Birgə mülkiyyətdə olan əşyaya dair

sərəncamçılıq bütün mülkiyyətçilərin razılığı ilə həyata keçirilir və əmlaka dair sərəncam verilməsi

haqqında əqdi mülkiyyətçilərdən hansının bağlamasından asılı olmayaraq bu razılıq ehtimal edilir

(Mülki Məcəllənin 222.2‐ci maddəsi).

Belə  ki,  ümumi  mülkiyyətdə  olan  əmlaka  bütün  mülkiyyətçilər  birlikdə  sahiblik  edir  və  onun

barəsində sərəncam verirlər.

“İpoteka haqqında” Qanunun 8.2‐ci maddəsinə əsasən isə ümumi paylı mülkiyyətin iştirakçılarının

hər biri öz paylarını digər mülkiyyətçilərin razılığı olmadan ipoteka qoya bilər.

Hər bir mülkiyyətçi qalan mülkiyyətçilərin hüquqları ilə bir araya  sığan dərəcədə əşyaya sahiblik,

ondan istifadə və ona dair sərəncam vermək ixtiyarına malikdir. Əşyanı özgəninkiləşdirmək və

ya yüklü etmək, habelə onun təyinatını dəyişmək üçün bütün  iştirakçıların razılığı tələb olunur,

bu şərtlə ki, onlar yekdilliklə ayrı qayda barədə razılaşmasınlar. Əgər ümumi mülkiyyətdəki paylar

üzrə ipotekalar və ya torpaq sahələrinə yüklülüklər varsa, daha iştirakçılar  əşyanın özünü həmin

hüquqlarla yüklü edə bilməzlər. Paylı mülkiyyətdə olan əşyaya dair sərəncam verilməsi əşyanın

bütün mülkiyyətçilərinin razılaşması əsasında həyata keçirilir (Mülki Məcəllənin 215.4 və 215.5‐ci

maddələri).

Mülki Məcəllənin 225.1 və 225.2‐ci maddələrinə əsasən ərlə arvadın nikah dövründə qazandıqları

əmlak,  əgər  nikah  kontraktında  və  ya  onlar  arasındakı  razılaşmada  ayrı  qayda  nəzərdə

tutulmayıbsa, onların ümumi mülkiyyətidir. Nikaha girənədək ər‐arvaddan hər birinə mənsub

olmuş əmlak, habelə onlardan birinin nikah dövründə hədiyyə kimi və ya vərəsəlik qaydasında

aldığı əmlak onun mülkiyyətidir.

Ər‐arvadın ümumi əmlak üzərində mülkiyyət hüququnun həyata keçirilməsi Ailə Məcəlləsinin

33‐cü maddəsi ilə də tənzimlənir. Bu maddəyə müvafiq olaraq ər‐arvadın ümumi əmlakı üzərində

sahiblik, istifadə və sərəncam hüququ onların qarşılıqlı razılığı əsasında həyata keçirilir.

Ər‐arvaddan  birinin  daşınmaz  əmlak  üzərində  sərəncam  vermək  barədə  notariat  qaydasında

təsdiq edilən və (və ya) qeydiyyata alınan əqdlər bağlaması üçün digər tərəfin notariat qaydasında

---

­  35 ­

A Z Ə R B A Y C A N   V Ə K İ L İ  ‐ VIII nömrə

təsdiq  edilmiş  razılığı  lazımdır.  Ərin  (arvadın)  bu  barədə  notariat  qaydasında  təsdiq  olunmuş

razılığı  olmadıqda,  bu  əqd  Azərbaycan  Respublikasının  Mülki  Məcəlləsi  ilə  müəyyən  olunmuş

müddətdə mübahisələndirilə bilər (Ailə Məcəlləsinin 33.4‐cü maddəsi).

Girov  (ipoteka)  müqaviləsinin  bağlanması  zamanı  mülkiyyətci  tərəfindən  digər  şəxslərin

razılıqlarının alınması tələbi mülkiyyət hüququnun tərkib hissəsi olan sərəncam vermək hüququ

baxımından təhlil olunmalıdır.

Mülkiyyət  hüququnun  məhdudlaşdırılması  ilə  bağlı  Konstitusiya  Məhkəməsi  Plenumunun

“Azərbaycan  Respublikasında  mənzil  fondunun  özəlləşdirilməsi  haqqında”  Azərbaycan

Respublikası Qanununun 1‐ci, 5‐ci və 12‐ci maddələrinin şərh edilməsinə dair” 21 dekabr 2012‐ci

il    tarixli  Qərarında  əks  olunan  hüquqi  mövqeyinə  əsasən  mülkiyyət  hüququnun

məhdudlaşdırılması qanunçuluğun tələbinə cavab verməli, başqa şəxslərin hüquq və azadlıqlarının

müdafiəsi məqsədilə tətbiq edilməli, mütənasib olmalı və bu konstitusion hüququn mahiyyətini

dəyişməməlidir. Bu cür məhdudiyyətin mümkünlüyü və onun xarakteri layiqli həyat səviyyəsi də

daxil olmaqla konstitusion əhəmiyyətli dəyərlərin müdafiəsi ilə şərtləndirilməlidir.

Həmin  Qərarda  həmçinin  qeyd  olunmuşdur  ki,  mülkiyyətçi  tərəfindən  sərəncam  səlahiyyətinin

həyata  keçirilməsinin  mülkiyyətçi  olmayan  şəxslərin  iradəsi  ilə  istənilən  halda  şərtləndirilməsi

faktiki olaraq bu səlahiyyətin mülkiyyətçi olmayan şəxslərə mənsub olduğunu göstərir. Halbuki,

bunun yolverilməzliyi həm Konstitusiyanın 29‐cu maddəsinin III hissəsində, həm də onu inkişaf

etdirən Mülki Məcəllənin 152.1‐ci maddəsində ifadə olunmuşdur. Həmin normaya əsasən mülkiyyət

hüququ – subyektin ona mənsub əmlaka (əşyaya) öz istədiyi kimi sahib olmaq, ondan istifadə etmək

və ona dair sərəncam vermək üzrə dövlət tərəfindən tanınan və qorunan hüququdur.

Bunun  əksinə  olaraq,  sərəncam  vermək  səlahiyyətinin  mülkiyyətçi  olmayan  şəxslərə  verilməsi

faktiki  olaraq  bir  əmlak  üzərində  eyni  zamanda  ikinci  eyni  həcmli  mülkiyyət  hüququnun

mövcudluğu  deməkdir.  Bu  isə  yalnız  həmin  əmlak  üzərində  bir  neçə  şəxsin  birgə  mülkiyyət

hüquqları olduqda mümkündür.

Konstitusiya Məhkəməsi Plenumunun Ə.Ə.İbrahimovun şikayəti üzrə 12 aprel 2004‐cü il tarixli

Qərarında  bu  məsələ  ilə  bağlı  hüquqi  mövqeyi  ondan  ibarət  olmuşdur  ki,  hər  hansı  əqdin  (o

cümlədən  alqı‐satqı  müqaviləsinin)  etibarlılığı  üçün  onun  bağlanmasında  lazımi  subyektlərin

(səlahiyyətli  şəxslərin)  iştirakı,  onların  arasında  iradə  və  onun  bildirilməsi  vahidliyinin

mövcudluğu,  əqdin  forma  və  məzmununun  qanunvericiliyin  tələblərinə  uyğun  olması  vacibdir.

Alqı‐satqı  müqaviləsinin  notariat  qaydasında  rəsmiləşdirilməsi  üçün  mənzildə  yaşayan  şəxslər

barəsində arayışın tələb olunmaması və onların mənzilin satılmasına razılığının olub‐olmadığının

müəyyənləşdirilməməsi “Azərbaycan Respublikasında notariat hərəkətlərinin aparılması qaydaları

haqqında Təlimat”da nəzərdə tutulmuş vəzifələrin notarius tərəfindən icra olunmadığını təsdiq

edə bilər. Bu hal isə əqdin etibarsız hesab edilməsi üçün o vaxt əhəmiyyətli ola bilər ki, mənzil

ümumi mülkiyyətdə olsun, habelə ər‐arvaddan başqa orada yaşayan digər şəxslərin həmin mənzilə

mülkiyyət və onunla bağlı digər hüquqları pozulsun. 2000‐ci il sentyabrın 1‐dən sonra mənzildən

istifadə  edilməsi  ilə  əlaqədar  yaranmış  hüquq  münasibətlərinin  mövcudluğunda  notarius

tərəfindən özgəninkiləşdirilən yaşayış mənzilində kimlərin yaşayış yeri üzrə qeydiyyatda olması

barədə  arayışın  tələb  edilməməsi  və  daimi  qeydiyyatda  olan  yetkinlik  yaşına  çatmış  bütün  ailə

üzvlərinin razılığının alınmaması alqı‐satqı müqaviləsinin aldatma yolu ilə bağlanması və Mülki

Məcəllənin 339.2 və 339.3‐cü maddələrinə istinadən bu əqdin etibarsız hesab edilməsi üçün səbəb

ola bilməz. Eyni zamanda qanunvericiliyin tələblərini pozmadığına görə aldatmanın olmadığını və

əqdin etibarlı olduğunu sübut etmək cəhdləri də əsassızdır. Mülki Məcəllənin 271.1‐ci maddəsinə

əsasən əşyanı girov qoyan (ipoteka qoyan) yalnız onun mülkiyyətçisi ola bilər. Mülki Məcəllədə

girov (ipoteka) müqavilələrinin bağlanması zamanı mülkiyyətçi ilə birlikdə yaşayan yetkinlik yaşına

çatmış ailə üzvlərinin və digər şəxslərin razılıqlarının alınması zəruri şərt kimi göstərilməmişdir.

Belə razılığın alınması mülkiyyətçinin sərəncam hüququnun həyata keçirilməsini digər (mülkiyyətçi

olmayan) şəxslərin iradəsındən asılı edə bilər. Bu isə öz növbəsində mülkiyyətçinin hüquqlarının

qeyri‐mütənasib məhdudlaşdırılması ilə nəticələnə bilər. Buna görə mülkiyyətçi olmayan şəxslərin

---