İsmayil haciyey naxçivan muxtar respublikasinin iCTİm ai-Sİy ast HƏyati, sosial-iQTİsadi VƏ

qında»  fərman  imzaladı.  Fərm anda  deyilir:  «Azərbaycanm  qədim 
və zəngin tarixə,  mədəniyyətə  və  çoxəsrlik  dövlətçilik  ənənələrinə 
malik olan Naxçıvan diyarı mürəkkəb və çətin inkişaf yolu keçmiş- 
dir.  Orta əsrlərdə  Şərqin iri elm,  mədəniyyət,  ticarət  və sənətkarlıq 
mərkəzlərindən biri kimi şöhrət qazanmış Naxçıvan dünya siviliza- 
siyasma dəyərli töhfələr  verm işdir...»  [9,  1999,  5  fevral].  Naxçıvan 
muxtar diyarmm Naxçıvan MSSR-yə çevrilməsi Azərbaycan xalqı- 
nın olduqca mürəkkəb bir siyasi şəraitdə əldə etdiyi böyük tarixi nai- 
liyyəti idi.
Azərbaycan Respublikasmm Prezidenti Heydər Əliyev «Nax- 
çıvan Muxtar Respublikasımn 75  illik yubileyi üzrə dövlət komissi- 
yasınm tədbirlər  planı  haqqm da»  12  fevral  1999-cu  ildə  sərəncam 
imzaladı. Sərəncamda  deyilir:  «Naxçıvan  M uxtar  Respublikasmın 
75 illiyinə həsr edilmiş elm i-praktik konfranslarm, yaradıcılıq ittifa- 
qlarınm, yubiley  sessiyalarmm, Naxçıvana həsr olunmuş musiqi və 
rəngkarlıq əsərlərindən ibarət festival və sərgilərin keçirilməsi, «Nax- 
çıvan statistika güzgüsündə» tarixi-statistik məcmuəsinin hazırlan- 
ması və nəşri nəzərdə tutulm uşdur...» [37,  1999,  13  fevral].
Tədbirlər planm da Naxçıvan M uxtar Respublikasmın 75 illik 
yubileyinə həsr  olunmuş  ümum respublika  təntənəli  gecəsinin  keçi- 
rilməsi, Azərbaycanm şəhər və rayonlarm da muxtar respublikanm 
yubileyi ilə əlaqədar tədbirlərin təşkil edilməsi, Bakı şəhərində Nax- 
çıvan M uxtar  Respublikasm m   75  illiyinə  həsr  edilmiş  beynəlxalq 
elmi simpoziumun keçirilməsi, Naxçıvan diyarmm, İrəvan xanlığınm 
və qərbi Azərbaycanm  tarixinə  dair  tədqiqat  əsərlərinin  nəşr  edil- 
məsi, elm və təhsil müəssisələrində elmi sessiya və konfranslarm keçi- 
rilməsi də öz əksini tapmışdır.
Yubiley münasibətilə çap məhsullarmm buraxılması,  Naxçı- 
vanm  tarixinə  və  mədəniyyətinə  dair  yeni  tədqiqatlarm,  sənədlər 
toplusunun nəşr edilməsi,  «Naxçıvan ensiklopediyası»nm hazırlan- 
masından ötrü xüsusi qurum un yaradılması, həmin ensiklopediyanın 
nəşr olunması, Azərbaycan Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin 
nəzdində Naxçıvamn tarixini və mədəniyyətini tədqiq edən qurumun 
yaradılması da tədbirlər planm a daxil idi.
Naxçıvan M uxtar Respublikasmm təşkil edilməsinin 75 illiyi 
ilə  əlaqədar  Bakı  şəhərində,  m üxtəlif rayonlarda  tədbirlər,  elmi
71

---

konfranslar  keçirildi.  Naxçıvan  diyarına  muxtariyyət  statusunun 
verilməsi  və  onun m uxtar respublikaya  çevrilməsi  tarixi  ilə  əlaqə- 
dar  Azərbaycan  Elmlər  Akadem iyasm m  A .A .B akıxanov  adm a 
Tarix Institutunda, Bakı Dövlət Universitetində, Azərbaycan Döv- 
lət  Neft Akademiyasında, Azərbaycan  Dövlət  Pedaqoji  Universi- 
tetində,  Naxçıvan  Dövlət  Universitetində  və  b.  elm  və  təhsil 
müəssisələrində elmi konfranslar keçirildi və konfransm  material- 
ları çap edildi.
Azərbaycan Respublikasmın Prezidenti Heydər Əliyev Nax- 
çıvan  M uxtar  Respublikasmm  75  illiyi  münasibətilə  keçirilən bay- 
ram  şənliklərində  iştirak  etmək  üçün  1999-cu  il  oktyabrm   10-da 
Naxçıvana  gəldi.  Hələ  Binə  hava  limanmda jurnalistlərə  verdiyi 
müsahibələrində  qeyd  etdi  ki,  «Naxçıvan  M uxtar  Respublikasmm 
yaranması Azərbaycan xalqınm, respublikasmm həyatında tarixi ha- 
disədir.  Bu respublikanı vaxtilə yaradanlar çox müdrik,  uzaqgörən 
insanlar olublar, Azərbaycan torpaqlarım n ayrı-ayrı iddiaçılar tərə- 
fındən parçalanmasmm qarşısmı alıblar» [21, s. 12].
Azərbaycan  Prezidenti  Naxçıvanda  keçirilən  tədbirlərdə  -  
«Kazım  Qarabəkir Paşa məscidi»nin,  Naxçıvan Dövlət  Universi- 
tetinin yeni tədris korpusunun, Ticarət tədris mərkəzinin,  C.Nax- 
çıvanski  adm a H ərbi  Liseyin Naxçıvan  filialmm,  C.M əmmədqu- 
luzadənin  ev muzeyinin və b.  yeni  müəssisələrin  açılışında  iştirak 
və  çıxış  etdi.  O ktyabrm   12-də  m uxtar  respublikanın  75  illiyinə 
həsr  olunmuş  təntənəli  yubiley  iclası  keçirildi.  Tədbirdə  Türkiyə 
Cümhuriyyətindən,  İran  İslam  R espublikasm dan  gələn  rəsmi 
nümayədələrlə  yanaşı,  xarici  ölkələrin  Azərbaycanda  fəaliyyət 
göstərən səfırləri, respublika paytaxtm dan gəlmiş elm, mədəniyyət 
xadimləri,  şairlər yazıçılar  da  iştirak edirdilər.  Naxçıvan  M uxtar 
Respublikası Ali  Məclisinin  sədri V asif Talıbov m uxtar respubli- 
kanm  yaranması,  inkişaf tarixi,  qazandığı  nailiyyətlər  haqqm da 
məruzə  etdi.  A zərbaycan  R espublikasm m   Prezidenti  H eydər 
Əliyev yubiley tədbirində  dərin məzmunlu çıxışmda  qeyd  etdi  ki, 
N axçıvanm   m uxtariyyəti  tarixi  hadisə  olubdur.  Bu  çətin  bir 
dövrdə  böyük  bir mübarizənin  nəticəsi  olubdur.  Naxçıvanm   sta- 
tusunu  qoruyub  saxlam aq  üçün...  M oskva  m üqaviləsinin  və 
xüsusən Türkiyə Cümhuriyyətinin imzaladığı Qars müqaviləsinin
72

---

burada  böyük  əhəmiyyəti  olubdur.  Naxçıvan  Azərbaycanm  əsas 
torpağm dan  ayrı  düşdüyünə  görə  Naxçıvanm  bütövlüyünü,  təh- 
lükəsizliyini,  dövlətçiliyini,  muxtariyyətini  gələcəkdə  də  təmin 
etmək üçün Qars müqaviləsi bizim üçün çox böyük, əvəzi olmayan 
bir sənəddir  [9,  1999,  14 oktyabr].
Naxçıvan M uxtar Respublikasmın  75  illiyinin  qeyd edilməsi 
bir daha təsdiq etdi  ki,  Naxçıvanm yaşamasınm,  inkişaf etməsinin 
əsas şərtlərindən biri bu diyara muxtariyyət,  dövlətçilik statusunun 
verilməsi olmuşdur. «Naxçıvanm beynəlxalq hüquqi təminata malik 
muxtariyyət statusu bu bölgəyə göz dikən ermənilərə göz dağı» [12, 
2004,  14-20 fevral] olmuşdur.
1.17. Azərbaycan Prezidenti Heydər Əliyevin 
Naxçıvan Muxtar Respublikasına səfərləri
Azərbaycan Respublikasınm Prezidenti Heydər Əliyev 2002-ci 
il iyunun  15-də  Naxçıvana  gəldi.  Naxçıvanlılar  əlamətdar  bayram 
günündə - Milli Qurtuluş günündə dövlət başçısım yüksək sevinc və 
hərarətlə  qarşıladılar.  Gəlişinin ilk günü Heydər  Əliyev bildirdi  ki, 
blokadada,  çətin  şəraitdə  olan Naxçıvana  xüsusi  qayğı  göstərmək, 
kömək etmək lazımdır. Naxçıvan blokada şəraitində olduğuna görə, 
mənim Naxçıvan haqqm da siyasətimin bir hissəsi insanlarm Naxçı- 
vanda məskunlaşması, yaşamasıdır [18, 2002,  18 iyun].
Heydər  Əliyev Naxçıvanda  Olimpiya-İdman  Kompleksinin 
açılışmda, «N» saylı hərbi hissədə keçirilən mərasimlərdə iştirak etdi, 
Cəmşid Naxçıvanski adına Hərbi Liseyin Naxçıvan fılialında müda- 
vimlərlə görüşdü.  İyunun  17-də Azərbaycan Respublikasınm Prezi- 
denti, Ali Baş Komandan Naxçıvan MR-də yerləşən hərbi hissələrin 
komandirləri ilə müşavirə keçirdi.  Dövlətımizin başçısı hərbi hissə- 
lərin problemləri, qayğıları ilə maraqlandı, dövlət sərhədlərinin daha 
möhkəm qorunması  sahəsində  qarşıda  duran vəzilələrdən  damşdı, 
hərbiçilərə  öz  əmrlərini və tapşırıqlarm ı  verdi.  İyunun  18-də  gör- 
kəmli Azərbaycan rəssamı Bəhruz Kəngərlinin xatirəsinə yaradılmış 
muzeyin açılış mərasimində iştirak və çıxış etdi.  Muzeyin otaqlarını 
gəzdi və eksponatlarla tanış oldu. Azərbaycan Prezidenti həmin gün 
Naxçıvan Ali Məclisində M uxtar Respublikanın dövlət hakimiyyəti
73

---