İqrar Əliyev, Elmar Məhərrəmov
Yüklə 240,82 Kb. Pdf görüntüsü
|
10
ÖN SÖZ
1917-ci il fevralın 27-də Rusiyada çar mütləqiyyətinin devrilməsi və oktyabr çevrilişindən sonra, başqa xalqlarda olduğu kimi, azərbaycanlılar arasında da milli özünüdərketmə ənənələri xeyli güclənmiş, milli mənlik şüuru artıb öz müqəddəratını müstəqil həlletmə səviyyəsinə çatmışdı. Azərbaycan dövlətçiliyi ənənələrinin yenidən bərpa olunması yolunda qəti mövqe seçilmiş və nəhayət, Zaqafqaziya seymi dağıldıqdan sonra 1918-ci il mayın 28-də Azərbaycan Milli Şurası özünün ilk tarixi iclasında Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin yaradılmasını və Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyini rəsmən elan etmişdi.
Bu mühüm inqilabi prosesin mahiyyətini şərh edərək Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, ümummilli liderimiz Heydər Əliyev Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 80 illik yubileyinə həsr olunmuş təntənəli mərasimdə demişdir:
“Azərbaycan Xalq Cümhüriyyəti az bir müddət yaşayıbdır. Ancaq o XX əsrdə Azərbaycan xalqının həyatında tarixi bir mərhələ olub və xalqımızın gələcəyinin, müstəqilliyinin, suverenliyinin təməlini qoyubdur”. 1
Yaxın Şərqdə, bütün islam aləmində və türk xalqları arasında ilk dəfə ən qabaqcıl bəşəri və mədəni əsaslara istinad edən müstəqil demokratik dövlətin qurulması xalqımızın milli azadlıq, milli qurtuluş naminə apardığı mübarizəsinin misilsiz qələbəsi hesab olunur. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti qədim Odlar Diyarında milli hüquqi dövlətçiliyimizin əsasını qoymuşdur. Qısa bir müddət ərzində yeni Azərbaycan hökuməti tərəfindən ali dövlət orqanları yaradılmış, türk dili rəsmi dövlət dili elan edilmiş, siyasi, iqtisadi, hərbi və mədəni quruculuq sahələrində bir sıra sosial islahatlar həyata keçirilmişdir. O zaman hakimiyyətin əsasını vətəndaşların şəxsi azadlığı, əmək, söz, vicdan azadlığı, yığıncaq və siyasi cəmiyyətlər qurmaq azadlığı və s. təşkil edirdi.
Məlum olduğu kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə maarif, mədəniyyət və incəsənətin inkişafı üçün bir sıra əməli tədbirlər görülmüşdür. Dini etiqadlara müstəqillik verilmiş, ümumi və icbari təhsil haqqında qanun qəbul olunmuşdur. 1918-1920-ci illərdə Bakıda Azərbaycan Dövlət teatrı fəaliyyətə başlamış, sabiq Mayılov teatrının binası həmin teatrın sərəncamına verilmiş, Bakı Dövlət Universiteti, Dövlət konservatoriyası, Dövlət kitabxanası, Dövlət mətbəəsi, “İstiqlal” muzeyi, Maarif nazirliyi nəzdində arxeoloji şöbə və digər mədəniyyət ocaqları təşkil olunmuş, Bakıda, Şəkidə və Qazaxda müəllimlər seminariyaları açılmış, milli ziyalı kadrların, ali təhsilli mütəxəssislərin hazırlanılmasına başlanılmış, onların mütərəqqi dünya sivilizasiyasına qovuşması məqsədilə 100-ə qədər tələbə Qərbi Avropa ölkələrinin ali məktəblərinə dövlət hesabına oxumağa göndərilmişdir. Azərbaycanın müstəqilliyinin möhkəmləndirilməsi proqramında milli dövlətçiliyin atributları olan
M.Ə.Rəsulzadənin göstərdiyi kimi “Milli kültür əsasına dayanması və milli demokratik türk dövlətçiliyi təməli üzərinə qurulması etibarilə, Azərbaycan ilk türk dövləti və ilk müsəlman Cümhuriyyəti idi”. 2
Hələ qədim zamanlardan başlayaraq bütün nüfuzlu dövlətlərin özünəməxsus fərqləndirici əlamətləri – simvol və rəmzləri olmuşdur. Bunlar müxtəlif emblem, bayraq, gerb, medal və s.-dən ibarət olur. Azərbaycanın dövlətçiliyi təsdiq olunan kimi onun yaradıcıları dövlətin milli əlamətlərini əks etdirəcək özünəməxsus rəmzlərinin təxirə salınmadan yaradılması tədbirlərinə əl atmışlar. Bu tədbirlər sırasında ilk növbədə gözəl təsvirli və çoxmənalı bayrağın qəbul edilməsini xüsusilə qeyd etmək lazımdır. Dövlətin mühüm atributlarından sayılan himnin və gerbin layihələri də hazırlanmış, lakin rus işğalçılarının ölkəyə müdaxiləsi üzündən təsdiq edilməsinə imkan olmamışdır. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin möhürü və bir çox medallarının eskizləri də işlənilib hazırlanmışdır. Arxivlərdə
1
2 M.Ə.Rəsulzadənin bəyanatından // Azərbaycan, 1919, 28 may. 11
təxminən yüzədək müxtəlif medal eskizləri qorunub saxlanılır. Təəssüflər olsun ki, həmin sözləri bayraq, gerb və himn haqqında söyləmək mümkün deyil. Bu barədəki sənədlər sovet hakimiyyəti illərində məhv edildiyindən onların haqqındakı cüzi məlumatlar müxtəlif dolayı mənbələrdən əldə edilir.
Məlumdur ki, bayraq, gerb, himn kimi atributlar milli dövlətçiliyin istiqlaliyyətini, varlığını, xalqın ən ali amallarını lakonik, obrazlı, bədii dildə ifadə edən mühüm amillərdəndir. Hər bir ölkənin dünya dövlətləri sistemində mövqeyi, onun tarixi və milli dəyərləri, dövlətçilik ənənələri onun heraldika və rəmzlərində öz əksini tapır. Keçmişdə bizim maddi, mənəvi və bədii mədəniyyətimizin zənginliyini, rəngarəngliyini ifadə edən heraldika və rəmzlər sistemi mövcud olmuşdur. Məsələn, folklor və ədəbiyyatda, arxeoloji, etnoqrafik, dekorativ və təsviri sənət abidələrində at, maral, qurd, şir, əjdaha, qartal, simurq, tovuz və s. bu kimi heyvan və quşların, sərv, palıd, nar, lalə, nərgiz, qızılgül və s. kimi ağac və çiçəklərin təsvirləri, həndəsi və nəbati naxışlarda həkk olunmuş obrazları simvolik məna kəsb etmiş, milli təfəkkürü, xalqın bədii zövqünü, estetik və əxlaqi təsəvvürlərini əks etdirən rəmzi mahiyyət daşımışdır. Təsadüfi deyildir ki, Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq tarixi, azadlıq və istiqlaliyyət naminə mübarizəsi, milli dövlətçilik meylləri, gözəllik anlayışları qədim mifoloji təsəvvürlərdə, folklor qaynaqlarında, feodalizm dövrü dövlət qurumlarının bayraq, nişan, emblem və digər rəmzlərində ifadə olunmuşdur. Tarixi mənbələr, maddi mədəniyyət və incəsənət abidələri sübut edir ki, keçmişdə Azərbaycan ərazisində yerləşən dövlətlərin müxtəlif rəmzləri, həndəsi və nəbati ornamentlərdən, quş və heyvan təsvirlərindən ibarət nişan və emblemləri, ərəb hərfləri ilə yazılmış xəttatlıq nişanələri – “tuğra”ları olmuşdur. Məsələn, görkəmli dövlət xadimi, sərkərdə və istedadlı şair Şah İsmayıl Xətainin yaratdığı qüdrətli Azərbaycan Səfəvilər dövlətinin 12 qırmızı zolaqlı baş geyimi rəsmi fərqlənmə nişanı kimi qəbul olunmuşdur. Bununla yanaşı, “Qırmızı taclı” “qızılbaş şahı”nın özünəməxsus gerbi də olmuş – “Simurq quşu ilə əjdahanın döyüşünü” təsvir edən “tuğra”sı dövlətin rəsmi rəmzi, bir növ emblemi mahiyyətini daşımışdır. Hökmdarlara məxsus belə rəmzlər Azərbaycanda müstəqil və yarımmüstəqil kiçik dövlət qurumları sayılan xanlıqlar dövründə də geniş yayılmışdı. XIX əsrdə Azərbaycanda Rusiya imperiyasının hökmranlığı zamanı Bakı, Gəncə, Şamaxı, Quba, Dərbənd, İrəvan və digər Azərbaycan şəhərlərinin gerbləri təsdiq olunmuş və bunlar maddi mədəniyyət abidələrində, rəsmi sənədlərdə müəyyən iz qoymuşlar. Bakıda İçərişəhərin qala divarlarında, Şamaxı darvazası üzərində daş lövhədə həkk olunmuş buğa kəlləsi ilə qoşa şirlərin təsviri də Şirvanşahlar dövlətinin qüdrətinə işarə edən monumental emblemdir. Bir sıra sənədlərin əldə edilməsinə yardım göstərdiyinə görə sabiq millət vəkili Tofiq Hüseynova öz minnətdarlığımızı bildiririk.
Yüklə 240,82 Kb. Dostları ilə paylaş:
|